Laudatio voor het tijdschrift Neerlandistiek

Uitgesproken op zondag 19 oktober 2025 in Antwerpen

Dames en heren,
vrienden van het Nederlands,
en bovenal: makers, lezers en dragers van de Neerlandistiek,

Er zijn momenten waarop een gemeenschap even stil mag staan bij zichzelf. Vandaag is zo’n moment. Want vandaag vieren we een initiatief dat meer is dan een tijdschrift, meer dan een website, zelfs meer dan een project. We vieren een gemeenschap van mensen die elke dag opnieuw bewijst dat het Nederlands leeft, bruist, inspireert en verbindt.

We vieren vandaag Neerlandistiek — het online tijdschrift dat is uitgegroeid tot dé ontmoetingsplaats voor iedereen die onze taal een warm hart toedraagt. En we doen dat op een bijzonder moment, nu Neerlandistiek de Visser-Neerlandiaprijs ontvangt en tegelijk, onder de vleugels van de pas opgerichte Stichting Neerlandistiek, aan een nieuw hoofdstuk begint.

De Visser-Neerlandiaprijzen worden toegekend aan mensen of initiatieven die een bijzondere bijdrage leveren aan de verspreiding en verdieping van de Nederlandse taal en cultuur. Dat Neerlandistiek die prijs eindelijk ontvangt, is niet minder dan logisch. Want dit platform is het levende bewijs dat idealisme ook in de 21e eeuw nog toekomst heeft. Met niets meer dan vrijwillige inzet, liefde voor de taal en een laptop, is hier, dag na dag, een ruimte gebouwd waar academici, docenten, studenten en liefhebbers elkaar vinden. Waar onderzoek toegankelijk wordt. Waar meningen botsen zonder te verharden. Waar de taal van wetenschap tegelijk ook de taal van verwondering is.

Kathedraal

Neerlandistiek is vóór iedereen, en dóór iedereen. Een democratische vorm van kennisdeling — zonder betaalmuren, zonder pretentie, zonder winstdoel. Dat alleen al is een statement van formaat. Zoals bij elk goed verhaal is er een oorsprong. En die oorsprong heeft een naam: Ben Salemans. In juni 1992, toen het internet nog in zijn kinderschoenen stond, richtte Ben Salemans Neder-L op: een elektronische nieuwsbrief voor neerlandici. Een bescheiden initiatief — maar met een groot idee erachter: dat neerlandici, verspreid over universiteiten, landen en werelddelen, één gemeenschap konden vormen.

Ben Salemans was een pionier avant la lettre. Hij geloofde dat kennis gedeeld moest worden, niet bewaard in archieven. Hij bouwde, met de technologie van zijn tijd, een infrastructuur die tot vandaag voortduurt. Ruim twintig jaar lang was hij de onvermoeibare hoofdredacteur van Neder-L — het blad dat zou uitgroeien tot het huidige Neerlandistiek.nl. En wie vandaag door de site bladert, ziet nog altijd de sporen van zijn idealisme: de balans tussen inhoudelijke bijdragen en nieuwsberichten, het idee van vrije toegang, de overtuiging dat liefde voor de taal belangrijker is dan prestige of structuur.

Marc van Oostendorp schreef bij zijn overlijden: “We zijn een idealistisch blad omdat we zijn opgericht door een idealist.” Dat is allicht het mooiste eerbetoon dat iemand kan krijgen. En ik wil vandaag dan ook hulde brengen aan Ben Salemans — postuum, maar met diepe dankbaarheid. Wat Ben begon, is uitgegroeid tot een digitale kathedraal van onze taal.

Topniveau

Na Ben kwam Marc van Oostendorp — en Neerlandistiek kreeg een nieuwe adem, een nieuw ritme, een nieuwe schaal. Sinds 2012 heeft Marc het tijdschrift niet alleen voortgezet, maar werkelijk getransformeerd. Onder zijn leiding groeide Neerlandistiek uit tot een dagelijks verschijnsel in het taalgebied. Letterlijk: elke dag valt er iets te lezen, te leren, te ontdekken. Over taalkunde, literatuur, taalverwerving, spelling, cultuur, humor — over alles wat onze taal menselijk maakt.

Maar Marc bracht meer dan inhoud. Hij bracht gemeenschap. Hij sleurde, trok, moedigde aan, overtuigde. Hij zorgde dat andere mensen gingen schrijven. Dat anderen mee begonnen denken. Hij wist instellingen te verbinden: het Meertens Instituut, het Instituut voor de Nederlandse Taal, de Taalunie, universiteiten in binnen- en buitenland. Hij creëerde deelredacties, zoals Neerlandistiek voor de klas, Mondiaal, Jong Neerlandistiek en Frysistiek. Hij zorgde voor restylings, nieuwsbrieven, sociale-media-kanalen. Maar steeds hield hij vast aan één principe: alles blijft gratis, voor iedereen.

Onder zijn bezieling is Neerlandistiek uitgegroeid tot wat het vandaag is: een boegbeeld van de neerlandistiek, een dagelijkse staalkaart van de veelzijdigheid van het Nederlands, en een voorbeeld van vrijwillige samenwerking op topniveau.

Ondenkbaar

Daarnaast heeft Marc steeds een brug geslagen tussen wetenschap en samenleving. Als hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie aan de Radboud Universiteit, en als senior onderzoeker aan het Meertens Instituut, heeft hij generaties studenten en onderzoekers geïnspireerd. Zijn werk op het gebied van fonologie, dialectologie en interlinguïstiek toont hoe het Nederlands zich verhoudt tot de wereld — hoe taalvariatie geen grens, maar rijkdom is.
Ook in zijn publieke optredens, blogs en lezingen slaagt Marc erin om wetenschap ook met humor toegankelijk te maken. Dat is niet vanzelfsprekend. Het vergt niet alleen kennis en inzet, maar ook morele overtuiging. En dat heeft Marc in overvloed.

Ik herinner me nog goed onze eerste ontmoeting, in het gebouw van de Taalunie. Ik vond dat zelf, laat ik eerlijk zijn, wel wat spannend — Marc was een naam, een gezag, iemand van wie ik wist dat hij direct zou zijn. Maar het gesprek verliep meteen open, inhoudelijk, en vooral: eerlijk. Aan het einde zei Marc iets heel treffends: “Gunther, ik ben een Taalunie watcher, en het is niet omdat we als persoon misschien goed overeen zullen komen dat ik minder kritisch zal zijn voor de Taalunie — maar wel altijd constructief.” Dat typeert Marc volgens mij volledig. Kritisch, ja. Maar altijd met het oog op verbetering. Recht voor de raap, maar altijd om hoger en beter te reiken. En precies daardoor is Marc, voor mij en voor velen, een ware bondgenoot: iemand die je scherp houdt, maar tegelijk vertrouwen inboezemt.

Vorig jaar, toen Marc heel even overwoog te stoppen, schrokken we allemaal. Het bleek ondenkbaar dat Neerlandistiek zonder hem verder zou moeten. Marc legde onder meer aan mij toen uit dat het voor hem belangrijk was dat er ook een Neerlandistiek moest zijn na Marc, een Neerlandistiek zonder Marc wanneer dat het geval moest zijn.

Soms boos

En uit die kwetsbare periode ontstond iets nieuws. In juli van dit jaar werd bekendgemaakt dat Neerlandistiek.nl voortaan wordt gedragen door de Stichting Neerlandistiek, met naast Marc onder meer Vibeke Roeper en Iris Van Erve aan het stuur. Een stevige structuur, met sterke mensen, gebouwd om de continuïteit te verzekeren en tegelijk de redactionele vrijheid te bewaren. Een stichting die idealisme en professionaliteit verzoent — precies de combinatie die onze taal verdient. Die oprichting is geen bureaucratische stap, maar een culturele verankering. Ze betekent dat de gemeenschap die rond het tijdschrift is gegroeid, zichzelf duurzaam organiseert. Dat het ideaal van Ben en de energie van Marc nu een toekomst-anker hebben gekregen. Daar heeft Marc zelf en eigenhandig voor gezorgd. Door ook hier proactief de toekomst in de ogen te kijken en een pad voor die toekomst te forceren.

De cijfers spreken boekdelen: dagelijks zo’n 10.000 bezoekers, meer dan 2.500 publicaties per jaar, lezers uit Nederland, Vlaanderen en ver daarbuiten, nieuwsbrieven voor onderzoekers én docenten, en een open kanaal op sociale media waar het gesprek doorgaat. Dat alles — zonder winstoogmerk, zonder subsidies, puur uit passie. Als dat geen voorbeeld is van levende taalcultuur, wat dan wel?

In die meer dan dertig jaar geschiedenis heeft Neerlandistiek ook de Taalunie vaak gevolgd, becommentarieerd, bekritiseerd — soms scherp, maar altijd met betrokkenheid. Er waren tijden van misverstanden en gemiste kansen. Toen het Comité van Ministers van de Taalunie bezuinigde op de internationale neerlandistiek, was het via Neder-L dat honderden reacties verschenen — bezorgd, soms boos, maar altijd met liefde voor de taal.

Schouder aan schouder

Er waren periodes waarin men vond dat de Taalunie “saai” moest zijn, of juist daadkrachtiger. Er verschenen koppen als ‘Hoe lang nog voor de Taalunie?’ of ‘Neerlandici lopen weg bij vergadering Taalunie’. En ja — dat las ik ook. Maar laat me vandaag zeggen: dat is goed zo. Kritiek is een vorm van betrokkenheid. Wie kritiek geeft, doet dat niet omdat hij onverschillig is, maar omdat hij gelooft in wat beter kan. En in die zin was, is en zál Neerlandistiek.nl altijd een bondgenoot zijn.

Want die kritiek houdt ons scherp, het helpt ons groeien, het herinnert ons eraan waarom we bestaan: om samen het Nederlands te versterken. En vandaag, gelukkig, kunnen we zeggen dat de band tussen neerlandici en liefhebbers van het Nederlands sterker is dan ooit. Ook dat is de verdienste van onder meer Neerlandistiek.

We weten allemaal dat het vandaag niet eenvoudig is om dat soort idealisme vol te houden. Andere hoekstenen van onze taal- en cultuurinfrastructuur — instellingen als de KANTL of tijdschriften als De Lage Landen — staan onder druk. Dat raakt ons allemaal, want zij vormen samen het netwerk waarin onze taal leeft, denkt en reflecteert. Tegelijk weet ik dat veel van onze ministers, in Nederland én Vlaanderen, dat besef delen: de overtuiging dat taal en cultuur niet louter kosten zijn, maar investeringen in samenhang en toekomst. Laat dit dus geen verwijt zijn, maar een oproep: om samen, beleid en veld, te blijven bouwen aan een stevig ecosysteem waarin het Nederlands kan groeien, bloeien en waar we ook durven vernieuwen. Door elkaar te bevragen, in debat te gaan, en elkaar weer uit te dagen. Maar steeds in respect en volste vertrouwen in elkaar. Dat is de dynamiek van een sterke relatie: we spreken elkaar, we luisteren, we leren. En bovenal: we staan schouder aan schouder.

Digitale ruimte

Wat Neerlandistiek uniek maakt, is dat het de grenzen tussen generaties, disciplines en landen opheft. Het is een plek waar een gepensioneerde hoogleraar en een student in Jakarta naast elkaar publiceren. Waar iemand een boek bespreekt, een ander een dialect vergelijkt, en een derde een grap deelt over taal. Waar de taalwetenschap haar menselijke kant toont.

Neerlandistiek heeft de neerlandistiek weer een gezicht gegeven — niet als iets academisch en ver weg, maar als iets dat iedereen aangaat die in het Nederlands leeft, denkt en droomt. Het is een oefening in gemeenschap, in vertrouwen, in vrijgevigheid. Het is het digitale dorpsplein waar het altijd gonst, altijd beweegt, waar altijd iets nieuws gebeurt. In een tijd van snelle meningen en korte aandachtspannen heeft Neerlandistiek.nl bewezen dat diepgang en nabijheid perfect kunnen samengaan. Dat het Nederlands geen nostalgisch erfgoed is, maar een levend organisme — kritisch, nieuwsgierig, meerstemming, altijd in beweging.

Daarom is deze Visser-Neerlandiaprijs zo terecht. Ze bekroont niet één auteur, niet één boek, maar een collectieve prestatie. Ze eert niet het verleden, maar de toekomst. Ze erkent dat de kracht van het Nederlands niet louter ligt in regelgeving of decreten, maar in de energie van mensen die het elke dag gebruiken, onderzoeken, onderwijzen en vieren. En precies dat doet Neerlandistiek. Het platform herinnert ons eraan dat de liefde voor taal niet alleen in klaslokalen of beleidsnota’s leeft, maar ook — en misschien vooral — in de digitale ruimte waar we elkaar vinden.

Mooiste taal ter wereld

Beste mensen, Neerlandistiek.nl is niet zomaar een website. Het is een levend monument van taal en idealisme. Het is de droom van Ben Salemans, gedragen door de bezieling van Marc van Oostendorp, versterkt door honderden vrijwilligers, en nu verankerd in een stichting die haar toekomst veiligstelt.

Namens iedereen die het Nederlands koestert, wil ik jullie uitdrukkelijk bedanken. Voor de gesprekken, de artikels, de inzichten, de prikkels, de mildheid en de scherpte. Voor dertig jaar denken, schrijven, discussiëren en inspireren.

Zoals Ben Salemans schreef, bij het vijfentwintigjarig jubileum van Neder-L:

Wij neerlandici moeten blijven uitstralen hoe mooi en belangrijk de Nederlandse taal en literatuur is. Neerlandistiek.nl moet daarbij een mooie centrale rol blijven spelen.

Vandaag, bijna tien jaar later, kunnen we zeggen: Ben had gelijk. En wij zijn hem, en jullie allemaal, daar diep dankbaar voor.

En laat me tot slot, heel persoonlijk, nog iets zeggen over Marc zelf. Over de man die Neerlandistiek niet alleen heeft geleid, maar belichaamd. Over iemand die generaties neerlandici heeft geïnspireerd met zijn precisie, zijn humor, zijn eindeloze productiviteit, en zijn vermogen om tegelijk kritisch én verbindend te zijn. Dat is ook waarom ik Marc zo bewonder.

Marc, jij hebt niet alleen geschreven over taal — je hebt ze ook in praktijk gebracht: als brug, als gesprek, als vorm van zorg voor de gemeenschap. Ik wil je daarvoor vanuit het diepste van mijn hart bedanken. Je hebt bewezen dat engagement, durf en onafhankelijkheid elkaar niet tegenspreken, maar elkaar juist versterken. En dat is het mooiste compliment dat een neerlandicus kan krijgen. Laten we allen samen blijven bouwen aan wat ons bindt:de mooiste taal van de wereld en haar Neerlandistiek.

Van harte gefeliciteerd met de Visser-Neerlandiaprijs 2025.

Gunther Van Neste is de Algemeen Secretaris van de Taalunie.