Maud Vanhauwaert is een materiële schrijver: ze maakt boeken niet alleen door tekst op een toetsenbord te typen en die op te sturen naar de uitgever, ze denkt ook na over de vorm van haar boeken. Zo is haar roman Tosca in één editie – ik denk: de echte, de rest bestaat alleen omdat het boek ook mensen moest bereiken die niet zo materieel zijn ingesteld – letterlijk een ‘gesloten boek’, je moet de pagina’s van het verhaal zelf opensnijden.

Ironisch genoeg heeft het verhaal zelf dan weer de vorm van een e-mail, dus een op een toetsenbord uitgetikte tekst, een brief van de vertelster May aan haar uitgever. Ook verder wordt er in het boek heel wat afgemaild, voornamelijk door Aline, de jonge vrouw die een grote fascinatie op May uitoefent, misschien wel omdat ze zelf zo’n gesloten boek is. Al schrijft Aline ook veel met de hand, en met een duidelijke voorkeur voor een bepaald soort papier: blaadjes in een Diddl-schrift.

Aanwijzingen

Maar op welke manier iedereen ook schrijft, het is niet duidelijk dat ze elkaar dichterbij komen. Je kunt proberen de bladzijden van een boek open te snijden, maar dat wil niet zeggen dat je elkaar dichterbij komt.

Aline heeft ook een reden om een gesloten boek te zijn – ze is zwaar getraumatiseerd. Haar broertje is bij een verkeersongeluk om het leven gekomen, en dat verwijt ze zichzelf. Vervolgens is ze jarenlang getreiterd, mishandeld en misbruikt door een bende, misschien vanwege de dood van haar broertje, misschien vanwege haar geaardheid.

Tenminste, als het allemaal waar is wat Aline aan May vertelt. Tenminste, als het allemaal waar is wat May schrijft aan haar uitgever over wat Aline verteld heeft. Er zijn in het boek al allerlei aanwijzingen dat dit laatste niet waar is.

Aandachtig

Aline is een extreem geval van een gesloten boek. Ze spreekt soms helemaal niet, wil zelfs niet eten of drinken als ze weet dat er iemand in een naastbijliggende kamer is. Wanneer ze berichtjes of mails schrijft, zet ze haar woorden allemaal tussen haakjes. Op het omslag van het boek wordt Tosca dan ook geschreven als T()S(A.

Maar May blijkt gaandeweg net zo’n gesloten boek zijn. Zo verzwijgt ze haar vele contacten met Aline voor Lou, de vrouw met wie ze samen een kind probeert te krijgen. Maar zelfs voor zichzelf blijkt ze een gesloten boek, want Lou blijkt haar te verrassen met de gedachte dat ze misschien wel eens verliefd op Aline zou kunnen zijn.

Het verhaal wordt af en toe onderbroken door gedichten, die als een soort moderne reien commentaar geven op het verhaal. De lezer die deze gedichten aandachtig leest, komt er ook eerder achter dat May inderdaad aangetrokken wordt door Aline voordat May dat zelf weet.

Bereiken

Mays vader is Russisch en zelf is ze vertaalster uit het Russisch. Tosca (тоска) is een fameus onvertaalbaar Russisch woord dat gaat over gevoelens van treurnis en spleen. Nabokov schreef er een bekende passage over die dient als motto bij het boek. Het probleem van de onvertaalbaarheid gaat ons allemaal aan, want uiteindelijk hebben we allemaal een net wat andere taal, net een andere woordenschat, net een andere grammatica, net wat andere associaties bij een willekeurige zinswending. En dus moet je wat een ander zegt altijd vertalen naar je eigen taal. En dus is dat eigenlijk altijd onmogelijk.

May had eigenlijk een boek willen schrijven over haar vader, maar ze komt er niet aan toe. Ook Alines vader is een buitenlander (althans, de man die haar heeft opgevoed komt uit Nederland), ook zij verlangt er naar. Het eerste wat ze May stuurt, het begin van het contact, is een getekend portret van May waarin deze vooral haar vader herkent. Er zit diep, diep in dit boek een laag van groot verlangen naar iemand, een vader, die heel anders is dan jij en die je niet bereiken kan.

In 2024 lees ik 50 Nederlandstalige romans uit het eerste kwart van de eenentwintigste eeuw.
De volledige lijst staat hier. Volgende week: Carolina Trujillo, De instructies (2024)
Dit stuk verscheen eerder op Marc las