In deze eerste lezing uit de lezingenreeks De eredienst: nieuwe blikken op oude rituelen voerde hoogleraar Nederlands en Academische communicatie Marc van Oostendorp het woord over taal. De reflectie werd verzorgd door Peter Tomson. In sommige religieuze tradities wordt in de liturgie een bijzondere, ‘heilige’ taal gebruikt (Hebreeuws, Latijn, Arabisch). In andere tradities … [Lees meer...] overLiturgische en dagelijkse taal
Praat niet tegen mezelf
Kunnen we zeggen dat we taal begrijpen als we het fenomeen tegen jezelf praten niet in kaart hebben gebracht? Kinderen over de hele wereld doen het, en volwassenen vermoedelijk ook, zij het vooral als er niemand bij is. Het is een wonderlijk verschijnsel, dat laat zien hoe belangrijk taal voor de mens is. Zelfs als het de communicatie niet dient om met je tong en je lippen te … [Lees meer...] overPraat niet tegen mezelf
Het maagdenvliezige stukje vel dat tong en onderkaak verbond
Vonne van der Meer is een meester in de alledaagse sensualiteit. In haar verhalen is er soms maar weinig nodig om iemand lichamelijk helemaal in de war te laten raken. Het zesde verhaal in de bundel De avondboot (2001) is daarvan een heel goed voorbeeld. Een man gaat met zijn uitgebreide gezin – vrouw, kinderen, kleinkinderen – naar een huisje in Vlieland, maar door … [Lees meer...] overHet maagdenvliezige stukje vel dat tong en onderkaak verbond
‘Maar hoeveel macht heeft een paus eigenlijk?’
Joost Swanborn is een taalgevoelige persoon. Als hij iets meldt, dan luister je. En dit weekeinde meldde hij op sociale media de 'kinder-maar' in de NRC: Kinder-maar?, vroeg ik hem. "Vanwege die associatie met spreekbeurten vol niet- en schijntegenstellingen", schreef hij terug. En: "Die Franciscus-passage is veel zakelijker en sterker zonder dat 'maar' en die rare … [Lees meer...] over‘Maar hoeveel macht heeft een paus eigenlijk?’
Geen bewijs dat koeien taal hebben
Het is niet gemakkelijk om collega's te bekritiseren – de taalwetenschap is een klein vak, iedereen kent iedereen, en de meeste academici houden niet van discussie. Alleen: de wetenschap leeft wel bij kritiek, en af en toe moet het zogeheten 'zelfreinigende vermogen' ook zijn werking hebben. Dan moeten bepaalde zaken aan de kaak worden gesteld, bijvoorbeeld als men bedenkingen … [Lees meer...] overGeen bewijs dat koeien taal hebben
“Oh, díé Nicoline van Vroonhoven!”
Iemand heeft zijn vriendin diep in de ogen gekeken in ons managersfeuilleton De verleden tijd van lijken. "Mensen!" zei Wouter tegen mensen. Die laatsten zaten murw rondom de vergadertafel, na het voortdurende nieuws over bezuinigingen en aanvallen op het woke-karakter van het onderzoek naar Louis Couperus, die zich schandalig genoeg weigerde te houden aan de … [Lees meer...] over“Oh, díé Nicoline van Vroonhoven!”
Die is overdag moe
"Sasha neemt de bus, want die heeft geen zin om door de regen te fietsen." Valt je iets op aan deze zin? Dat hangt waarschijnlijk minstens deels af van hoe je deze tekst tot je neemt. Als je hem laat voorlezen door je vriend of door je chatbot, waarschijnlijk niet. Maar wie de eigen ogen over de tekst laat glijden, bleef misschien even haken aan die. Dat is wat je normaliter … [Lees meer...] overDie is overdag moe
De ontsnappingstaalkunstenaar
Geert Wilders is van alles, maar hij is ook een intrigerend fenomeen. Zo iemand waarvan je je onder andere kunt afvragen: hoe doet hij dat toch? Hoe is het mogelijk dat hij politiek maar blijft overleven – dat hij regelmatig fouten maakt waarvoor anderen zouden worden afgestraft, terwijl hij maar blijft zitten en momenteel nog altijd de grootste partij van Nederland leidt … [Lees meer...] overDe ontsnappingstaalkunstenaar
Het Nederlands: niet alleen voor kleinburgerlijke asocialen
Vooropgesteld: ik vind de beslissing van de Nederlandse universiteiten om de Engelstalige opleidingen psychologie in de Randstad te sluiten rampzalig. Het betekent dat deze universiteiten zich zonder verzet schikken naar de wens van de regering, die wil bepalen welke opleidingen in welke taal worden aangeboden. Collega’s die met hart en ziel hun werk doen, krijgen ineens te … [Lees meer...] overHet Nederlands: niet alleen voor kleinburgerlijke asocialen
Dat steeds andere handen dezelfde dingen aanraken
Wie de besprekingen van Eilandgasten van 26 jaar geleden leest, ziet af en toe teleurstelling. Ja, Vonne van der Meer had zich in de decennia ervoor leren kennen als een een meesterlijk schrijver, en de verhalen in Eilandgasten waren stuk voor stuk uitstekend geschreven. Maar ze eindigen allemaal goed, ze omarmen het leven. Het meisje dat naar Vlieland gaat met de gedachte dat … [Lees meer...] overDat steeds andere handen dezelfde dingen aanraken
Taalregels worden gevormd door een samenleving
Hoe belangrijk was de val van Antwerpen voor onze taalnormen? Zouden mensen zich vandaag de dag zonder die gebeurtenis in 1585 zo druk maken over werkwoordsspelling of het verschil tussen hen en hun? Die vraag kwam bij me op tijdens het lezen van het interessante proefschrift Setting the Standard, waarop Eline Lismont onlangs in Brussel én in Leiden promoveerde. In dat … [Lees meer...] overTaalregels worden gevormd door een samenleving
Praten over baksels en kooksels
Kun je een boek waarin wordt uitgelegd hoe je in een vreemde taal vraagt of er een apotheek in de buurt is, of kunt klagen dat de man in kamer twaalf verschrikkelijk snurkt, 'vrolijk' noemen? In het Sranantongo zeg je 'wan apteiki de ini a birti?' en 'a man ini kamra twarfu e snorku no hel', en het boek waarin dat in staat Sranantongo. Surinaams voor reizigers en thuisblijvers … [Lees meer...] overPraten over baksels en kooksels
De biologische definitie van ‘vrouw’
Omdat ik in contact sta met allerlei mensen, sta ik ook in contact met mensen die de beslissing van het Britse Hooggerechtshof toejuichen dat de begrippen vrouw en geslacht ('woman' en 'sex') voor een bepaalde wet 'biologisch' moet worden opgevat. Ik heb niet zo'n duidelijke opvatting over die beslissing – als ik het goed begrijp gaat het over een interpretatie van wat de … [Lees meer...] overDe biologische definitie van ‘vrouw’
Wat wijzen betekent
"Deze schoenen bewaar ik in het magazijn, maar die liggen hier in de winkel." Zo'n zin is in het dagelijks leven niet te begrijpen zonder dat de spreker wijst – met zijn vinger, met zijn wenkbrauwen of met zijn blik. Alleen is er iets vreemds aan de hand: het magazijn is waarschijnlijk verder weg dan de winkel, hoe kan hij dan naar de eerste verwijzen met deze en naar de andere … [Lees meer...] overWat wijzen betekent
Werk aan Wikipedia!
Goed idee, onlangs, van een paar Britse wetenschappers: laten we als wetenschappers in deze lastige tijden ons richten op Wikipedia. Laten we met zijn allen proberen Wikipedia zo goed mogelijk te maken, laten we het (nog meer!) voor zien van alle informatie die we hebben, zodat onze medeburgers er ook gratis over kunnen beschikken. De Wikipedia wordt maandelijks 15 miljard … [Lees meer...] overWerk aan Wikipedia!
Wat is er mis met opscheppers?
Het lijkt een universele wet: mensen hebben een hekel aan zelfverheffing, pochen, eigen roem, opschepperij. Ga naar een feestje en begin hoog op te geven over je eigen talenten, en wat je allemaal gepresteerd hebt in dit leven, In de loop van de avond zullen de mensen je allemaal beginnen te haten. Waarom eigenlijk? Dat vragen de Franse onderzoekers Valentin Weber en Hugo … [Lees meer...] overWat is er mis met opscheppers?
Zo op een kier was het goed
'Een keuze uit eigen werk', staat op het omslag van Vonne van der Meers bundel De verhalen uit 1997. In boekvorm waren er op dat moment twee verhalenbundels van de schrijver verschenen: het debuut Het limonadegevoel & andere verhalen in 1985 en Nachtgoed uit 1993. Die bundels zijn allebei bijna integraal opgenomen in De verhalen. Uit Limonadegevoel is het verhaal 'Rook' … [Lees meer...] overZo op een kier was het goed
Wij zijn de universiteit
Terwijl de rampzalige consequenties van het radicaal-rechtse beleid voor het Nederlandse onderwijs iedere dag duidelijker worden (zomaar een voorbeeld: gisteren kondigde het Onderwijsmuseum in Dordrecht aan dat het zijn deuren moest sluiten), en de Amerikaanse wetenschap ons laat zien wat ons voorland is – voor zover we dat al niet aan bijvoorbeeld Hongarije konden aflezen –, … [Lees meer...] overWij zijn de universiteit
Dialect rond het IJsselmeer
Het IJsselmeer is een interessant dialectgebied. In de jaren dertig van de vorige eeuw trok het al de aandacht van dialectonderzoekers: enerzijds komen drie van de belangrijkste dialectgroepen van ons taalgebied er samen, het Fries, het Nedersaksisch (de groep dialecten van Groningen tot de Veluwe) en het Hollands (waar we het Utrechts ook toe rekenen). Tegelijkertijd is er, … [Lees meer...] overDialect rond het IJsselmeer
Geen woning, geen kroning
Iemand wil salaris inleveren in ons managersfeuilleton De verleden tijd van lijken "Mensen!" zei Wouter Pieterse, nu alweer vele jaren de held van dit verhaal sinds hij in 2011 in een manager veranderde. "Zoals jullie weten heeft het de regering vorige week behaagd om enorm te bezuinigen." Hij keek om zich heen om te zien wat voor effect zijn woorden hadden op de … [Lees meer...] overGeen woning, geen kroning
‘Moet het nóg duidelijker?’
Wat is de relatie tussen lezer en schrijver in deze tijd? Het echte dwepen bestaat alleen nog maar incidenteel. Ilja Leonard Pfeijffer wordt door zijn volgers op Facebook nog uitvoerig bejubeld zodra hij iets plaatst. Misschien volg ik niet genoeg schrijvers, maar dat is de enige uitzondering die ik kan bedenken. Toch zullen veel lezers een band voelen met schrijvers van wie … [Lees meer...] over‘Moet het nóg duidelijker?’
De geesteswetenschapper als lesboer
Ieder bericht waarin de drie lettergrepen Ep-po Bruins voorkomen, is een zorgelijk bericht voor de Nederlandse wetenschap. Inmiddels is het al zover dat zelfs als de minister van OCW iets zegt dat uit andere mond verstandig zou klinken, je als liefhebber van de wetenschap, toch bang wordt. Nu hij van het parlement zijn dreunen aan de wetenschap mag uitdelen, kwam Bruins van … [Lees meer...] overDe geesteswetenschapper als lesboer
I love you
Wat betekent het eigenlijk, als je in de Engelstalige wereld voor het eerst tegen iemand zegt: I love you? Dat zinnetje lijkt zo eenvoudig – drie woorden in een voor de hand liggende volgorde – maar over alle eenvoudige dingen kun je eindeloos nadenken. Onlangs verscheen een artikel over in het Journal of Language and Sexuality – ja, ook blijf me na decennia in dit vak verbazen … [Lees meer...] overI love you
Het warme water in
Het wachten is nog op en uitgave van het toneelwerk van Vonne van der Meer. Op de lijst met haar publicaties op Wikipedia prijkt Weiger nooit een dans als zelfstandige titel, maar op Boekwinkeltjes is dat alleen te vinden op cd, in een uitgave van de blindenbibliotheek. En ik weet niet hoe ik nog cd's moet afspelen. (Als iemand dat boekje heeft, ik wil het graag kopen.) Wel … [Lees meer...] overHet warme water in
Overleden: Cor van Bree (1932-2025)
Ons bereikt het bericht dat afgelopen zaterdag Cor van Bree in zijn woning in Oegstgeest is overleden. Van Bree was enkele jaren docent Nederlands in Schiedam voordat hij verbonden raakte aan de Universiteit Leiden, uiteindelijk als hoogleraar Historische Taalkunde. Hij publiceerde onder andere het invloedrijke Handboek Historische Taalkunde. Nog maar recent voltooide hij deel … [Lees meer...] overOverleden: Cor van Bree (1932-2025)
