Een verschijnsel dat ook bij familienamen optreedt is de ‘metanalyse’: een verkeerde analyse of interpretatie van de combinatie van twee woorden. Een bekend voorbeeld is arreslee: de naam voor een slee met belletjes, getrokken door een paard. Vandaar ook de oorspronkelijke naam narreslee. Als er een lidwoord aan voorafgaat, krijg je in lopende spraak eennarreslee, waarbij die dubbel geschreven n in de spraak als één n klonk. Die n werd vervolgens geïnterpreteerd als één feitelijke n en die ene n werd dan foutief gerekend bij ’t lidwoord: een arreslee. Zo moet ’t ongeveer gegaan zijn.

Ander voorbeeld van een n die weggenomen wordt, is adder, dat ontstaan is uit nadder, dat weer ontleend is aan ’t Latijnse natrix.

Ook ’t omgekeerde komt voor, waarbij door verkeerde woordscheiding de n toegekend wordt aan ’t volgende woord: nonkel (‘oom’) uit de combinatie mon oncle; nijver uit in ijver; naarstig dat afgeleid is van nernste dat aldus ontstaan is: met groten ernste > met groten nernste.

Alle twee deze vormen van metanalyse ofwel verkeerde woordscheiding komen ook bij familienamen voor. Om metanalyse vast te kunnen stellen zoek ik bij een familienaam met veronderstelde metanalyse een tegenhanger zonder metanalyse. De familienamen die in aanmerking komen voor metanalyse zijn in de regel herkomstnamen. Ze bevatten een aardrijkskundige naam die voorafgegaan wordt door een lidwoord of een voorzetsel. De naam zelf begint met een klinker.

De familienaam Van Nuffel of Van Nuffelen is zo’n herkomstnaam, met dien verstande dat er geen aardrijkskundige naam Nuffel bestaat. ’t Woord dat er ’t dichtste bij komt is Huffel. Huffel is oorspronkelijk de naam voor ‘drassig weiland’, maar verband met heuvel is ook mogelijk.  We vinden ’t als toponiem in verschillende regio’s in Vlaanderen.

Als deel van een familienaam heeft huffel verschillende vormen aangenomen, bijvoorbeeld: Van Huff(e)len, Van Hufel en Van Hoffelen.

In gebieden waar de H geen foneem is en dus niet uitgesproken wordt, zijn de volgende uitspraakvarianten ontstaan: Van Uffel(en), Van Offel(en), Van Offeren en Van Oeffel(en).

De naam begon na ’t verdwijnen van de H met een klinker en dat bracht de uitspraak vanzelf op Vanuffel (n + klinker). Omdat Uffel niet als naam herkend werd, trad metanalyse op waardoor de n van ’t voorzetsel ook tot de naam gerekend werd. Overigens voornamelijk in geschrifte: Van Nuffel en Van Nuffelen. De uitspraak blijft gewoon Vanuffel, behalve bij precieus taalgebruik en als de spelling ertoe doet.  

We zien ’t proces van metanalyse in dit geval al vroeg geïllustreerd bij twee schrijfvarianten van de naam van dezelfde persoon: ao 1465 Willem van Uffel; ao 1468 Willem van Nuffele.

Een soortgelijk geval is Van Nattem. Deze vorm is door metanalyse, ná afval van de H, ontstaan uit de familienaam Van Hattem, die verwijst naar Hattem, een stadje gelegen iets ten zuiden van Zwolle, maar nog net binnen ’t gebied van de H-afval op bijgaand kaartje van A.A. Weijnen. ’t Tussenstadium Van Attem heb ik niet gevonden in de Nederlandse Familienamenbank, dat zou betekenen dat die vorm na 1947 niet meer voorkwam. Daarvóór wel, vond ik met Google: 
Overlijden Sijtje van Attem op 13 maart 1812 te Wormerveer;
Overlijden Jan van Attem op 19 februari 1838 te Wormerveer;
Atie van Attem 1942–2007 – Genealogie Katwijk

De familienaam Van Naerssen mag dan tegenwoordig nog maar een bescheiden bestaan leiden (31 treffers), in de 14^e eeuw waren de Van Naerssens o.a. in Dordrecht in grote aantallen aanwezig. https://genbook.dordtenazoeker.nl/Overige%20Genealogieen/naerssen_dordrecht.htm

De oudste vorm van de familienaam was Van Aerssen, een naam die kan verwijzen naar een herkomst uit Arcen, een dorp aan de Maas bij Venlo, met een bewogen geschiedenis die begint in 1064.

In ’t Parenteel van de Dordtse Van Aerssens is te zien hoe de metanalyse zich voltrokken heeft:
I. Aerssen, Jan van, geb. Dordrecht 1310, ovl. 1367

II. (N)aerssen, Hendrick van, Jansz, geb. Dordrecht 1340, ovl. Dordrecht 7-6-1401

III. Naerssen, Jan van,  Hendricksz, geb. Dordrecht 1370, ovl. Dordrecht 1425

Overigens komen in de stadsrekeningen van Dordrecht beide spellingen nog regelmatig door elkaar voor. De laatste persoon in de stamboom van wie de naam zowel met als zonder n geschreven werd is Jan van (N)aerssen Anthonisz., secretaris van Dordrecht 1541-1558. Daarna blijft alleen Van Naerssen over.

De omgekeerde metanalyse, dat de n werd weggenomen bij de naam en als ’t ware versmelt met de n van ’t voorzetsel, komt ook voor, maar veel minder dan de eerste vorm van metanalyse. Tot nu toe heb ik alleen Van Unen gevonden. De naam moet uit Van Nunen ontstaan zijn. Tot die conclusie kom ik na de constatering dat er geen plaats Unen bestaat, wel een Nunen/Nuenen bij Eindhoven. Er bestaat ook een plaatsje Oene in Gelderland, dat theoretisch ten grondslag kan liggen aan Van Unen, maar de plaats Oene is klein en van weinig betekenis. Dus ik houd ’t erop dat Van Unen uit Van Nunen voortkomt.

Nog een paar aanvullingen: in de 18e eeuw werden beide spellingen bij dezelfde personen gebruikt, zoals bij Gerard van UNEN (van Nunen) geboren op 5 februari 1748.

In de Patentregisters van resp. 1832 en 1836 (uit Stadsarchief Breda), wordt de naam van dezelfde broodbakker op twee verschillende manieren geschreven. Zie hieronder.

Nog enkele voorbeelden van familienamen waarbij (waarschijnlijk) metanalyse in ’t spel is:
Van Hulle (plaats in Oost-Vlaanderen) – van Nulle 
Van Eijnatten (plaats in Duitsland) – van Nijnatten
Van Etten (plaats in Noord-Brabant) – van Netten
Van Es (plaats in Noord-Brabant) – Van Nes
Van Oppen (plaats Vlaams-Brabant) – Van Noppen 

Feit blijft dat de uitspraak van zulke familienamen die leidde tot metanalyse die weer leidde tot een andere schrijfwijze, niet veranderd is. Dus op de vraag: familienamen, hoe spreek je ze uit, is in dit geval ’t antwoord: zoals tevoren.   

https://www.cbgfamilienamen.nl/nfb