Taal: brug of barrière? Een pleidooi voor gelijke onderwijskansen in het Koninkrijk (3)

‘Taal: Brug of barrière‘ is de titel van een boek van Juana Kibbelaar. Wij hebben toestemming van de auteur deze prikkelende tekst over onderwijstaal in de Benedenwindse eilanden als serie op Neerlandistiek te plaatsen. Het boek kan ook hier worden gedownload.

Een goede leesvaardigheid is essentieel

Wat moet het onderwijs toevoegen aan de ontwikkeling van een kind? Leerlingen moeten op school vooral iets leren wat ze thuis niet leren, maar wel nodig hebben om zich als volwassene te redden in de maatschappij. Voor hen is van belang dat het onderwijs probeert het beste uit ze te halen. Er is ook een maatschappelijk belang: zelfredzame burgers doen minder beroep op overheidshulp en kunnen bijdragen aan maatschappelijke ontwikkeling. In het kader van de onderwijsproblematiek van de ABC-eilanden is één onderwijstaak in het bijzonder van belang. Om succesvol te zijn in het onderwijs is een goede leesvaardigheid essentieel. Want kennisuitbreiding verloopt voornamelijk via lezen. Wie niet goed kan lezen, kan op school en daarbuiten veel minder kennis en vaardigheden opdoen dan goede lezers.

Lees- en rekenvaardigheden, maar ook kennis van de wereld, zijn nodig voor allerlei zaken op huis-, tuin- en keukenniveau, zoals boodschappen doen en recepten begrijpen; afspraken maken, afstand inschatten en op tijd komen; internetbankieren, belastingzaken, hypotheekaktes, verzekeringspapieren regelen; patiënteninformatie van dokter of diëtist begrijpen; opvoedadviezen en bijsluiters bij medicijnen lezen enz. Op de werkvloer moet men werkinstructies kunnen lezen en zelf gegevens vastleggen, schriftelijk communiceren, bijscholing volgen voor doorgroeimogelijkheden enz. Ongeacht opleidingsniveau is voor iedereen van belang te kunnen googelen en daar hebben ook Papiamentstaligen recht op. Wie niet goed kan lezen, schrijven en rekenen wordt zeer beperkt in de mogelijkheden volwaardig mee te doen.

Lezen is een onderwijskerntaak

Met het leren in vakken als aardrijkskunde, geschiedenis, biologie, economie enz. wordt de wereld van kinderen veel groter dan hun thuisomgeving. Een enorme hoeveelheid informatie is te vinden in talloze bibliotheken en boekhandels. Tegenwoordig met het internet binnen handbereik zijn de informatiemogelijkheden vrijwel onbegrensd. Het gaat er steeds meer om dat leerlingen leren hoe ze zelf informatie kunnen vinden. Want wie zelfstandig informatie uit al deze bronnen kan verwerken, heeft daarmee het ticket in handen zichzelf te verrijken met kennis en levenslange ontwikkeling mogelijk te maken. Je moet wel behoorlijk leesvaardig zijn om daadwerkelijk gebruik te kunnen maken van deze onbegrensde mogelijkheden. Goed leren lezen is een kerntaak van het onderwijs.

De grote ontwikkelingen op technologisch gebied hebben ook een keerzijde. Dagelijks komen er enorme informatiestromen op ons af: via mail, social media, websites enz. Dat vraagt van mensen dat ze kunnen selecteren wat belangrijk is en wat ze kunnen overslaan. Daarnaast wordt steeds belangrijker om de talloze informatiebronnen te kunnen beoordelen. Hoe beoordeel je of hetgeen je dagelijks voorgeschoteld krijgt, berust op waarheid of totale onzin is? Ook dat vraagt om goede leesvaardigheden, maar vooral ook achtergrondkennis over allerlei onderwerpen.

Sommigen veronderstellen dat je geen kennis meer nodig hebt omdat tegenwoordig alles op internet te vinden is. Wie geen of onvoldoende kennis heeft, zal echter weinig kunnen vinden en al helemaal niet kunnen beoordelen of de kennis die anderen verspreiden wel deugdelijk is. Je kunt pas effectief zoeken op internet als je al iets van een onderwerp afweet. Voor allerlei vaardigheden als ordenen, kritisch beoordelen, samenvatten, een mening vormen en verwoorden is kennis van zaken onmisbaar. Ook voor ontwikkeling van mondelinge vaardigheden als het geven van een presentatie of het voeren van een discussie is het verwerken van kennis en informatie essentieel.

Wat is de opdracht voor het onderwijs

Alle kinderen leren thuis te spreken over dagelijkse dingen. Op school ligt de nadruk op leren spreken, lezen en schrijven over kennisonderwerpen. De schriftelijke taal is anders dan gesproken taal: abstracter taalgebruik, lange en moeilijker zinsconstructies en ander woordgebruik. Leesvaardigheid ontwikkelen is een complex proces waarbij veel verschillende elementen met elkaar samenhangen. De tekentjes leren ontcijferen, is slechts het prille begin. Om te interpreteren wat er staat en verbanden te leggen, moeten taalbegrip op geavanceerd niveau, een brede woordenschat, denkvaardigheden, achtergrondkennis en leesmotivatie in samenhang ontwikkeld worden. Daarvoor is nodig dat leerlingen veelvuldig in aanraking komen met schriftelijk taalaanbod en dat daarbij eveneens veel variatie in tekstsoorten geboden wordt. Voor elk onderwerp is weer andere woordkennis en achtergrondkennis nodig. En veel oefening is nodig om kennis te verwerven uit abstracte schriftelijke taal. Wie veel en gevarieerd leest, heeft meer gelegenheid taal- en leesvaardigheden te ontwikkelen en daarop gebaseerde kennis te ontwikkelen.

Goed lezen leer je niet door oppervlakkige begrijpend leesoefeningen en leestrucjes aan te leren. Leerlingen moeten ervaren waar lezen voor dient en wat het hen allemaal brengt. Dus onderwijs moet voorzien in veelvuldig voorlezen, interesse kweken, voldoende taalbegrip en kennis van de wereld opbouwen door interactie rond interessante onderwerpen, zorgen dat er een gevarieerd leesaanbod is met voor elk kind interessante onderwerpen en voldoende onderwijstijd vrijmaken om ook echt leeskilometers te maken. Een onderwijsaanbod met een grote variatie in soorten teksten (zowel informatieve, zakelijke als literaire teksten), genres en onderwerpen is onmisbaar. Zowel voor voorlezen als zelf lezen.

Kinderen voorbereiden op de maatschappij betekent dat zij leren via lezen kennis op te doen, informatiestromen te verwerken en zich bewust te worden van valkuilen van nieuwe media. Een bredere doelstelling van onderwijs is dat het leerlingen, en toekomstige volwassenen, in staat stelt naast het onderwijscurriculum hun kennis verder uit te breiden: zelfstandig en geheel naar eigen keuze, benodigdheden en interesse. Dat impliceert de vrijheid eigen leeskeuzes te kunnen maken. Het onderwijs heeft vijftien jaar nodig om aan de volgende opdracht te kunnen voldoen: alle leerlingen moeten voldoende kennis, vaardigheden en attitudes ontwikkelen zodanig dat ze vaardige lezers worden die zichzelf levenslang kunnen verrijken met meer kennis en vaardigheden. Voor gelijkwaardig onderwijs in het Koninkrijk is minimaal nodig dat ook de ABC-eilanden aan deze opdracht voldoen.

Verschil in thuissituatie

Sommige leerlingen krijgen van het thuisfront al veel mee. In talige gezinnen wordt veel voorgelezen, zijn er kranten, boeken en culturele uitstapjes. Er wordt over allerlei onderwerpen gepraat en ook buitenschoolse activiteiten leveren een schat aan ervaringen op. Leerlingen waar dat thuis allemaal niet gebeurt, hebben de school hard nodig om hun ervaringen, taal- en kennisbasis uit te breiden. Scholen doen deze leerlingen sterk tekort als zij niet de kennis van de wereld en taal- en leesvaardigheden bieden die de leerling nodig heeft om de thuisomgeving te ontstijgen.

Taal: brug of barrière? richt zich specifiek op onderwijstaken. Maar een school kan niet alles oplossen wat kinderen in de voorschoolse jaren tekortkomen. Het onderwijs worstelt met allerlei problemen waarmee kinderen de school binnenkomen. Benadrukt moet hier worden dat op de eilanden de groep kinderen in achterstandsposities relatief groot is. Zonder extra interventies om knelpunten in de thuisomgeving aan te pakken, wordt in het onderwijs de achterstand van deze groep kinderen alleen maar groter. Een maatschappij die betere onderwijsresultaten wil, investeert in goede voorschoolse ontwikkelingsmogelijkheden, naschoolse opvang, opvoedondersteuning enz. Zodat baby’s en peuters die van huis uit onvoldoende meekrijgen als kleuter beter voorbereid aan hun schoolcarrière kunnen beginnen. Dat vraagt om een integraal en samenhangend beleid.

In veel landen vormt de nationale taal het middel om te komen tot kennisontwikkeling in alle educatiegebieden. In de situatie van de ABC-eilanden, waar het Papiaments de nationale taal is, is dat slechts ten dele mogelijk. Waarom is dat het geval? Zeker gezien de geschiedenis is het belangrijk goed zicht te krijgen op de knelpunten die relevant zijn voor het onderwijs. Het volgende artikel gaat daar nader op in.