Films en series over sprookjes geven tegenwoordig een overvloed aan intertekstualiteit en intermedialiteit te zien. Bij intertekstualiteit wordt terugverwezen naar reeds bestaande en gekende teksten, zoals de sprookjes van de gebroeders Grimm. In het geval van intermedialiteit wordt de kijker terugverwezen naar andere media dan tekst, dus bijvoorbeeld films, series, schilderijen, muziek, strips, reclame, historische of iconische figuren, geschiedenis en folklore. Talloze verwijzingen zijn bijvoorbeeld te vinden in een filmreeks als Shrek (2001-2010). In het geval van recente sprookjesfilms met veel intertekstuele en intermediale verwijzingen spreken onderzoekers als Cristina Bacchilega en John Rieder van een ‘fairy tale web’, een sprookjesweb vol verwijzingen.

De boeken en films van Harry Potter (1998-2011) zijn een ander welbekend voorbeeld: ze wemelen van de verwijzingen naar al dan niet bekende volksverhalen. Alleen gaat het in dit geval minder over sprookjes, maar meer over sagen. Volksverhalen over heksen, tovenaars, magie en monsters worden doorgaans sagen genoemd, en soms mythen als ze in de klassieke oudheid wortelen. In het geval van Harry Potter hebben we dus eerder te maken met een sagenweb aan verwijzingen.

Tussen 2022 en 2025 verscheen er op Netflix een razend populair sagenweb met een serie over Wednesday, loot uit de komische horror-familie Addams: twee seizoenen met elk 8 afleveringen (in totaal ruim 14 uur binge watching). In zekere zin zou je Wednesday kunnen beschouwen als de Amerikaanse tegenhanger van de Britse Harry Potter. Ook Wednesday belandt op een ouderwetse kasteelvormige academie vol met leerlingen en docenten met paranormale gaven. En ook hier moet Wednesday het, samen met enkele helpers, opnemen tegen mysterieuze monsters, tegen een zombie, tegen een duistere organisatie, gestoorde geleerden, wraakzuchtige personen, en tegen een oppermachtige bovennatuurlijke tegenstander. Wel is de setting meer die van een morbide detective-reeks, en in bepaalde opzichten is Wednesday het tegendeel van de brave Harry Potter: ze is van nature een duistere Einzelgänger met een zwartgallig wereldbeeld, een scherpe tong en een dodelijk gevoel voor sarcasme.

Voor degenen die Wednesday nog niet gezien hebben en de serie onbevangen willen bekijken, volgt nu een spoiler alert: ik ga het nodige verraden.

Wat eraan vooraf ging…

Eerst even een klein stukje geschiedenis. De leden van de Addams Family zijn in 1938 begonnen als cartoonfiguren in de krant The New Yorker. Geestelijk vader van deze macabere familie was Charles Samuel Addams (1912-1988), die de volgende familieleden introduceerde: Morticia en Gomez, de ouders, vervolgens broer Pugsley en zus Wednesday en tenslotte oom Fester. Later werden nog butler Lurch en Thing, de bewegende hand, toegevoegd. De familie gold als een even satirisch als morbide tegenwicht tegen het burgerlijke Amerikaanse familieleven van destijds.

In de jaren ‘60 verscheen er op de Noord-Amerikaanse televisie de sit-com The Addams Family, en in de jaren ‘90 verscheen The New Addams Family op televisie. Er kwamen meerdere films uit: The Addams Family uit 1991, Addams Family Values uit 1993 (in beide gevallen met Anjelica Huston als Morticia), de Addams Family Reunion uit 1998 (met Daryl Hannah als Morticia), gevolgd door de lange animatiefilms The Addams Family uit 2019 en The Addams Family 2: Road Trip uit 2021. In 2010 draaide er op Broadway de musical The Addams Family. Tussen 2022 en 2025 verscheen er dan op Netflix een serie over dochter Wednesday, inmiddels opgegroeid tot een nukkige en ijskoude puber van 15 jaar oud.

“Grim Reaper Barbie”

De serie op Netflix kan getypeerd worden als een gothic horror komedie met een detective-plot. De puberende Wednesday is altijd in het zwart gekleed als een ‘gothic’ en wordt in de serie een keer getypeerd als “Grim Reaper Barbie”. Wednesday is een eenling en een ‘outcast’, zelfs op een school vol ‘outcasts’. Ze is niet sociaal, maakt liever geen vrienden en toont nauwelijks emoties. Wednesday lacht zelden, knippert weinig met haar ogen, kijkt stuurs of zwartgallig de wereld in, is venijnig ad-rem, toont zich brutaal en vasthoudend, is onverschrokken en heeft een snijdend gevoel voor humor. Wednesday haat kleuren, walgt van een knuffel en heeft een uitgesproken hekel aan moderne technologie. Haar relatie met moeder Morticia is problematisch: puber Wednesday zet zich af tegen haar (“You’re a Dove, I’m a Raven”). Haar houding ten opzichte van zwakke jongens is echter beschermend: voorbeelden zijn haar broer Pugsley en de kleine imker Eugene, die haar aan haar broer doet denken. Slechts met twee familieleden is de verhouding hartelijk: Wednesday glimlacht breed als ze oom Fester en oma Hester Frump ontmoet. Wednesday is hoogst intelligent: ze beschikt over veel parate kennis en heeft een goed ontwikkelde speurzin. Ze leest in ieder geval Italiaans en Latijn en kan ook Duits en Filipijns spreken. Ze beheerst kung-fu, ze kan schermen, schiet feilloos met pijl en boog, en bespeelt de cello virtuoos. Alhoewel Wednesday als personage eerder een anti-held is, weet de heldin de kijker toch alleszins te charmeren. Minstens twee jongens worden verliefd op haar: de kunstzinnige student Xavier en de barista Tyler.

Intermedialiteit

De Netflix-serie Wednesday is voor een flink deel geregisseerd door de beroemde Tim Burton, al hebben sommige afleveringen een andere regisseur. De belangrijkste scenario-schrijvers zijn Alfred Gough en Miles Millar, maar ook in dit geval hebben andere scenarioschrijvers aan afleveringen (mee)gewerkt. Hoe dan ook zit de hele serie propvol verwijzingen. Natuurlijk met verwijzingen naar volksverhalen, in het bijzonder motieven uit sagen, alsmede allerhande aanverwante folklore – dit is nu eenmaal de stof waarop zo’n zwartgallige komedie gebouwd is. Maar er zijn ook verwijzingen naar andere films en series, naar muziek, naar literatuur, naar griezelige of afstotelijke dieren en planten en zelfs naar jeugdcultuur en jongerentaal of slang. Het herkennen van al deze vormen van intermedialiteit vergroot het genoegen dat men aan de serie kan beleven, maar ook indien bepaalde verwijzingen de kijker ontgaan, valt er voldoende te genieten.

In bovenstaande tabel geef ik een overzicht van de hoeveelheid verwijzingen die ik heb aangetroffen in de twee seizoenen. De verwijzingen kunnen variërend slaan op hele filmscènes of complete muziekstukken, maar ook op kleine boek-citaten of minieme details. Grote motieven zijn telkens weer meegerekend, zoals een terugkerend monster. Kleine motieven, zoals een sprekende naam, zijn doorgaans maar één keer meegeteld.

Voor seizoen 1 geldt overduidelijk dat de belangrijkste verwijzingen betrekking hebben op volksverhalen en folklore. Daarnaast hebben de scenarioschrijvers veel referenties naar literatuur ingevoegd. Een iets mindere, maar nog altijd niet onbelangrijke rol gaat naar muziek en jeugdcultuur, terwijl griezelige dieren en planten bepaald regelmatig aan bod komen. Tot slot zijn er de nodige verwijzingen naar films en series, en een paar zijn inhoudelijk erg nadrukkelijk aanwezig.

Zoals de tabel laat zien zitten er behoorlijk veel verwijzingen in seizoen 1, maar seizoen 2 gaat in een nog hogere versnelling door. Nóg meer sagen, muziek, literatuur, films, series en griezelige dieren en planten. Alleen de hoeveelheid jeugdcultuur en jongerentaal neemt af.

Literatuur

Wednesday Addams wordt van school gestuurd: haar broer Pugsley wordt er gepest en Wednesday neemt wraak door piranha’s in het zwembad te gooien. Ze komt nu op een andere school terecht waar haar ouders ook naartoe zijn geweest: een middelbare school voor buitenbeentjes, ‘outcasts’ met bepaalde paranormale gaven. De school in een statig kasteel heet Nevermore naar het gedicht The Raven van de meest beroemde alumnus Edgar Allan Poe. Op en rond deze academie in Vermont, ook in het nabijgelegen dorpje Jericho, voltrekken zich de avonturen. De plot ontrolt zich als een detective en Wednesday tracht daders te vinden.

Ik begin opzettelijk met de letterkunde omdat hier een duidelijke rode draad te onderkennen is, vooral op het niveau van horror. Zoals reeds opgemerkt, is gelijkenis met de Harry Potter-reeks van J.K. Rowling onmiskenbaar: held(in) met magische krachten beleeft avonturen op een magistrale middelbare school vol paranormale buitenbeentjes in kostschool-uniformen en neemt het op tegen monsters en vileine bovennatuurlijke tegenstanders. De buitenbeentjes staan in oppositie tot de normale mensen, oftewel de ‘wizards’ versus de ‘muggles’ (‘dreuzels’ in het Nederlands) in Harry Potter of de ‘outcasts’ versus de ‘normies’ in Wednesday. De meeste avonturen spelen zich overigens af buiten de lessen om, in en om de school, in de bossen of een nabij dorp.

Edgar Allan Poe

Alom aanwezig in Wednesday is persoon en werk van Edgar Allan Poe, de fameuze auteur van gothic horror verhalen en zogenaamd de beroemdste alumnus van de academie. Niet voor niets heet de school Nevermore, naar het gedicht The Raven van Poe, en tekeningen van raven en opgezette raven bevinden zich op verschillende plekken in en om de school. Er hangt in de school een schilderij van Poe en er staat ook een standbeeld van hem. Ieder jaar wordt er een wedstrijd georganiseerd waarbij de Poe-beker gewonnen kan worden. Het is een capture-the-flag race per kano en lopend, en er zijn geen regels: alles is geoorloofd. In de tweede aflevering van het eerste seizoen zijn er vier teams van vier personen, en de kano’s hebben allemaal een titel uit het oeuvre van Poe:

1. The Pit and the Pendulum: team met paarse monniken
2. The Amontillado: team met rode ‘jokers’ (met o.a. Xavier en gorgon Ajax)
3. The Gold-Bug: team met gouden insecten (de meerminnen met o.a. Bianca)
4. The Black Cat: team met zwarte katten (team van Ophelia Hall met o.a. Wednesday, kamergenote Enid en Thing)

Onderweg worden gemene trucs uitgehaald, maar het team van Wednesday en Enid wint de Poe Cup.

In haar onderzoek als detective komt Wednesday met een citaat: “Believe nothing you hear and half of what you see.” Ze citeert hier Poe in zijn korte verhaal The System of Dr. Tarr and Prof. Fether. Zoals gezegd staat er in de school een standbeeld van Poe met een raaf op zijn ene arm en een boek in zijn andere hand. In het boek staat een reeks raadsels dat als antwoord “Snap twice” oplevert. Zodra Wednesday twee keer met haar vingers knipt, schuift het beeld naar achteren en vindt ze de geheime bibliotheek van het genootschap The Nightshades. Verder is er een Nevermore Alma Mater-lied waarin Edgar Allan Poe wordt genoemd.

In het tweede seizoen wordt een griezelige sage verteld door Ajax, een gorgon die een muts draagt omdat hij anders met zijn slangenhaar steeds mensen (tijdelijk) zou verstenen. De sage (die later in de serie wel als een urban legend wordt aangeduid) heet ‘The Legend of the Skull Tree’. Onder deze schedelboom zou het lijk begraven zijn van een student met een mechanisch hart. Wie de schedelboom ‘s nachts bezoekt, kan het hart nog horen tikken. Dit volksverhaal is geïnspireerd op The Tell-Tale Heart van Edgar Allan Poe. Op campus staat ook nog een kleine truck voor koffie en snacks, Tell Tale Heart Café geheten.

In de vijfde aflevering van seizoen 2 draagt Wednesday een zwart t-shirt met daarop tekst uit Poe’s The Pit and the Pendulum.

Wednesday zegt andermaal Poe te citeren: “I don’t believe in ghosts, but they have been chasing me my whole life.” Dit is echter een foutieve quote, en is nergens bij Poe te vinden. Er worden in Wednesday wel vaker beroemde schrijvers geciteerd, maar niet alles kan (letterlijk) in boeken teruggevonden worden, behalve dan in internet-memes. Het heeft er alle schijn van dat de scenario-schrijvers de nodige interessante memes van internet hebben geplukt om te gebruiken, zonder steeds de bron te verifiëren.

William Shakespeare

De volgende auteur waarnaar meermaals wordt verwezen is William Shakespeare. Drie plekken op Nevermore Academy zijn vernoemd naar personages uit stukken van Shakespeare. De kamer van Wednesday bevindt zich in Ophelia Hall, wat een verwijzing is naar Hamlet: Ophelia werd gek en pleegde zelfmoord. Op de binnenplaats staat een fontein waarin we een bronzen ‘Lady in the Water’ (Ophelia) zien liggen.

Zodra Pugsley ook naar school komt wordt hij ondergebracht in Caliban Hall, ditmaal vernoemd naar een personage uit The Tempest van Shakespeare. Caliban speelt in het stuk een wild monster. Een half verwoeste toren op Nevermore is de Iago Tower. Iago is een vijandig personage uit Shakespeares Othello.

Twee t-shirts met logo’s verraden hoe de andere twee afdelingen heten: Puck Hall en Thisbie Hall. Beiden zijn personages uit Shakespeares A Midsummer Night’s Dream.

Als Wednesday na een aanval in het ziekenhuis ligt, leest Morticia haar ‘gezellig’ voor uit MacBeth. Gomez maakt een opmerking waaruit blijkt dat hij de stukken door elkaar haalt: hij denkt dat het om Hamlet gaat.

Tijdens het grote kampvuur wordt Wednesday zeer tot haar ongenoegen gevierd als held die met haar vrienden in seizoen 1 de school heeft gered. Tot overmaat van ramp wordt er een vrolijk schilderij van Wednesday, Enid, Bianca en Eugene onthuld dat zij aanstonds woedend in brand zal steken. Maar eerst begint zij aan een onvoorbereide speech: “Tonight… is our Banquet of Discontent!” Dit is een overduidelijke variatie op “Now is the winter of our discontent” en dat komt rechtstreeks uit Shakespeares Richard III.

Mary Shelley en Robert Louis Stevenson

Ontzag heeft Wednesday voor de jonge schrijfster Mary Shelley. Ze krijgt de gothische roman Frankenstein aangeboden met de woorden: “Mary Shelley wrote it […] when she was only 19”. De zojuist 16 jaar geworden Wednesday reageert: “She’s both my literary hero and nemesis. Now I have 2 years and 364 days to beat her.” Wednesday schrijft immers zelf een grimmige detectiveroman over haar alter ego Viper de la Muerte op een oude typemachine. Frankenstein van Mary Shelley speelt nog een belangrijke rol in de plot. In de loop van het eerste seizoen worden meerdere mensen vermoord en verdwijnen delen van hun lichaam. Aan het eind van seizoen 1 moet de vier eeuwen oude heksenjager Joseph Crackstone tot leven worden gewekt in een magisch ritueel waarin de gestolen lichaamsdelen een rol spelen. Dit moet toch een verwijzing naar het monster van Frankenstein zijn dat daadwerkelijk uit lichaamsdelen van overleden mensen was opgebouwd.

Belangrijk in de serie is de naam van het monster dat de omgeving terroriseert en de nodige slachtoffers maakt: het blijkt een (tamelijk zeldzame) Hyde te zijn. De benaming is gebaseerd op de gothic horror-novelle Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde van Robert Louis Stevenson. Jekyll en Hyde zijn één en dezelfde persoon die afwisselend kunnen optreden: Jekyll representeert de vriendelijke, beschaafde mens. Hyde vertoont zichzelf als een kwaadaardig monster. In de serie Wednesday is de jonge barista Tyler Galpin telkens vriendelijk en behulpzaam, maar als hij in een Hyde verandert, wordt hij een moordzuchtig monster. Wednesday overleeft aanvallen van Tyler louter omdat hij verliefd op haar is.

Aangezien Wednesday zelf als een detective moordzaken tracht op te lossen, is het niet vreemd als ze Agatha Christie, bij monde van Hercule Poirot, citeert: “One coincidence is just a coincidence, two are a clue, and three are proof.” Qua invloedrijke literatuur lijken vooral gothic letterkunde en detective-verhalen nauw aan te sluiten bij de gothic horror komedie Wednesday.

Sagen en folklore

De hoeveelheid motieven uit volksverhalen, in het bijzonder sagen, alsmede volksliedjes en folklore is nog veel groter. Lang niet alles kan hier behandeld worden, maar laat ik in abstracto even opsommen met welke wezens en zaken de kijker geconfronteerd wordt: monsters, vampiers, meerminnen, gorgonen, weerwolven, telekinese, amuletten, kristallen bollen, heksen, heksenverbranders, visioenen, herrijzenissen, geheime gangen, geheime genootschappen, sektes, toverboeken (grimoires), toverdranken, toverformules, geesten, geleidegeesten (spirit guides) en spiritistische séances. Voor de serie zijn verder nog wat extra paranormale gaven bedacht: bepaalde mensen kunnen zich onzichtbaar maken, mensen hebben macht over insecten of over vogels (Avians), shapeshifters, mensen met macht over het vuur en mensen met electrische krachten.

De kader-vertelling gaat over een morbide tiener-detective die bovennatuurlijke moorden oplost, een wederopgestane heksenvervolger weerstaat, onethische experimenten blootlegt en monsters bestrijdt. Hier lopen meerdere verhaallijnen tussendoor, die misschien het best behandeld kunnen worden door een paar personages en hun eigenschappen langs te lopen.

Wednesday en haar visioenen

De paranormale gave van Wednesday bestaat uit visioenen: zij ziet gebeurtenissen uit het verleden, maar voorziet ook gebeurtenissen in de toekomst – in sagentermen beschikt zij dus over het Tweede Gezicht. Daarvoor moet ze wel steeds een relevant persoon of voorwerp aanraken. Wednesday meent in haar overmoed dat ze haar gave volledig onder controle heeft. Gaandeweg lopen er echter zwarte tranen over haar gezicht. Moeder Morticia waarschuwt dat de visioenen niet altijd correct zijn en dat uitputting van de gave kan leiden tot krankzinnigheid. Nadat Wednesday haar geleidegeest Goody Addams verliest, weent ze steeds meer zwarte tranen en raakt ze uiteindelijk haar gave kwijt. Er moet een andere geest (van spiritiste Rosaline Rotwood, gespeeld door Lady Gaga) aan te pas komen om de gave van het voorgezicht te herwinnen. Morticia beschikt deels over dezelfde gaven als Wednesday, maar ze gaat er voorzichtiger mee om. Na Goody krijgt Wednesday op zeker moment een nieuwe geleidegeest: de vermoorde schooldirecteur (en shapeshifter) Larissa Weems. Ook Morticia kan haar zien en spreekt met haar.

Bij leven vroeg schoolhoofd Weems aan Wednesday of ze, vanwege haar naam, op woensdag was geboren. Het antwoord luidde: nee, op vrijdag de dertiende! Morticia licht toe dat de naam uit een ‘nursery rhyme’ is genomen. Het volledige kinderliedje gaat aldus:

Monday’s child is fair of face,
Tuesday’s child is full of grace.
Wednesday’s child is full of woe,
Thursday’s child has far to go.
Friday’s child is loving and giving,
Saturday’s child works hard for a living.
And the child born on the Sabbath day
Is bonny and blithe, good and gay.

Dergelijke kleine details moeten de donkere kant van Wednesday benadrukken.

Weerwolf Enid

Enid wordt de kamergenote van Wednesday op Nevermore. Enid is in veel opzichten de tegenpool van Wednesday. Enid houdt van felle kleuren, is vrolijk en optimistisch, verzamelt eenhoorn-knuffels en luistert dansend naar K-pop. De studentenkamer wordt verdeeld in twee compartimenten: Enid woont in de kleurige kant, Wednesday in de donkere, zwarte kant van de kamer. Enid is een weerwolf en ze heeft veel vrienden in de roedel: ze heeft ook elk seizoen een vriendje, namelijk gorgon Ajax en weerwolf Bruno. Haar enige probleem is dat ze – tot grote teleurstelling van haar moeder – nog nooit in een weerwolf is veranderd, zelfs niet bij (een) volle (bloed)maan. Het lukt haar in het begin slechts om lange nagels te krijgen. Als Enid later geconfronteerd wordt met het monster (de Hyde), lukt het haar om volledig te weerwolven en de strijd aan te gaan. Als blijkt dat Enid daarna ook zonder volle maan een weerwolf kan worden, waarschuwt de muzieklerares Isadora Capri (zelf ook weerwolf) dat laatbloeiers die plots kunnen weerwolven zonder volle maan kunnen uitgroeien tot een zogenaamde Alpha: een krachtige maar eenzame Lone Wolf zonder roedel. Het lot van Enid is één van de open eindes van de huidige serie: Enid is als weerwolf gevlucht naar het noorden, en Wednesday en Fester gaan haar zoeken.

Tyler het monster

Tyler Galpin is zoon van sheriff Donovan Galpin van Jericho en een vriendelijke jonge barista in de koffietent Weathervane; hij is dus geen student van Nevermore. Hij is al snel gecharmeerd van gothic Wednesday, die hem helpt met het repareren van een espressomachine. Hij raakt verliefd op haar, maar de ijskoude Wednesday heeft geen enkel gevoel voor romantiek. Als monsterlijke Hyde redt hij Wednesday van een dreigende moordaanslag door de telekinetisch begaafde Rowan. Echter, lange tijd blijft onduidelijk dat de Hyde en Tyler één en dezelfde persoon zijn. De verdenking valt eerder op de kunstzinnige Xavier die, in feite geplaagd door dromen, het monster telkens tekent en schildert. Na de gevangenneming en ontmaskering van de Hyde wordt Tyler vastgezet en geketend in het nabijgelegen Willow Hill Psychiatric Hospital. Halverwege het tweede seizoen weet iedereen te ontsnappen uit Willow Hill. Tyler ontmoet nu ook zijn ontsnapte moeder Françoise, die eveneens een Hyde is, en in de geheime kelder van Willow Hill werd vastgehouden om op te experimenteren. Zombie Slurp (zie hierna) sluit zich aan bij het tweetal. Gedrieën ontvoeren ze Pugsley om een ander experiment uit te voeren in de Iago Tower, maar ze vinden de Addams familie, inclusief Thing, tegenover zich. De zombie wordt uitgeschakeld, terwijl zoon Hyde vanwege haar bedrog in gevecht raakt met zijn moeder Hyde. De moeder overleeft een val van grote hoogte niet, en Tyler slaat op de vlucht. Ziehier het andere open einde van de serie: waar is Tyler gebleven?

De gave van Pugsley en Fester

Pugsley is het zwakkere broertje van Wednesday dat haar bescherming nodig heeft. Fester is Wednesdays oom. Fester beschikt al langere tijd over de gave om met electriciteit te werken. Hij kan er tegenstanders mee onder hoogspanning zetten, maar hij kan er ook mee reanimeren. Fester is echter vooral een dief en een bankovervaller. Gaandeweg ontwikkelt Pugsley dezelfde gave als zijn oom: electriciteit opwekken. Met electrische ladingen kan hij zelfs verkeersborden omver gooien. Na het horen van ‘The Legend of the Skull Tree’ gaat hij ’s nachts naar de locatie om het lijk op te graven. Hij hoort daadwerkelijk het ‘clockwork heart’ tikken, maar als hij struikelt, electrificeert hij de grond waarmee hij het lijk weer tot leven wekt. De gereanimeerde zombie werkt zich naar boven en Pugsley neemt hem mee naar de bijenschuur van imker Eugene. Met electrische schokken weet Pugsley de geketende zombie in bedwang te houden, en als hij hem voedt met broodjes ‘mystery meat’ uit de kantine, lijkt de zombie te regenereren. Pugsley vindt het vreemd dat vader Gomez niet ook de gave van electrificatie heeft, maar die blijkt hij wel ooit te hebben gehad en te hebben verloren in een bedrieglijk experiment. Aan het eind van het tweede seizoen dreigt Pugsley slachtoffer te worden van een soortgelijk experiment, maar Wednesday redt hem.

Zombie Slurp

De sage van de schedelboom gaat gepaard met een stop motion filmpje in de stijl van Tim Burton. Een briljante student met een zwak hart ontwerpt een mechanisch hart en implanteert dat bij zichzelf. Hij kan nu allerlei experimenten uitvoeren, maar komt om bij een grote electrische ontploffing in de Iago toren. Later komen we erachter dat destijds ook Gomez en Morticia hier bij betrokken waren: de briljante student, Isaac Night, wilde misbruik maken van de electrische kwaliteiten van Gomez (die hij vervolgens kwijt raakt). Morticia en Gomez begraven het lijk onder de schedelboom. Het lijk van Isaac Night wordt per ongeluk gereanimeerd door Pugsley, die hem meevoert. Het kantinevoer dat Pugsley meeneemt, maakt dat de zombie regenereert. Om zijn eetgewoonten noemt Pugsley de zombie Slurp. Helaas weet Slurp te ontsnappen en begint te moorden en breinen te eten. Eenmaal gevangen verdwijnt de zombie geketend naar Willow Hill Psychiatric Hospital. Bij een grote storing weet iedereen te ontsnappen. De zombie is inmiddels herkenbaar als Isaac Night en kan weer praten. Hij herenigt zich met zijn zuster Françoise Galpin-Night en haar zoon Tyler Galpin. Isaac wil zijn experiment in de Iago toren herhalen. Thing trekt uiteindelijk het ‘clockwork heart’ uit de borst van zombie Slurp / Isaac, waarna hij uitgeschakeld is.

Meermin Bianca

De zwarte Nevermore studente Bianca is een meermin, net als haar moeder Gabrielle. In het water krijgen meerminnen schubben en een staart. Bianca en Gabrielle beschikken ook nog over de gave van de ‘siren song’: zij kunnen mensen al pratend hun wil opleggen, opdrachten geven en doen vergeten. Deze ‘siren song’ is ongetwijfeld geïnspireerd op de verleidelijke zang van Sirenen in de Odyssee van Homerus. Bianca draagt een amulet om de ‘siren song’ te neutraliseren, zodat zij niet de hele dag mensen beïnvloedt. Het nieuwe schoolhoofd Barry Dort beschikt over een ander amulet waardoor Bianca geen vat op hem heeft. Aanvankelijk zijn Wednesday en Bianca rivalen op school, maar later vecht Bianca mee in de strijd tegen de apocalyptische heksenjager Joseph Crackstone. Het verhaal van Bianca is verder vooral een sub-plot rond een naargeestige sekte genaamd ‘Morning Song’. Gabrielle moest sekteleden werven met haar ‘siren song’, waarna ze financieel uitgekleed konden worden voor sekteleider en ‘profeet’ Gideon. Bianca heeft Gabrielle uit de sekte gehaald en nu zint Gideon op wraak. Schoolhoofd Dort en Gideon zitten in een complot, maar op zeker moment krijgen ze ruzie. Wanhopig roept Gideon nog uit: “I have given you my soul” maar Dort steekt hem in brand met zijn gave van het vuur… een verwijzing naar de folklore van het duivelspact? Tijdens een Gala steelt onzichtbare Agnes het amulet van Dort, en dwingt Bianca hem met een ‘siren song’ tot een bekentenis.

Geleidegeest Goody Addams

Een sub-plot speelt vier eeuwen in het verleden rond Goody Addams – zij lijkt sprekend op Wednesday, maar is blond (actrice Jenna Ortega speelt beide rollen). Zij was ooit met familie en vrienden vanuit Mexico naar Vermont gekomen. Het gaat om een groep ‘outcasts’ met paranormale gaven. Goody zelf beheerst magie en haar kennis heeft ze opgeslagen in haar toverboek Codex Umbrarum. Door buitenstaanders wordt ze voor een heks aangezien. De groep ‘outcasts’ stuit op de weerstand van een groep fanatieke religieuze pelgrims onder leiding van heksenjager Joseph Crackstone, tevens oprichter van het stadje Jericho. Op zeker moment worden de ‘outcasts’ verzameld en geketend in een houten bedehuis, waarna Crackstone de boel in de fik laat zetten. Alleen Goody weet met haar boek te ontkomen. Later doodt zij Crackstone waarna zijn lijk in een verzegelde crypte wordt bijgezet. Het toverboek blijft bewaard en komt uiteindelijk in handen van Wednesday. In visioenen heeft Wednesday contact met Goody en eenmaal zegt Goody tegen haar: “You are the key”. Uiteindelijk blijkt bij het opwekkingsritueel dat het bloed van Wednesday het magische slot van de crypte verbreekt. In het gevecht met Crackstone wordt Wednesday dodelijk verwond; de geest van Goody geneest haar echter, maar dan is de geleidegeest dus voor eeuwig verdwenen. Wednesday slaagt er in om de ondode Crackstone te vernietigen.

Films en series: Carrie

De makers van Wednesday hebben een uitgesproken voorkeur voor het verwijzen naar films en series uit het horror-segment. Een lange scène die waarschijnlijk het meest in het oog springt is het Rave’N-bal met referenties aan de horrorfilm Carrie, naar het boek van Stephen King. In de film wordt het paranormaal begaafde meisje Carrie verkozen tot Prom Queen, om vervolgens een emmer varkensbloed over zich heen te krijgen. In Wednesday komt de wraak op de ‘outcasts’ van een paar ‘normies’: ze sluiten een rode vloeistof aan op de sprinkler-installatie. De hele zaal komt onder het bloed te zitten, en vluchtende studenten glijden uit. Het is echter geen bloed, zo proeft Wednesday tot haar teleurstelling. Het is rode verf in plaats van varkensbloed.

Hitchcock

Een andere evidente verwijzing wordt in het tweede seizoen gemaakt naar horror-regisseur Alfred Hitchcock. Verschillende scènes met moordzuchtige kraaien verwijzen regelrecht naar de film The Birds. Er is waarschijnlijk opzettelijk gekozen voor kraaien, en niet voor raven. In Wednesday horen raven bij de school en bij Wednesday zelf. Kraaien opereren vaker in grotere groepen en in het Engels heet een groep kraaien heel toepasselijk ‘a murder of crows’. De leider van de groep kraaien is overigens een éénogige kraai die alles steeds in de gaten houdt.

Bij de afscheidskus van Fester en zijn geliefde Louise klinkt de gepassioneerde filmmuziek uit Vertigo van Hitchcock. Bij het gevecht tussen moeder en zoon Hyde wordt Wednesday herinnerd aan het conflict tussen moeder en zoon in Psycho van Hitchcock. Deze regisseur wordt derhalve in seizoen 2 het vaakst in herinnering geroepen.

The Addams Family

Vanzelfsprekend refereert de serie ook aan de oudere Addams Family-series en -films. De oude serie begon met een lied en na de woorden “The Addams Family” werd er twee keer met de vingers geknipt: click click. Die dubbele knip met de vingers is in Wednesday nodig om de geheime toegang tot de bibliotheek van het Nightshades-genootschap te openen.

Op de kermis verklaart Tyler dat hij Wednesday helemaal niet griezelig vindt: “You’re just kinda kooky” (= excentriek). Wednesday reageert hierop met: “I prefer spooky.” Ook dat komt uit het lied van de oude serie: “They’re creepy and they’re kooky / Mysterious and spooky…” Typisch in de oude serie was butler Lurch die na een belletje aan komt sjokken en met een grafstem vraagt: “You rang?” Dit korte zinnetje komt twee keer terug in Wednesday. Tyler verschijnt op een bel op de bar: “You rang?” Na een oproep reageert Fester gelijkaardig: “You rang?”

Als politie-agente Ritchi Santiago het hele gezin Addams heeft opgepakt en in de gevangenis heeft gezet, grapt ze dat het een Addams Family reunion is, wat tevens de titel is van de film uit 1998.

Griezelige dieren

In het horror-genre zijn griezelige of afstotelijke dieren en akelige planten een favoriet ingrediënt. Vogels spelen een belangrijke rol in Wednesday: de naargeestige raven, maar in seizoen 2 vooral de moordlustige kraaien. Griezelige dieren die we verder in de serie tegenkomen zijn: de schorpioen, agressieve bijen, spinnen, Sumatraanse tijgervliegen en murenen.

Apart noem ik hier even de Chupacabra, het knuffeldier van de jonge Fester. Het bestaan van de Chupacabra berust op een moderne sage van het Amerikaanse continent. De Spaanse naam betekent letterlijk geitenzuiger (goat sucker). Toen er vee werd aangetroffen waaraan al het bloed was onttrokken, ging men – om te beginnen in Puerto Rico in 1980 – fantaseren over een vampierachtig bloeddrinkend wezen als dader, mogelijk gelijkend op een reptiel of een hond.

Jongerentaal

Jeugdcultuur, de taal van jongeren en slang maken niet per se deel uit van het horrorgenre, maar opvallend is het gebruik ervan wel in Wednesday. Er wordt regelmatig verwezen naar internet en sociale media door jongeren als Ajax, Xavier en bovenal Enid: blogs, Instagram, SnapChat, TikTok, WhatsApp, emoji’s en texting.

Enid spant de kroon, omdat ze ook in haar dagelijkse taalgebruik soms in afkortingen praat. Ze heeft het over Insta, mannies (manicures), OMG (dus letterlijk: ohemgee, Oh My God), obvi (obvious), one hundo (one hundred percent), creepy AF (as fuck), zero F’s (fucks) en vaca (vacation). Enid is ook degene die jongerentaal spreekt van het type: “Your braids are fire” en “Your shoes are a vibe” wat in beide gevallen zoiets betekent als: geweldig. De jonge Lucas heeft het een keer over BS (be-es) voor bullshit. Als zombie Slurp voor het eerst geluid maakt, verstaat Pugsley het “bruh” als “bro” (broer, vriend). Het spijt Eugene dat Pugsley BFs wilde worden met een zombie: Best Friends.

Wednesday moet niets hebben van sociale media en heeft ook geen computer of mobiele telefoon. Het enige moderne woord dat Wednesday wel gebruikt is “quad” voor haar favoriete koffie: een vierdubbele (quadruple) espresso. Als Wednesday in het bos op onderzoek uit gaat en daardoor in Camp Jericho het kampvuur en het gezellig samenzijn gaat missen, wijst schoolhoofd Dort haar op FOMO (fear of missing out). Wednesday antwoordt venijnig dat zij meer last heeft van FOBI: Fear Of Being Included.

Muziek

Als iets op de verhaalhandeling is afgestemd, dan is het wel de muziek. Natuurlijk is er eigen filmmuziek gecomponeerd om bijvoorbeeld de spannende, angstige en gevoelige momenten te markeren. En de beroemde filmmuziek-componist Danny Elfman schreef een fraaie openingstune voor Wednesday, met de karakteristieke clavecimbeltonen uit de oude serie erin. Elfman componeerde eerder al muziek voor onder meer Beetlejuice, Batman, Edward Scissorhands, The Nightmare Before Christmas, Men in Black, Sleepy Hollow, Charly and the Chocolate Factory en Alice in Wonderland. Dat zijn bijna allemaal films die door Tim Burton zijn geregisseerd. Een hernieuwde samenwerking in Wednesday lag dus enorm voor de hand.

Het eerste wat in het algemeen opvalt aan veel muziek in Wednesday is het gebruik van de cello. Wednesday speelt meermalen op de cello, maar er zijn ook enkele popsongs gekozen in een cello-versie. Zelf speelt Wednesday een cello-versie van Paint it Black van The Rolling Stones, speelt ze met de schoolband het nummer Don’t Stop van Fleetwood Mac mee, gevolgd door een dramatische solo-versie van Vivaldi’s Winter, Allegro non molto, vertolkt ze Dance of the Knights uit Romeo and Juliet van Serge Prokovief en speelt ze Don’t fear the Reaper van Blue Öyster Cult (nu overigens tijdelijk verhuisd naar het lichaam van Enid). Verder klinkt er in de serie een cello-versie van Metallica’s Nothing Else Matters, uitgevoerd door Apocalyptica, domineert de cello in If I be Wrong van Wolf Larsen, en evenzeer in de vertolking van Losing my Religion van R.E.M. maar nu gecovered door Gnus Cello. Kortom, de cello zet de toon en domineert de stemming. Maar de gekozen songs sluiten ook inhoudelijk zeer nauw aan bij de verhaalhandeling. Paint it Black vertegenwoordigt Wednesday’s voorkeur voor zwart en haar zwartgallige kijk op de wereld. Don’t fear the Reaper wordt gespeeld op een moment dat Enid spoedig dreigt te sterven.

Het voert te ver om alle songs te behandelen, maar ik noem enkele scènes met toepasselijke muziek. Als Wednesday op het punt staat om piranha’s in het zwembad te gooien, klinkt Non, Je Ne Regrette Rien van Édith Piaf. Op haar kamer draait Wednesday het Spaanse lied La Llorona van Chavela Vargas. Het lied behandelt de sage van ‘De Wenende Vrouw’. La Llorona is een spookachtige figuur uit de Latijns-Amerikaanse en Mexicaanse folklore die ronddwaalt in de buurt van wateren en huilt om haar verloren kinderen, die ze in een vlaag van woede verdronk nadat ze door haar geliefde in de steek was gelaten. Tijdens de Rave’N dance wordt Goo Goo Muck van The Cramps gespeeld, wat gaat over een nachtelijk monster. Wednesday danst hier met Tyler, die later de Hyde blijkt te zijn.

Voor de serie Wednesday is ook nog een speciale popsong gemaakt door Lady Gaga: The Dead Dance. Tijdens het Gala doen Enid en Agnes een bijzondere dans met “Do the Dead Dance” als terugkerende regel. Tot slot vermeld ik nog de muziek die gespeeld wordt tijdens de apotheose in de Iago Tower. Isaac zet een koffergrammofoon aan en dan wordt er vol op het kerkorgel gegaan met de Toccata and Fugue in D minor van Johann Sebastian Bach. Zodra Wednesday er met haar ouders bij arriveert, merkt ze sarcastisch op: “Mad scientist, cliche soundtrack. Perfect!”

Conclusie

Kosten noch moeite zijn gespaard voor Wednesday. De serie bestaat uit een vernuftig – soms duizelingwekkend – web van verwijzingen, veel op het gebied van horror (boeken, series, films) en gothic cultuur uit zowel het verleden (met name de 17^e en de 19^e eeuw) als het heden. In Wednesday valt ontegenzeggelijk ook de aanwezigheid van een sagenweb aan te wijzen: allerlei bovennatuurlijke gaven en wezens, zoals die al veel langer gecirculeerd hebben in sagen en populaire cultuur, keren in de moderne serie in onderlinge verwevenheid terug.

Drie narratieve elementen komen (ook buiten het genre van de sagen om) in het bijzonder in de serie voor. Ten eerste is daar de centrale heldin die beschikt over een flinke dosis girl power. Al enkele decennia worden in boeken en films de vaardigheden van heldinnen breed uitgemeten: voor vrouwen en meisjes is niet langer een passieve rol weggelegd binnen patriarchale verhoudingen, maar beschikken zij over een geprononceerde female gaze en agency.

Ten tweede is daar de driehoeksverhouding bestaande uit één meisje (Wednesday) en twee potentiële vrijers (Xavier en Tyler). Dit procédé werd ook met succes uitgewerkt in de boeken- en filmserie Twilight van Stephenie Meyer, waarin de mannelijke aanbidders respectievelijk een vampier en een weerwolf zijn. Andere voorbeelden met love triangles zijn sprookjesfilms als Red Riding Hood (2011) en Snow White and the Huntsman (2012). Opvallend is dat de zelfstandige en onromantische Wednesday niet op de avances van haar aanbidders ingaat.

Het derde narratieve element dat met name in sprookjes voorkomt is: coming-of-age. Jonge helden en heldinnen die zich losmaken van hun ouders en onverschrokken de boze buitenwereld tegemoet treden. Wednesday is een puber van 15 jaar oud in het begin van de serie, maar ‘viert’ haar 16^e verjaardag in het eerste seizoen in de zesde aflevering. Wednesday wordt getoond als een zelfstandige meid met een sterke wil, die zich nadrukkelijk afzet tegen haar ouders, met name haar moeder. Haar plan staat vast: zij wil nooit trouwen of een gezin stichten. Pas tegen het eind van het tweede seizoen verbetert de relatie met haar moeder enigszins – noodgedwongen.

Er wordt vaak gezegd dat het boek beter is dan de film, maar in dit geval is er geen aanwijsbaar boek (zoals bij Shrek, Harry Potter of Twilight). De serie staat op zichzelf en excelleert, vooral dankzij regisseurs en scenario-schrijvers. Over alles is lang en breed nagedacht, alles hangt met elkaar samen. Het verbaast dan ook niet dat Wednesday zo’n enorme hit is geworden, en uiteindelijk zelfs een Netflix hit-serie als Stranger Things in populariteit voorbij is gestreefd.

Literatuur

• Bacchilega, Cristina & John Rieder: ‘Mixing it up. Generic Complexity and Gender Ideology in Early Twenty-first Century Fairy Tale Films,’ in: Pauline Greenhill & Sidney Eve Matrix (red.): Fairy Tale Films. Visions of Ambiguity. Logan 2010, pp. 23-41.
• Burton, Tim [e.a.]: Wednesday, op: Netflix, 2022-2025 (twee seizoenen).
• Klaver, Marie-José: ‘Een en al agency’, in: Neerlandistiek / Vertelcultuur, 16 mei 2022.
• Meder, Theo: ‘Harry Potter en de sagenrevival. Of: hoe het traditionele volksverhaalgenre naadloos aansluit bij de moderne zoektocht naar verloren waarden, individuele zingeving en spiritualiteit’, in: P. Mooren, J. Kurvers en H. van Lierop-Debrauwer (red.): De mondige jeugdliteratuur. Over raakvlakken van jeugdliteratuur en volkscultuur. Leidschendam 2004, pp. 69-90.
• Meder, Theo: ‘Roodkapje en Sneeuwwitje als strijdbare meiden. De meest recente sprookjesfilms voor (jong)volwassenen’ in: Literatuur Zonder Leeftijd 27 (2013) 90, pp. 103-132.
• Veenen, Celeste van: ‘Aangeboden: mooie, jonge, gehoorzame prinses. Female agency in traditionele sprookjes’, in: Neerlandistiek / Vertelcultuur, 17 april 2022.
• Veenen, Celeste van: ‘Gezocht: moderne, progressieve, feministische prins’, in: Neerlandistiek / Vertelcultuur, 15 mei 2022.

Relevante websites

https://addamsfamily.fandom.com/wiki/Addams_Family_Wiki

https://addamsfamily.fandom.com/wiki/Nevermore_Academy

https://addamsfamily.fandom.com/wiki/Outcast

https://www.imdb.com/title/tt13443470

https://www.menshealth.com/entertainment/a42166771/wednesday-soundtrack-netflix

https://www.netflix.com/tudum/articles/wednesday-season-2-character-cast-guide

https://www.netflix.com/tudum/articles/wednesday-season-2-soundtrack

https://en.wikipedia.org/wiki/Wednesday_(TV_series)