Het Herdenkingsjaar Slavernijverleden (2023-2024) nodigt uit tot reflectie op (post)koloniale themas in de internationale Neerlandistiek. Binnen het interdisciplinaire onderzoeksproject ´Meerstemmigheid in de Nederlandse-Indonesische koloniale geschiedenis´, geleid door de Universiteit Münster, werden geschiedenislesboeken onderzocht. Resultaten suggereren dat lesboeken in Indonesië en Nederland een sterke male bias bevatten en de koloniale geschiedenis te eenzijdig vertellen.

Welke vrouwen waren sleutelfiguren in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd? Wie waren de echtgenotes van Michiel de Ruyter? Hoe leefden ze, wat dachten en voelden ze? Een kleine kans dat adolescenten in Indonesië of Nederland deze vragen kunnen beantwoorden gebaseerd op hun geschiedenislesboekinhoud. Het ontbreken van multiperspectiviteit in geschiedenislesboeken wordt steeds vaker bekritiseerd (Van Stipriaan, 2023). Multiperspectiviteit is het toelaten van perspectieven van verschillende historische actoren, historici of hedendaagse personen, oftewel het includeren van alternative narratieven naast master narratives (Munslow, 2016; Van der Vlies, 2022). Multiperspectiviteit in lesboeken kan een belangrijke bijdrage leveren aan inclusief geschiedenisonderwijs waarin alle leerlingen optimaal kunnen deelnemen (UNESCO, 2020). Een studie van Good et al. (2010) toonde bijvoorbeeld dat meisjes die foto´s van vrouwelijke natuurkundigen in lesmateriaal zien, natuurkundige lesinhoud beter begrijpen dan als zij enkel mannelijke wetenschappers afgebeeld zien. Verder kunnen leerlingen door multiperspectiviteit ´kritisch historisch denken´ ontwikkelen, een belangrijke doelstelling van geschiedenisonderwijs.

Historisch lesboekenonderzoek

Neerlandici en historici sloegen in het interdisciplinaire onderzoeksproject ´Meerstemmigheid in de Nederlandse-Indonesische koloniale geschiedenis´ (2022-2024) de handen ineen om Nederlandse en Indonesische lesboeken te onderzoeken in een vergelijkende studie. Het projectteam bestond uit junior en senior onderzoekers aan de Universiteit Münster, Universitas Indonesia, de KU Leuven en de Universiteit van Pretoria. Aan de hand van een historisch lesboekencorpus met acht Nederlandse en acht Indonesische lesboeken (1948-2022) voor het secundiar onderwijs onderzochten we in hoeverre lesboeken multiperspecitviteit bevatten. We focusten hierbij op representaties van mannen en vrouwen van kleur, alsook witte vrouwen en mannen in afbeeldingen en leesteksten in de lesboeken. De lesboekinhoud getuigde van een sterke male bias en Azië- alsook Eurocentrisme in respectievelijk Indonesische en Nederlandse (digitale) lesboeken. We vonden weinig veranderingen door de tijd heen, met uitzondering van de lesboeken Sprekend Verleden (1994) en Sejarah Berdasarkan (1987). Inhoud uit deze lesboeken levert belangrijke input voor toekomstige, meer inclusieve lesmaterialen. De belangrijkste bevindingen van dit onderzoek worden uitgelegd in de volgende explanimation: https://www.youtube.com/watch?v=AkUGmw2ncMc .

Impact van de studie naar multiperspectiviteit

Neerlandistiekstudenten in Münster hebben in de afgelopen jaren in bachelorcolleges aan data en thematiek uit het project gewerkt en kansen gekregen om zich academisch te ontwikkelen, bijvoorbeeld door conferentiepresentaties. Tot dusverre zijn resultaten uit het project gepresenteerd op zeven (inter)nationale conferenties, waaronder een recent panel op International Research Association for History and Social Sciences education (IRAHSSE) aan de Universiteit van Cartagena in Spanje. Dit panel werd gemodereerd door Prof. Johan Wasserman (Universiteit van Pretoria) en bevatte eveneens presentaties over multiperspectiviteit in aardrijkskundelesboeken die raken aan het koloniale verleden (Marthe Wierenga, MA studente Neerlandistiek), alsook over Congolese en Belgische lesboeken over het Congolees-Belgische gedeelde koloniale verleden (Denise Bentrovato en Karel van Nieuwenhuyse). Het panel werd goed bijgewoond en leidde tot levendige discussies. Uit het project verschenen eveneens al drie bachelorscripties (Universiteit Münster, Universitas Indonesia) en publicaties in proceedings. In de nabije toekomst komen artikelen uit in tijdschriften voor geschiedenisdocenten (bv. HERMES), alsook wetenschappelijke publicaties over het project.

Tevens worden momenteel verschillende spin-off projecten voorbereid, waarin transfer van onderzoeksresultaten wordt bewerkstelligd. Het projectteam wil in dergelijke vervolgprojecten samenwerken met uitgevers, auteurs en onderwijsprofessionals om geschiedenislesboeken over het koloniale verleden inclusiever te maken. Dergelijke projecten kunnen eraan bijdragen dat toekomstige generaties leerlingen in Indonesië én Nederland weten dat Christina Martha Tiahahu, Maria Walanda Maramis en Cut Nyak’ Dien als verzetsleiders belangrijke bijdrages leverden aan de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Dat Anna van Gelder één van de echtgenotes van Michiel de Ruyter was, en dat Michiel zonder Anna´s vriendschap met vrouwen van vooraanstaande VOC-generalen misschien niet zoveel macht en roem had bereikt. En dat multiperspectiviteit en kritisch historisch denken een belangrijke troef zijn: in school alsook daarbuiten.

Dit onderzoek werd gefinancierd door de Taalunie onder projectnummer 453100. We danken collega-onderzoekers binnen het project, waaronder Achmad Sunjayadi (Universitas Indonesia), Karel van Nieuwenhuyse (KU Leuven) en Denise Bentrovato (Universiteit van Pretoria).

Referenties:

– Good, J., Woodzicka, J. & Wingfield, L. (2010). The Effects of Gender Stereotypic and Counter-Stereotypic Textbook Images on Science Performance. The Journal of Social Psychology, 150(2), 132–147.

– UNESCO. (2020). Global education monitoring report 2020: Inclusion and education: All means all. UNESCO. Available at: https://gem-report-2020.unesco.org/.

– Van der Vlies, T. (2022). Echoing events. The perpetuation of national narratives in English and Dutch history textbooks, 1920-2010. V&R University Press.

– Van Stipriaan, R. (2023). Staat en slavernij. De Nederlandse wetenschap en staat over het slavernijverleden en zijn doorwerkingen. In Rose Mary Ellen, Esther Captain, Matthias van Rossum (Red.) Staat & Slavernij, Het Nederlandse koloniale slavernijverleden en zijn doorwerkingen (pp. 25-37). Athenaem – Polak & Van Gennep.