Literatuur lezen heeft niet als enige doel empathie, maar dat levert het wel op. Literatuur lezen heeft niet het doel dat mensen minder vooroordelen hebben, maar dat levert het wel op.

We verwachten te veel van literatuur, schrijft Alban Mik in de Volkskrant. Ik verwacht blijkbaar te veel van de krant, namelijk niet elk weekend weer een stropop over leesbevordering en literatuuronderwijs.

Literatuur lezen heeft niet tot doel ‘woordenschatuitbreiding en tekstbegrip’, maar dat levert het wel op. Literatuur lezen heeft niet tot doel dat je op een dag bij een uitvaart dat ene gedicht kan voordragen dat je voor altijd zal blijven troosten omdat niets anders verdriet zo goed verwoordt. Literatuur lezen heeft niet tot doel dat je in de klas in de lach schiet of jaren later nog misselijk wordt als je aan dat ene verhaal denkt. Of dat je meer van de wereld weet. Of dat je reist zonder te reizen. Maar het kan wel! Literatuur heeft trouwens ook niet tot doel: antipestbeleid, zelfhulp bij liefdesverdriet, het overbruggen van de generatiekloof, een maatje om mee te zwelgen, ouder worden dan anderen, het voorkomen van dementie, strijden tegen fascisme en vreemde trends op Tiktok, toch is er een correlatie.

Wie klaagt dat er te eenzijdig te veel verwacht wordt van leesvaardigheid of literatuur, schetst een karikatuur en bestrijdt die, zoals ik vorige week al bij Mijnhardt zei – maar ja, dat doorzie je natuurlijk vooral als je literatuur hebt gelezen. Bovendien klopt het niet dat je dan wel alles kunt lezen. Literatuur, met rijke taal en beeldspraak en veel verbeelding zet meer beweging in de hersenen in gang, neuroplasticiteit. En dan ook dat deel in het brein waarmee je over jezelf nadenkt. Nogmaals, niet een doel an sich, maar wel bewezen.

Als je zelf belezen bent, hoe kun je anderen, vooral kinderen, dat dan misgunnen: de optimale ontwikkeling van het brein, waaronder een hoog niveau van abstract denken, bijvoorbeeld over ethische kwesties. Zulke ontwikkelingsdoelen zijn geen snobisme, dat is opvoeding. Er is de laatste jaren meer aandacht voor empathie en andere effecten bij literair lezen, dat klopt. We weten er meer over dankzij veel meer onderzoek naar literatuuronderwijs en ook breinonderzoek. Het fantastische is dat we daardoor ook beter weten wat goed is voor (jonge) lezers. Lees bijvoorbeeld dit artikel van Marloes Schrijvers of verdiep je in Samen lezen van Jan Raes. De opbrengsten uit onderzoek helpen gesprekken over literatuur beter in te richten. Daardoor wordt het lezen interessanter. Nog steeds geen doel of dogma. Wel effectief.

Tot zover weer. Is dit ook jouw favoriete onderwerp? Lees/bekijk mijn lezing op de Dag van het Literatuuronderwijs 2024.

P.S. Alban Mik verwijst in de column naar een nieuwsfeit: Mexicaanse politieagenten moesten literatuur lezen omdat de ‘war on crime’ niet goed ging. Maar ze kregen ook schaken en gym. Een slimme combinatie van talig, verhalend, analytisch en fysiek bezig zijn. Je gunt het iedereen in een stressvol beroep. Geef alle politiebureaus en ziekenhuizen een leesclub, schaakclub en sportclub! Trouwens, weet je dat je ook kunt sporten als je níet wilt afvallen?