Laat ik beginnen met een actieve herinnering. Toen ik achttien was, vertrok ik op wat toen een wereldreis heette. Die reis eindigde in Zuid-Amerika, maar begon in België. Daar passeerde ik samen met een vriend een dorp genaamd Beffe. Daar moesten wij om lachen. Sterker: we stapten uit en poseerden bij het plaatsnaambord. Om de beurt, breed glimlachend. Inmiddels weet ik dat … [Lees meer...] overReeth, van Lull tot Anus
De man met de hamer
Al m’n hele leven heb ik een tamelijk moeizame relatie met een man. Het gaat om de Man met de hamer. Het probleem is dat hij mij vaker bezoekt dan me lief is. Aan het eind van de dag ben ik blij met zijn gezelschap, maar al vanaf mijn tienerjaren komt hij ook ’s middags even langs. Een half uurtje slechts, maar dat komt vaak slecht uit. Toen hij ook na het ontbijt begon aan te … [Lees meer...] overDe man met de hamer
Op zoek naar ‘Jodenkwartetten’
Tussen 1880 en 1932 waren ze vaak te zien, zogenoemde ‘Jodenkwartetten’. Hier een geschiedenis van dit curieuze woord, gevolgd door een oproep. ‘De opvoering van het Jodenkwartet viel zoo in de smaak van het publiek, dat tot driemalen toe de Joodjes werden teruggeroepen.’ Eind 1880 trok een groep artiesten onder leiding van Gerard Stroober (1850-circa 1919) door Nederland. … [Lees meer...] overOp zoek naar ‘Jodenkwartetten’
Dronemuur
Het zou me niet verbazen als dronemuur ergens wordt uitverkozen tot Woord van het Jaar. Het is geen mooi of aantrekkelijk woord, maar dat zijn Woorden van het Jaar zelden. Criteria die zwaarder wegen zijn frequentie en relevantie. Daarmee zit het wel goed. De afgelopen tijd was dronemuur vrijwel dagelijks te lezen en te horen. Dat komt natuurlijk doordat er nu doorlopend … [Lees meer...] overDronemuur
Geen slotzin
De middelste zin – naast Peter-Arno Coppen houden weinig mensen zich daarmee bezig. Sterker: die specifieke woordcombinatie komt zelden voor. Om preciezer te zijn: in Delpher, een databank met 130 miljoen pagina’s uit kranten, tijdschriften en boeken, is de woordcombinatie middelste zin slechts dertig keer te vinden. Bijvoorbeeld in deze passage, uit … [Lees meer...] overGeen slotzin
Met goed fatsoen
Het is een makkelijke voorspelling, maar ik doe ’m toch: de komende tijd gaan we het woord fatsoen vaker lezen en horen. De aanleiding zal duidelijk zijn: de verkiezingen. Fatsoen is een heel oud woord. We gebruiken het al sinds de vijftiende eeuw. Aanvankelijk in de betekenis ‘vorm, model’, later vooral voor ‘manier van doen, handelwijze’. Via het Frans gaat het terug op … [Lees meer...] overMet goed fatsoen
Haagse shitshow
Het is even zoeken naar het goede woord. Er wordt volop over geschreven, gepraat en geklaagd. Tot nu toe hoorde en las ik woorden als chaos, deconfiture, demasqué, meltdown, ramsjpolitiek en natuurlijk puinhoop, puinbak en puinzooi. Ik heb het vanzelfsprekend over Nieuw Sociaal Contract (NSC), de partij voor Beter Bestuur, die het kennelijk een voorbeeld van goed bestuur … [Lees meer...] overHaagse shitshow
De praatclub
Een van de leuke dingen van Nederlands oefenen met Oekraïners is dat je er zelf ook veel van opsteekt. Ik praat doorgaans met vijf oorlogsvluchtelingen, vier vrouwen en een man. Ze zijn hoogopgeleid en ik bewonder hun beheersing van het Nederlands. Wel hebben ze soms moeite om Nederlanders te begrijpen. Vandaar ons praatclubje, waar we van alles en nog wat … [Lees meer...] overDe praatclub
Nou tabee
Het Nederlands telt een hoop verschillende afscheidsgroeten. Denk bijvoorbeeld aan ajuu(s), dag, doei, gegroet, houdoe, later(s), saluut, tot ziens en vaarwel. Zelf heb ik een zwak voor tabee. Ik associeer die afscheidsgroet met mijn vroege jeugd, die ik doorbracht in Den Haag. Ik had toen een Indisch speelkameraadje. Aan het eind van een speeldag riep hij altijd ‘Nou tabee! … [Lees meer...] overNou tabee
Wispelturig
Wellicht is het een persoonlijke afwijking, maar ik heb de neiging om in te zoomen op woorden. Neem een woord als wispelturig. Voor de duidelijkheid, dat woord komt niet uit de lucht vallen. Op de NAVO-top beloofde Trump onlangs om de steun aan Oekraïne voort te zetten. Een week later maakte zijn minister van Defensie bekend dat wapenleveranties aan Oekraïne moesten worden … [Lees meer...] overWispelturig
Slijmen
Nu het eind van de rubriek WoordHoek op ENSIE in zicht komt, realiseerde ik me: u, lezer van deze taalrubriek, bent de beste lezer die ik ooit heb gehad. Eerder was WoordHoek te lezen in de NRC en bij het Instituut voor de Nederlandse Taal, maar de ENSIE-volgers stijgen hoog uit boven die andere lezers. U bent nieuwsgierig, gedreven, geïnteresseerd, kritisch, meedenkend, … [Lees meer...] overSlijmen
Helaas pindakaas, deel twee
Ik moet even terugkomen op mijn bijdrage van vorige week over de uitdrukking helaas pindakaas. Iemand vroeg: komt dit niet uit de reeks stripverhalen Jan Jans en de kinderen van Jan Kruis? Dat zou kunnen, maar ik heb daar geen bewijs voor gevonden. Kruis begon die reeks in 1970 in het tijdschrift Libelle. Helaas zijn er nauwelijks doorzoekbare scans van strips voorhanden, wat … [Lees meer...] overHelaas pindakaas, deel twee
Helaas pindakaas!
Sinds een jaar geef ik Nederlandse les aan Oekraïners. Dat wil zeggen: we praten met elkaar in het Nederlands en waar nodig of mogelijk, vul ik wat aan of licht ik iets toe. Mooi en dankbaar vrijwilligerswerk, waar ik zelf ook veel van opsteek. Deze week ging het zijdelings over spreekwoorden en zegswijzen. ‘Welke Nederlandse spreekwoorden kennen jullie?’ vroeg ik. Een man … [Lees meer...] overHelaas pindakaas!
Knettergek
Volgens Donald Trump is Vladimir Poetin knettergek. Op zijn platform Truth Social schreef hij: ‘Ik heb altijd een zeer goede relatie gehad met Poetin, maar er is iets met hem gebeurd. Hij is KNETTERGEK geworden!’ Nu is Trump zelf een evenwichtige, verstandige man, die zijn woorden wikt en weegt – hij zal nooit zomaar iets eruit flappen. Dus om welke reden vindt hij dat zijn … [Lees meer...] overKnettergek
Hospita
Wellicht komt er een opleving van het woord hospita. Dit naar aanleiding van een voorstel van Hugo de Jonge, de vorige minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Volgens zijn ministerie heeft ongeveer een derde van de Nederlanders meer dan twaalf vierkante meter over in zijn of haar huis. Acht procent van de Nederlanders zou overwegen om die … [Lees meer...] overHospita
Extreem-slinks
De PVV extreemrechts noemen ging Kamervoorzitter Martin Bosma zes stappen te ver. In feite legde hij zelf een relatie met het nationaalsocialisme. Het was een bijzonder moment vorige week in de Tweede Kamer. In een debat over de Europese Unie zei Volt-leider Laurens Dassen, verwijzend naar de PVV: ‘Maar er is ook nog een andere dreiging en dat is de opkomst van … [Lees meer...] overExtreem-slinks
Arme joodse straatventers geportretteerd
Deze week verscheen van Ewoud Sanders het boek Van appeljood tot zuurjood. Veertig portretten van Joodse straatventers. Dit is, bij wijze van voorpublicatie, een deel van de inleiding. Op vrijdagmiddag 21 mei 1880 sloeg in de Amsterdamse Jodenbuurt de vlam in de pan. Een paar maanden daarvoorhad de gemeenteraad besloten dat er op de Sint Antoniesbreestraat en de … [Lees meer...] overArme joodse straatventers geportretteerd
Sjoemelscooter
Ha, er is een nieuw woord bedacht voor de fatbike. U weet wel, die lage fietsen met dikke banden die veel te hard over de fietspaden scheuren. Ze zijn vaak opgevoerd en gaan soms wel zestig kilometer per uur, nog harder dus dan een brommer of scooter. Het nieuwe woord – sjoemelscooter – is bedacht door Esther van Garderen, algemeen directeur van de Fietsersbond. Zij … [Lees meer...] overSjoemelscooter
De stekker eruit trekken
Pieter Omtzigt heeft de stekker uit de coalitiebesprekingen getrokken, hoor en lees je nu overal. Die uitdrukking blijkt verrassend jong. De invloed van technische ontwikkelingen op onze woordenschat heeft me altijd geïnteresseerd. Ik bedoel: zonder de uitvinding van stoommachines zouden we nu niet zeggen dat iets of iemand op stoom ligt. Aan het begin van de … [Lees meer...] overDe stekker eruit trekken
Koopkrachtverlies
De hoofdredactie van NRC heeft besloten amper of geen budget meer beschikbaar te stellen voor series waaraan freelancers regelmatig meewerken. Dat geldt ook voor de rubriek WOORD op de Achterpagina. Om compensatie af te dwingen voor het koopkrachtverlies door de inflatie, heeft het personeel van NRC donderdag een werkonderbreking gehouden. Het was een mild protest. Onder het … [Lees meer...] overKoopkrachtverlies
In memoriam Jaap Engelsman (9-6-1954 – 13-3-2023)
Op 13 maart 2023 is vertaler Jaap Engelsman op 68-jarige leeftijd in zijn slaap overleden in zorginstelling Ritzema Bos. Hier woonde hij de laatste jaren, terwijl hij in toenemende mate gekweld werd door de ziekte Parkinson. Onze nauwe samenwerking met Jaap begon in de jaren tachtig: hij stond met ons aan de basis van het Matthias de Vries-genootschap, waarin lexicografen en … [Lees meer...] overIn memoriam Jaap Engelsman (9-6-1954 – 13-3-2023)
Boeken op het Binnenhof
Op 9 september ontvangt Jan Anthonie Bruijn, voorzitter van de Eerste Kamer, het eerste exemplaar van Boeken op het Binnenhof van Ewoud Sanders. Hier het eerste hoofdstuk van dit boekje, dat de geschiedenis beschrijft van de joodse boekhandelaars die tussen circa 1840 en 1936 met kramen op het Binnenhof stonden. Begin januari 1882 liep Vincent van Gogh over het Binnenhof in … [Lees meer...] overBoeken op het Binnenhof
‘Maak kinderen niet bang met Sinterklaas!’
Op 2 december 1796 verscheen in Groningen het eerste nummer van het Weekblad voor den zoo genaamden gemeenen man. Het betrof een uitgave van de regionale afdeling van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Omdat het drie dagen later pakjesavond was, begint dit nummer met een artikel over het Sinterklaasfeest. Het stuk is geschreven door Mattheus van Heijningen Bosch … [Lees meer...] over‘Maak kinderen niet bang met Sinterklaas!’
Een uniek feestmaal voor arme straatboekhandelaren
Persbericht Genootschap van boekenvrienden Desiderata Naar eigen zeggen beleefde de Franse schrijver Xavier Marmier (1808-1892) de gelukkigste momenten van zijn bestaan bij de boekenstalletjes langs de Seine in Parijs. Daarom liet hij in zijn testament een flink bedrag na voor een feestmaal voor deze arme straatboekhandelaren. Op 20 november 1892 genoten ruim negentig … [Lees meer...] overEen uniek feestmaal voor arme straatboekhandelaren
Koerbaghs Woorden van de duivel
Tot 19 december 2021 is in de “Embassy of the Free Mind” in Amsterdam, gevestigd op Keizersgracht 123, een tentoonstelling te zien getiteld “Adriaan Koerbagh (1633-1669), eerherstel voor een Dwarse Denker”. Koerbagh, een leerling van de bekende filosoof Baruch Spinoza, was van mening dat God niet buiten de wereld bestond, maar zich juist manifesteerde in de wereld. Hij legde … [Lees meer...] overKoerbaghs Woorden van de duivel
