Wat iedereen moet weten over taal (12)

Onlangs verschenen de resultaten van een onderzoek: wat vinden taalwetenschappers dat mensen moeten weten over taal? Dat resulteerde onder andere in een lijst van 25 vragen. Korte antwoorden op die vragen zet ik hier de komende weken op een rijtje.

Sommige vragen zijn vermoedelijk onzinnig voor wetenschappers. Vraag nooit ‘Wat is het best gelukte dier?’ aan een bioloog. ‘Wat is het beste element in het periodiek systeem?’ aan een scheikundige. ‘Zijn sommige talen beter dan andere?’ aan een taalkundige.

Het is niet eens zo dat er geen antwoord op de vraag gegeven kan worden. Je moet hem alleen niet stellen aan een deskundige, want ‘goed, beter, best’ is geen terminologie in de wetenschap. En sowieso moet je zo’n vraag altijd specificeren. Beter voor wat?

Ik ga een jaar naar Japan. Wat is een betere taal om te leren, Japans of Arabisch? Ik moet een lezing houden over ontwikkelingen in de klimaatwetenschap, wat is daarvoor een betere taal, Klassiek Grieks of Engels? Ik wil met mijn nieuwe roman zo snel mogelijk een groot publiek bereiken, kan ik hem beter schrijven in het Duits of het Stellingwerfs? Die vragen hebben wel degelijk een antwoord, omdat ze steeds een duidelijke, praktische context bieden. Maar in het algemeen valt er weinig te zeggen over de vraag welke taal beter is dan welke andere.

Horken en saaierds

Er zijn wel af en toe misverstanden over, vaak waar de vergelijking iets preciezer wordt gemaakt. Het Frans is een logische taal. Het Italiaans is romantischer dan het Nederlands. In het Engels kun je veel beter zingen.

Ik ken geen wetenschappelijk onderzoek dat zulke uitspraken bevestigt, zoals er trouwens ook geen onderzoek is dat ze ontkent. Er valt simpelweg geen wetenschappelijke uitspraak over te doen.

Wel kunnen we vaststellen dat mensen dit soort oordelen hebben, en dat er een zekere consistentie is in de oordelen van mensen. Heel veel mensen in de Westerse wereld vinden dat het Italiaans echt romantisch is, heel veel popmusici overal ter wereld vinden het Engels een zingbaarder taal dan die van henzelf. Het is niet mogelijk om objectieve criteria te vinden in de structuur van die talen die zulke oordelen ondersteunen. Het zijn in de praktijk naar alle waarschijnlijkheid eerder oordelen over de sprekers van die talen of van de culturen waar ze gesproken worden (mamma mia, oh yeah) die dan geprojecteerd zijn op de taal. Wat je nooit hoort: ‘Dit of dat volk bestaat uit horken en saaierds. Dat is jammer, want ze hebben zo’n elegante, vriendelijke taal.’

Wereldwijd

Ook dat het Engels op veel plaatsen fungeert als ‘de wereldtaal’ heeft weinig te maken met inherente eigenschappen van die taal, en alles met de loop van de wereldgeschiedenis, waarin eerst de Britten aan een groot deel van de wereldbevolking hun taal konden opleggen, waarna rond de val van het Britse Rijk ineens de Verenigde Staten opkwamen als economische, culturele, militaire en politieke wereldmacht die bovendien voor veel mensen overal te wereld de belofte in zich droeg van vrijheid en voorspoed.

Aan de andere kant maakt de huidige politieke status van het Engels die taal natuurlijk geschikter voor een aantal doelen dan menige andere taal. Het beschikt over een ongekend groot wereldwijd corps van docenten, over een zeer uitgebreide terminologie op het gebied van vrijwel iedere wetenschap en techniek, over een ongekend aantal mensen wereldwijd die de taal tot op zekere mate machtig zijn. Voor een taalwetenschapper behoort dat allemaal niet tot ‘de taal zelf’, het zijn sociale omstandigheden waar we ook iets aan zouden kunnen veranderen, maar het is duidelijk dat je het jezelf voor bepaalde doelen gemakkelijker maakt als je Engels kiest.

Primitiviteit

Het Engels heeft trouwens ook wel bepaalde kenmerken die maken dat het relatief gunstig is als wereldtaal. Het heeft bijvoorbeeld geen naamvallen of woordgeslacht – zaken die voor volwassenen lastig te leren zijn in een vreemde taal, zelfs als hun eigen taal het ook heeft (omdat je toch allerlei nieuwe uitgangen moet leren). Dat is in die zin geen toeval dat het Engels gevormd is door vele eeuwen contact met vreemdelingen (Fransen, Noormannen, Vikingen, Kelten) die de taal moesten leren, maar het lijkt zeker niet bepalend geweest voor deze keuze. Een rationelere keuze zou wat dat betreft een bedachte taal zijn geweest zoals het Esperanto, dat helemaal geregulariseerd is op dit punt. Dat die keuze niet gemaakt wordt, heeft dus vooral met sociaal-politieke factoren te maken. Bovendien heeft het Engels ook een aantal eigenschappen die het helemaal niet zo geschikt maken, zoals een vrij ingewikkeld klanksysteem met klanken (zoals th) die niet in zoveel talen voorkomen en dus lastig zijn.

Wat voor talen geldt, geldt ook voor dialecten. Het ene is niet aantoonbaar beter dan het andere in algemene zin, maar voor specifieke doelen kan iemand natuurlijk de voorkeur geven aan het ene boven het andere. Het is ook zeker niet zo dat dialecten ‘primitiever’ zijn dan de standaardtaal – ieder dialect kan in principe als standaardtaal fungeren en als de geschiedenis in ons deel van de wereld net wat anders zou zijn verlopen, had ieder dialect ook die kans gemaakt. Het idee van primitiviteit komt voort uit vooroordelen over dialectsprekers en over het feit dat er aan de universiteit niet in het Veghels wordt onderwezen.

Smaak

Zoiets geldt ook voor schoonheid. Als het Nijmeegs echt lelijker zou zijn dan het Arnhems, of andersom, dan zou een Chinees die geen enkele westerse taal kent, dat verschil ook moeten horen. Die Chinees kan dat echter niet: als je haar een fragmentje in beide dialecten voorlegt hoort ze waarschijnlijk het verschil niet. Want ze heeft geen enkel (voor)oordeel over deze dialecten.

‘Zijn sommige talen beter dan andere?’ in een lijstje door taalkundigen opgestelde onderwerpen over ‘wat iedereen moet weten over taal’ is dus vooral een retorische vraag. Wat iedereen moet weten is dat het allemaal een kwestie is van praktische behoefte en persoonlijke, deels cultureel bepaalde smaak.