By de publikaasje fan ‘Naar ploeg en koestal vluchtte uw taal’* Een historisch-taalsociologisch onderzoek naar de perceptie van het Fries in en rondom de vroegmoderne periode yn Taal en Tongval, Volume 76, Issue 1, jun. 2024, p. 66 – 101.

Koarte ynlieding op it artikel yn Taal en Tongval

Yn de foarige kollum ‘Op syn Hylpersk’ fan juny ll. haw ik ynhâldlik al preludearre op myn artikel dat op 1 july yn Taal en Tongval 76 ferskynd is. Yn de kollum fan juny sitearre ik Tony Feitsma oer de status fan it Frysk yn de Iermoderne tiid, sis mar rûchwei it tiidrek tusken 1500 en 1800:

‘Net ollinne yn de steatkunde is Fryslôn un pat fon Nederlôn, ek yn de yndieling en klasjerring fon ut frysk fernimme wy de nije nederlônske ienheid.’

Feitsma wiist dêr op de omskriuwing fan it Frysk troch Gysbert Japix „to eere fen uwz friessche tonge“. Oan de “Nauw-keurigen Needer-lander” leit Gysbert Japiks út, hû’t ur, útgeande fon de stavering fon ut nederlônsk, de spesyfyk fryske lûden skriuwt. Hy wól yn de stavering de útspraak sekuer en mei bekende tekens werjaan, en him sa meitsje, “dat se een letter-kundigen on-Frieze zal konnen lezen”. De fwarfaars, “de oude Friezen”, brûkten un oare stavering os Gysbert; dy havve “eertijds, gelijck alle Nêerlandsche Provincien, wat ruwelijck ende wanschickelijck in ’t stellen der letteren vervallen geweest”. [Myn fetprinten, RJ] (Feitsma 1967: 4)**

Yn it T&T-artikel ûnderbou ik mei mear as 20 attestaasjes de ûntjouwing fan it plak fan it Aldfrysk nei it Nijfrysk mei it idee dat wy tefolle út it hjoed wei nei it juster sjogge. It hâldt in oprop yn dy hjoeddeiske bril ôf te setten, want tsjintwurdich wurdt it Frysk sjoen as in taal, lykas dat yn de lette Midsiuwen it gefal wie. Lykwols, yn de Iermoderne tiid (sa. 1500 – sa. 1800) waard de taal fan de Friezen oantsjutten as ‘Nederduits’, ek troch de Friezen sels fanwegen in gefoel fan ferlies fan de selsstannichheid fan de eigen taal yn de sechtjinde ieu; it brûken fan it Frysk rûn werom yn de hegere sosjale domeinen en de Fryske stêden. Nei de oansluting by de Nederlânske Opstân makke Fryslân diel út fan de Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen, en waard it Frysk sjoen as ûnderdiel fan it Nederdútske taalkontinuüm. It Frysk waard in soarte fan dialekt neamd, en oantsjut as ‘Boers’, ‘lantsprake’, ‘tongeslag’, ‘idiomata’ en as ‘plat’. Dat einige healwei de Romantyk yn de njoggentjinde iuw doe’t Friezen harsels wer seagen as in aparte mienskip mei in eigen standerttaal: ‘echt friesche schrijftaal (…), de boekentaal’. Lês no it artikel en huverje!

*De titel fan it artikel is in sitaat út it gedicht ‘De Friesche Poëet’ fan Piet Paaltjens, Snikken en grimlachjes (Schiedam: Roelants, 1867), 53-67, pseudoniem fan François Haverschmidt (1835-1894). It is ek de titel fan Oebele Vries, Naar ploeg en koestal vluchtte uw taal (Ljouwert: Fryske Akademy, 1993). It is syn ûndersyk nei it ferkringen fan it Frysk as skriuwtaal troch it Nederlânsk (oant 1580).

**‘Gysbert Japiks tusken Frysk en Nederlônsk’ yn Us Wurk (1967: 1-21)

***Yn itselde T&T-nûmer wurde noch twa artikels oer it Frysk publisearre:

Eric Hoekstra, Bouke Slofstra en Henk Wolf, ‘Adpositions in schwa in Saterland Frisian’

en Lourens Visser, ‘The position of the Old Frisian system of adverbs of degree within early West Germanic’