Het Fries Museum en de Fryske Akademy presenteren met trots een opmerkelijke archeologische ontdekking: een fragment van een Vikingzwaard uit de tiende eeuw, ontdekt nabij het Friese Witmarsum. Het gaat om een ‘pommelkap’ die ooit het zwaardhandvat sierde en verguld was. Dit uitzonderlijke fragment, het eerste in zijn soort dat in Nederland is gevonden, biedt een zeldzaam inkijkje in de interculturele netwerken van de Vikingwereld en de cruciale rol die Frisia hierin heeft gespeeld. De Fryske Akademy en het Fries Museum doen gezamenlijk nader onderzoek naar de vondst, die is toegevoegd aan de collectie van het museum.

Archeologieliefhebber Sander Visser uit Lelystad deed de vondst op 3 mei 2024 op een boerenakker in de omgeving van Witmarsum. Toen zijn detector een hoog, helder geluid maakte, zette hij de schep in het grasland en op nog geen twintig centimeter, direct onder het gras, stuitte hij op het object. Visser had direct door dat het een deel van een pommel was en dat dit vanwege de decoratie bijzonder was.

Een uitzonderlijke ontdekking

De pommelkap, versierd in de karakteristieke ‘Mammenstijl’ van de tiende eeuw, is een fascinerend voorbeeld van Vikingambacht. Aan de beide uiteinden zijn dierkoppen in de vorm van wilde zwijnen te herkennen, de omhoog gekrulde bek van het zwijn is nog duidelijk zichtbaar. In de Vikingcultuur staan wilde zwijnen symbool voor kracht en moed, en worden ze geassocieerd met strijd en bescherming.

De vondst van dit Vikingfragment in Friesland onderstreept de rol die het gebied speelde als schakel binnen de Vikingnetwerken. Dr. Nelleke IJssennagger-van der Pluijm, directeur van de Fryske Akademy en expert op het gebied van Frisia en de Vikingwereld, stelt: “Deze bijzondere vondst laat zien dat er nog veel te ontdekken valt over de Vikingtijd in Frisia, een gebied groter dan het huidige Friesland, waarover we de afgelopen jaren door onderzoek veel te weten zijn gekomen. Het versterkt ons begrip van de contacten tussen Frisia en de Vikingwereld in Scandinavië en de Britse eilanden, en biedt een nieuwe dimensie aan ons historisch inzicht, aangezien deze prachtige pommelkap een primeur in Nederland is.”

‘Epische’ zwaarden

Met steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) onderzoekt Dr. Diana Spiekhout, conservator middeleeuwen en terpencultuur bij het Fries Museum, al geruime tijd zwaarden uit het vroegmiddeleeuwse Frisia, een gebied dat ooit het Nederlandse kustgebied, de omgeving rond Utrecht en de Duitse Oost-Friese kust omvatte.

In Noord- en Noordwest-Europa waren vroegmiddeleeuwse zwaarden meer dan alleen wapens; men kende er menselijke eigenschappen aan toe en ze hadden vaak een belangrijke symbolische waarde. “Je zou deze zwaarden ‘episch’ kunnen noemen,” zegt Diana Spiekhout. Sommige zwaarden met aanzienlijke status werden binnen elitenetwerken generaties lang doorgegeven, waarbij opeenvolgende eigenaren soms luxe versieringen toevoegden of onderdelen vervingen. In Frisia zijn sporen gevonden van deze traditie, vooral tot de achtste eeuw. Na die tijd werd decoratie meestal gestandaardiseerd.

Dit recent gevonden fragment roept allerlei vragen op over het ‘leven’ van het zwaard waar het ooit bij hoorde. Is deze pommelkap, een luxe onderdeel, ooit bewust verwijderd door een nieuwe eigenaar die het zwaard naar eigen wens wilde aanpassen? Of is het hele zwaard misschien juist uit elkaar gehaald? En hoe is het hier terechtgekomen?

Samenwerking

De ontdekking markeert het begin van een gezamenlijk onderzoek door de Fryske Akademy en het Fries Museum naar het fragment waarin dergelijke vragen centraal staan. “Door onze expertises te combineren kunnen we deze vondst vanuit diverse invalshoeken bestuderen, namelijk vanuit de Friese context, de Vikingwereld en vanuit zwaardtradities” aldus Dr. Diana Spiekhout. Het onderzoek zal zich ook richten op de relatie met andere vondsten en de daarachterliggende netwerken, met de verwachting dat de bevindingen eind 2025 gepubliceerd zullen worden.

Primeur voor het publiek in 2025

Vanaf 23 april 2025 wordt het fragment gepresenteerd als onderdeel van de tentoonstelling Boven het maaiveld – 25 jaar archeologische vondsten in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Dit is een grote overzichtstentoonstelling over de meest opvallende, opmerkelijke, bijzondere ontdekkingen van 25 jaar Nederlandse archeologie.

Na deze première verhuist het object in het najaar terug naar het Fries Museum.