Nederlands in Bratislava

De afdeling Nederlands in Bratislava is een onderdeel van de vakgroep Germanistiek, neerlandistiek en scandinavistiek van de Comenius Universiteit te Bratislava, de oudste en grootste universiteit van Slowakije. In 2026 mag de opleiding, die opgericht is als een hoofdvakstudie Nederlandse taal en cultuur: vertalen en tolken in bachelor en mastergraad, haar dertigjarig bestaan vieren als apart geaccrediteerd hoofdvak. Garanten van de studie zijn: Marketa Štefková als benoemd hoogleraar, Benjamin Bossaert als lector en Katarína Motyková als hoofddocent. Verder zijn nog aan de vakgroep Petra Milošovičová en Michaela Zárecká werkzaam als respectievelijk docent en promovenda. De vakgroep heeft een bilaterale overeenkomst tussen de Taalunie en het Slowaakse ministerie van onderwijs en heeft hiermee een externe positie van taallector Nederlands, de huidige taallector is Rinsophie Vellinga (2023-2025). 

Net zoals de thuisuniversiteit is ook het platform waartoe Bratislava behoort Comenius, de vereniging voor neerlandici in Centraal-Europa: Bratislava mocht al twee keer het regionaal colloquium neerlandicum van de vereniging verwelkomen (in 2005 en 2019) en zal dit graag opnieuw doen in 2026. Ook de Comenius Zomercursus werd met als thema “Het land tussen Maas en Donau” hier in juli 2014 georganiseerd. 

Daarnaast is Bratislava ook nog lid van een tweede platform, ONETS, het Overlegplatform Neerlandici in Tsjechië en Slowakije, een vereniging opgericht in Olomouc, samen met de vakgroepen in Olomouc, Brno en Praag, waar onder meer gezamenlijke gastdocentschappen en activiteiten voor studenten (ONETS-dag) samen georganiseerd worden. De afdeling is ook één van de stichtende leden van de stuurgroep DCC, Dutch language, literature and culture in a Central European Context, waar we samenwerken met de huidige voorzitter Wrocław, met Wenen (stichtend lid en erelid), Brno, Olomouc, Debrecen en de ELTE Boedapest rond curriculumontwikkeling en joint degree-activiteiten.  

Bratislava is met Marketa Štefková ook stichtend lid van het met impulssteun van de Taalunie opgerichte netwerk NVVT NEM, het Netwerk VakVertalen en Tolken in de neerlandistiek extra muros. Het doel van het netwerk is om om een platform te creëren voor didactici, vertalers en tolken met als werktaal Nederlands die buiten het Nederlands taalgebied actief zijn en interesse hebben voor het vertalen en tolken in de werktaal Nederlands. Momenteel voert het netwerk veldstudies uit in Italië, Polen en Hongarije om de situatie rond vakvertalen en tolken met Nederlands daar in kaart te brengen. Een eerste pilotstudie in Tsjechië en Slowakije werd al gepubliceerd.

Nederlands in Bratislava is een dynamische vakgroep waar om de twee jaar een nieuwe generatie neerlandici kan starten in een tweevakstudie, in totaal schommelen de studentenaantallen tussen de twintig en dertig studenten, verdeeld over respectievelijk twee of drie studiejaren. De studenten kiezen een derde van hun credits bij de Slowaakse algemene vertaalvakken, een derde bij de keuzetaal Nederlands enhet laatste derde bij een tweede vreemde taal, meestal Engels, Duits of Frans, maar in het verleden werden er al combinaties geopend met Slowaaks, Kroatisch, Spaans, Latijn en Arabisch. De opleiding heeft geen doctoraatsopleiding maar men kan in het Ph.D-studieprogramma filologie of translatologie wel een onderzoeksthema kiezen dat met neerlandistiek te maken heeft.   

Korte instantgeschiedenis van Nederlands in Bratislava – het begin

De neerlandistiek in Slowakije is in het begin van zijn bestaan sterk verbonden met de neerlandistiek in Tsjechië, maar eerder nog in de persoon van professor František Kalda (1884-1969). František Kalda, die klassieke filologie en germanistiek aan de Karelsuniversiteit in Praag studeerde, richtte al in 1918 een lectoraat Nederlands aan de Technische Universiteit in Praag op. Als het begin van de neerlandistiek in Tsjechoslowakije wordt het behalen van zijn titel van docent beschouwd met zijn studie Západogermánská flexe ze zvláštním zřetelem k Nizozemštině (Westgermaanse verbuigingen met speciale aandacht voor het Nederlands). Hij doceerde niet enkel aan de Technische Universiteit te Praag maar vanaf 1924 ook aan de Karelsuniversiteit, voornamelijk als taalkundige Germaanse filologie. Hij nam vanaf 1927 een positie aan als docent aan de Comenius Universiteit te Bratislava, waar hij in eerste instantie meewerkte aan het uitbouwen van de studies Germaanse en Engelse filologie en kort voor de Tweede wereldoorlog ook seminaries Nederlands als keuzevak aanbood. Deze seminaries waren vooral taalkundig gestructureerd en Kalda hield zich dan ook vooral bezig met historische taalkunde. Hij interesseerde zich voor het taalsysteem in het Oudengels, Nederlands, Oudgermaans en Afrikaans en inspireerde hierbij tijdens deze seminaries bijvoorbeeld de Germaniste Júlia Májeková om Nederlands te gaan leren na haar studies Slowaaks en Duits van 1939 tot 1943. Nederlands werd aan de Comenius Universiteit na het vertrek van Kalda in 1959 niet meer voortgezet, maar Májeková werd als redactrice bij uitgeverij Tatran de enige literair vertaalster uit het Nederlands tijdens de socialistische periode.

Naar een zelfstandige studie na 1989

In 1990 kwam Wilken Engelbrecht als student klassieke filologie naar Tsjechoslowakije om enkele manuscripten te bestuderen en ontmoette daarbij in Bratislava het hoofd van de vakgroep Germanistiek Rudolf Gedeon, een oud-student van professor Kalda. Gedeon bood hem aan om avondcursussen Nederlands te doceren terwijl Engelbrecht aan de vakgroep klassieke talen werkte. Deze cursussen gingen door van 1992 tot 1994 en waren bijzonder succesvol. Tegelijk steeg in deze periode de interesse van de Nederlandse Taalunie om studieprogramma´s Nederlands in de regio Midden-Europa te ontwikkelen en werden er dus door de lokale collega´s, onder initiatief van Jana Rakšányiová, plannen gemaakt om een hoofdstudie te ontwikkelen en te accrediteren. Er was al een jarenlange traditie aanwezig binnen het vertalen en tolken en professor Rakšányiová was als oud-promovenda van vertaalkundige Anton Popovič vertrouwd met de banden tussen de translatologie van Slowakije en de Lage Landen. 

Er werd dan ook een studieprogramma van vijf jaar ontwikkeld binnen het programma vertalen en tolken, met nadruk op vakvertalen, een unieke combinatie in de regio, en in het eerste jaar van de masterstudie, in 1996, meldde zich een ongelooflijk aantal van 430 studenten aan, waaruit er 33 werden geselecteerd, die respectievelijk aan een studie Nederlands – Duits en Nederlands – Engels begonnen. 

Na meer dan 25 jaar later werd de studie Nederlands in Bratislava geprofessionaliseerd en werden ook diverse onderzoeksprojecten gerealiseerd. Het belangrijkste was ongetwijfeld het Internationaal Erasmus+ strategisch partnerschap PACI – Professional and Accessible Community Interpreting, a Gateway to Migrant´s Integration (in samenwerking met Olomouc, Wrocław en de Vrije Universiteit Brussel, van 2018-2020) waarbij onderzoek en leermateriaal werd gecombineerd op het gebied van Public service Interpreting and Translation.

Het meest recente leermateriaal wordt ontwikkeld om de taalkundige vakken te ondersteunen: zo werd een handboek “Inleiding in de neerlandistiek” (úvod do nederlandstiky) in het Slowaaks als uitgebracht in 2024 en zijn nog handboeken Intercultureel management en Inleiding in het Nederlandse lexicon en variatielinguïstiek in voorbereiding. Daarnaast wordt ook gewerkt aan studie- en onderzoeksmateriaal rond receptie van de Nederlandse literatuur in receptie, waarbij de vakgroep ook deelnam aan de projecten rond receptie DLBT en DLIT.