Na iedere onrustige jaarwisseling klinkt de roep om een algemeen vuurwerkverbod, en volgen er pleidooien voor een door de overheid georganiseerde vuurwerkshow. Daarmee keren we terug naar de oorsprong van het vuurwerk: toen dat in de zestiende eeuw zijn intrede deed in de Lage Landen, waren het de adel en de overheden die feestjes opluisterden met kunstvuurwerk om de bevolking, … [Lees meer...] overEtymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht
Chattie
Op het Meertens Instituut moesten we vroeger altijd een beetje gniffelen als er weer een bobo van het Hoofdbureau langskwam om ons te vertellen dat de digitalisering ‘revolutionaire nieuwe inzichten’ in ons onderzoek ging bieden (en dat we zo snel mogelijk zoveel mogelijk geld hiervoor binnen moesten zien te slepen). Natuurlijk gebruikten we de computer als hulpmiddel, maar dat … [Lees meer...] overChattie
Etymologica: Moraalridder
Columnisten en commentatoren karakteriseren Nederland vaak als een land van moraalridders die met opgeheven vingertje anderen de maat nemen. Moraalridders – het is geen compliment. Dat bleek wel uit de ophef die onlangs ontstond toen zanger Gordon tijdens een tv-uitzending de kritiek op het WK voetbal in Qatar vanwege schending van de mensenrechten afdeed als … [Lees meer...] overEtymologica: Moraalridder
Etymologica: Patta’s
Sommige woorden worden eerst gebruikt door jongeren in hun zogenaamde straattaal, en stijgen vervolgens in aanzien en bekendheid doordat een deftig woordenboek als Van Dale ze opneemt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de benaming patta’s voor (sport)schoenen, die Van Dale in 2005 aan zijn bestand heeft toegevoegd als: pata ‘linnen of canvas sportschoen’, een leenwoord uit het … [Lees meer...] overEtymologica: Patta’s
Etymologica: Polkadot en polkahaar
Jurkjes, rokken, truien, pumps en zelfs nagellak met polkadots zijn in de Lage Landen zeer geliefd, en dat is, ondanks de jaarlijks veranderende modegrillen, al lang het geval: al in 1947 verschenen er advertenties voor ‘jurken met polkadot’, ‘strikdasje met polka-dot’ en ‘polkadot pyjama’s’. De naam voor het vrolijke stippelpatroon komt, gezien het tweede deel dot ‘stippel’, … [Lees meer...] overEtymologica: Polkadot en polkahaar
Welke talen gebruik jij?
Oproep aan docenten en studenten in het hoger en universitair onderwijs in Nederland en België van alle vakgebieden Help mee door een enquête over talen massaal in te vullen en studenten op te roepen massaal goede voorbeeld te volgen! Waar gaat het om? Een consortium van onderzoekers in Nederland en België heeft een enquête opgesteld over de talen die in … [Lees meer...] overWelke talen gebruik jij?
Etymologica: Kiekeboe!
Ik kijk graag naar Vlaamse televisieprogramma’s, maar kan daarbij mijn beroepsdeformatie niet uitzetten, dus taalbijzonderheden vallen me automatisch op. Zo ging ik laatst rechtop zitten toen een moeder in een Vlaamse serie om een hoekje tegen haar dochtertje riep: ‘Koekoek!’ In Nederland zeggen we dan ‘Kiekeboe!’ Dit regionale verschil was nieuw voor me, en maakte me … [Lees meer...] overEtymologica: Kiekeboe!
Welke talen gebruik jij?
Oproep aan docenten en studenten in het hoger en universitair onderwijs in Nederland en België van alle vakgebieden Help mee door een enquête over talen massaal in te vullen en studenten op te roepen massaal goede voorbeeld te volgen! Waar gaat het om? Een consortium van onderzoekers in Nederland en België heeft een enquête opgesteld over de talen die in Nederland en … [Lees meer...] overWelke talen gebruik jij?
Couranten Corpus staat online
Dit nieuwe corpus maakt duizenden 17e-eeuwse kranten goed toegankelijk Wilt u uit de eerste hand weten wat er in het Rampjaar 1672 gebeurde? Bent u benieuwd in welke jaren er wolvenplagen waren? Of zoekt u de oudste advertenties voor een geneesmiddel ‘voor alle Qualen op de Borst, Benaeutheden, Hoest en Sinckingen’? Dan kunt u te rade gaan in … [Lees meer...] overCouranten Corpus staat online
Etymologica: de Oekraïense graanschuur
De oorlog in Oekraïne brengt, zo melden de kranten al enige tijd, ook de wereldvoedselvoorziening in gevaar, omdat Oekraïne ‘de graanschuur van Europa’ is. Waar komt de omschrijving ‘graanschuur van Europa’ eigenlijk vandaan? En waarom heet Oekraïne zo? Sicilië Het metaforische gebruik van graanschuur voor een graanproducerend gewest is al heel oud en volgens de … [Lees meer...] overEtymologica: de Oekraïense graanschuur
Etymologica: prinsessenbonen
Voor sperzieboontjes bestaan in Nederland en Vlaanderen veel verschillende benamingen. Een daarvan is prinsessenbonen. Waarom heten de boontjes zo? Waar komt dat prinsessen- vandaan en wat wordt ermee bedoeld? De herkomst van de peulvruchten Om de herkomst van een naam te achterhalen is het handig eerst inzicht te hebben in de herkomst en ontwikkeling van het benoemde. … [Lees meer...] overEtymologica: prinsessenbonen
Etymologica: de huzarensalade
Een van de vele etymologische raadsels is waarom wij in Nederland (maar niet in Vlaanderen) spreken van huzarensalade, terwijl de meeste andere landen een vergelijkbaar gerecht aanduiden als ‘Russische salade’, vergelijk Frans salade russe, Engels Russian salad, Duits russischer Salat, Deens en Noors Russisk salat, Zweeds rysk sallad, Hongaars orosz saláta en Turks Rus … [Lees meer...] overEtymologica: de huzarensalade
Etymologica: Slapper de Malle Morstert wat zijn die ‘Engelse’ koppelingen oud!
Op het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik (SOS) kan iedereen foto’s inzenden van samenstellingen die ten onrechte met een spatie zijn gespeld, zoals kerst ballen en kussen slopen. Volgens de website worden dergelijke fouten onnodig veel gemaakt en lijkt het erop dat ze steeds vaker voorkomen. Dikwijls wordt het Engels daarbij als boosdoener gezien: door de vele Engelse … [Lees meer...] overEtymologica: Slapper de Malle Morstert wat zijn die ‘Engelse’ koppelingen oud!
Etymologica: dictee
Afgelopen zaterdag was het weer zover: een groot aantal mensen zweette (of zweetten) op het Groot Dictee der Nederlandse taal. Het dictee, geliefd bij sommigen en gevreesd of gehaat bij anderen, werd in 1990 geïntroduceerd door Philip Freriks, destijds correspondent voor de Volkskrant in Parijs. Freriks nam daarbij het Franse La Dictée als voorbeeld. Het woord dictee … [Lees meer...] overEtymologica: dictee
Etymologica: hotemetoot en hittepetit
In 1906 nam het WNT het woord hotemetoot op met de beschrijving ‘gemeensl. benaming voor iemand die, in zijn of haar kring, de of eene “eerste viool” speelt’. Er werd geen etymologie gegeven maar onder hittepetit ‘klein bedrijvig vrouwspersoon’ werd kortweg vermeld: ‘vergelijk voor de vorming een woord als hotemetoot’. Een langere verklaring voor het woord hittepetit werd wel … [Lees meer...] overEtymologica: hotemetoot en hittepetit
Leestekens: onaanzienlijk en ondergewaardeerd
Vandaag verschijnt Wat gebeurt er in het Nederlands?! Over taal, frequentie en variatie. Daarom een voorpublicatie over leestekens van Nicoline van der Sijs. Taalkundigen bestuderen taalverandering door te kijken naar het veranderende gebruik van woorden en zinnen in teksten. De onbeduidende vlekjes in die teksten, de leestekens, zijn in de Nederlandse context tot nu toe … [Lees meer...] overLeestekens: onaanzienlijk en ondergewaardeerd
Etymologica: hoe basaal zijn Nederlandse uitleenwoorden?
In Nederlandse Woorden Wereldwijd (NWW) uit 2010 heb ik zoveel mogelijk Nederlandse leenwoorden in andere talen, zogenoemde uitleenwoorden, verzameld. Ik kwam op een aantal van 17.560 Nederlandse woorden die aan 138 talen zijn uitgeleend. De complete database hiervan staat op internet als Uitleenwoordenbank. De meeste Nederlandse woorden vond ik, niet verrassend, in talen … [Lees meer...] overEtymologica: hoe basaal zijn Nederlandse uitleenwoorden?
Etymologica: Vogels in het wild en op tafel
In het Engels bestaan enkele beroemde doubletten van dierennamen waarin een verschil wordt gemaakt tussen het levende dier en het dier als onderdeel van het menu: als ze in de wei of in het wild rondlopen heten de dieren ox, calf, sheep, swine, boar en deer, maar als ze op hun bord liggen, spreken de Engelsen van beef, veal, mutton, pork, bacon en venison. Al in 1653 wees de … [Lees meer...] overEtymologica: Vogels in het wild en op tafel
Leve Karel van het Reve!
Op maandag 11 december 1978 ontplofte er in het altijd zo rustig Slavische instituut aan de Utrechtse Zuilenstraat, waar ik op dat moment studeerde, een klein bommetje. Nooit eerder had ik enige emotie gezien bij de beminnelijke maar afstandelijke hoogleraar Slavische letterkunde Jan Meijer. Maar nu liepen de emoties hoog op, en waren heftige discussies hoorbaar tot op de … [Lees meer...] overLeve Karel van het Reve!
Etymologica: moe(de)rneuker
Voortaan is maandag op Neerlandistiek etymologiedag: iedere maandag zal een korter of langer etymologisch stuk verschijnen, alternerend geschreven door Hans Beelen, Roland de Bonth, Guus Kroonen, Peter Alexander Kerkhof, Arend Quak, Lauran Toorians, Michiel de Vaan en mijzelf. Andere auteurs zijn overigens van harte uitgenodigd om incidenteel of structureel bij te dragen. Stuur … [Lees meer...] overEtymologica: moe(de)rneuker
Een nieuw online taalleven voor de Achterhoekse en Liemerse dialecten
Op 11 december zijn de eerste vijf online delen van het Woordenboek van de Achterhoekse en Liemerse Dialecten (WALD) gelanceerd tijdens een feestelijke virtuele bijeenkomst. De website is het resultaat van een samenwerking tussen het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) en het Centre for Language Studies van de Radboud Universiteit. Aan het WALD is sinds 1980 … [Lees meer...] overEen nieuw online taalleven voor de Achterhoekse en Liemerse dialecten
Programma ter gelegenheid van de lancering van het e-WALD
WALD gaat digitaal! Een nieuw taalleven voor de Achterhoekse en Liemerse dialecten 11 december 2020, 15:00-16:00 uur Tijdens een feestelijke virtuele bijeenkomst wordt op 11 december om 15:00 een website gelanceerd met daarop de eerste vijf delen van het Woordenboek van de Achterhoekse en Liemerse Dialecten (WALD). De website is het resultaat van een … [Lees meer...] overProgramma ter gelegenheid van de lancering van het e-WALD
Wie is toch die berisper van een Nederlandse spelling?
Door Hans Beelen en Nicoline van der Sijs In 1550 verscheen het eerste gedrukte spellinggidsje van het Nederlands, onder de titel Nederlandsche Spellijnghe. De auteur was de Gentse drukker Joos Lambrecht (1491-1556 of 1557). Lambrecht hield zich intensief bezig met de Nederlandse taal. Hij was niet alleen drukker, maar ook ‘lettersteker’, lettergieter en onderwijzer. In 1539 … [Lees meer...] overWie is toch die berisper van een Nederlandse spelling?
Stommerd, stommeling & stommerik: Help mee met het in kaart brengen van verschillen in afleidingen
Door Nicoline van der Sijs Er is nooit systematisch onderzocht door wie en waar Nederlandse afleidingen als stommerd, stommeling, stommerik of stombo, of behulpzaam, behulpelijk, of godin, godes worden gebruikt. Bestaan er regionale verschillen binnen de standaardtaal van Nederland, Vlaanderen, Suriname en de Nederlandse Antillen? Bestaan er … [Lees meer...] overStommerd, stommeling & stommerik: Help mee met het in kaart brengen van verschillen in afleidingen
In memoriam Jan van Donselaar
Op vrijdag 12 april 2013 is Jan van Donselaar op 85-jarige leeftijd overleden. Jan heeft zijn werkzame leven als bioloog aan de Utrechtse universiteit gewerkt. Taalkundigen kennen hem echter van een heel andere kant, namelijk als de grote specialist op het gebied van het Surinaams-Nederlands en de talen in Suriname. Zijn fascinatie voor het Surinaams-Nederlands ontwikkelde … [Lees meer...] overIn memoriam Jan van Donselaar
