Door Ton Harmsen De Romeinse komedie (waarvan Plautus en Terentius de belangrijkste auteurs zijn) beschikt over een vast arsenaal aan personages. De oude man (senex) is vaak knorrig, vermogend en gierig. Zijn zoon is meestal onbezonnen, onstuimig en verliefd. Het arme meisje, de geliefde van de zoon, blijkt later een uitstekende schoondochter te zijn. De oude dokter stelt … [Lees meer...] overSlimme slaven en knullige knechten
Laarzen op het toneel
Door Ton Harmsen ‘Het vers sta wacker op zijne voeten’, schrijft Vondel in de Aenleidinge – een prachtige personificatie die leidt tot overwegingen over het schoeisel van het vers, de dichter en de toneelspeler. Vorige week schreef Roland de Bonth over de hooggekurkte laarzen, die naar toneelteksten verwijzen; hij wijst erop dat Balthasar Huydeoper dit woord gebruikt met de … [Lees meer...] overLaarzen op het toneel
Paris en Helene: Pieter Bernagie imiteert Hooft
De titel van het treurspel dat Pieter Bernagie in 1685 schreef is al bijzonder: Helena van Troje, eigenlijk Helena van Sparta en nog preciezer Helena de dochter van Zeus en Leda, de vrouw die ab ovo geboren is, heet hier Helene. Bernagie zal het wel op z'n Frans uitgesproken hebben. In ieder geval was hij trots op zijn Paris en Helene: in zijn voorrede weerlegt hij de bekende … [Lees meer...] overParis en Helene: Pieter Bernagie imiteert Hooft
Vondel op Goede Vrijdag
Door Ton Harmsen Over Goede Vrijdag zijn beroemde gedichten geschreven. Huygens wijdt er één van zijn Heilighe Daghen aan, Revius een sonnet dat in elke bloemlezing staat. Beide calvinisten tonen zich schuldbewust. Huygens is bereid om zijn botten te laten breken voor zijn zondigheid. Hij plaatst zelfs een kanttekening bij Jezus’ woord consummatum est: ‘’Tvoldaen voldoet mij … [Lees meer...] overVondel op Goede Vrijdag
Cornelis de Bie overtreft Cervantes… in absurdisme
Cervantes was populair in het Nederland van de zeventiende eeuw. Zijn Don Quichot en drie van zijn Novelas exemplares zijn herhaaldelijk voor het toneel bewerkt. Slechts één van zijn vele toneelstukken vond zijn weg naar de Nederlanden: Los habladores, een ‘entremés’ (een tussenspel, dat werd opgevoerd tussen de bedrijven van een ernstig spel). Het werd bewerkt door Cornelis de … [Lees meer...] overCornelis de Bie overtreft Cervantes… in absurdisme
De vrijheydt op zijn plaats
Door Ton Harmsen Ik hoor dat het niet gemakkelijk is oude boeken aan een bibliotheek te verkopen, of zelfs te schenken: een verzamelaar die een vroeg-achttiende-eeuwse Utrechtse druk (en nog wel iets heel bijzonders, een druk voor de Leidse en Haagse Schouwburgen, die normaal in Den Haag of in Leiden hun boeken uitgeven) aanbood aan de UB van Utrecht kreeg te horen dat men … [Lees meer...] overDe vrijheydt op zijn plaats
Antwerpse grappen uit de zeventiende eeuw
Door Ton Harmsen Op 11 maart 2017 kocht Ilse Dewitte op een veiling in Brugge Den wet-steen des verstants van Richard Verstegen. Een klein boekje van 122 bladzijden, in 1620 gedrukt in Antwerpen door Guilliam Lesteens. Verstegen is een auteur van Gelderse afkomst, wiens familie naar Engeland was uitgeweken. Hij studeerde in Oxford, was goudsmid in Londen, raakte betrokken bij … [Lees meer...] overAntwerpse grappen uit de zeventiende eeuw
Het beste geneesmiddel is een goede klucht
Door Ton Harmsen Pieter Bernagie, professor in de medicijnen aan het Athenaeum Illustre in Amsterdam, had onder literatoren een ruime vriendenkring. Zelf schreef hij vijftien toneelstukken; hij zat jarenlang in het bestuur van de Amsterdamse Schouwburg. Zijn toneelstukken lopen uiteen van ernstige tragedies tot vermakelijke kluchten. Het enige dat in de twintigste eeuw … [Lees meer...] overHet beste geneesmiddel is een goede klucht
De onweerstaanbare schoonheid van het sonnet
Door Ton Harmsen Nu de lezers van Neerlandsitiek.nl zich op instigatie van Marc van Oostendorp met succes hebben ingespannen om veertien nieuwe sonnetten te financieren is het misschien aardig nog een paar bijzondere sonnetten uit de vroege zeventiende eeuw te vermelden. De vorm van een sonnet is van meet af aan voor dichters aanleiding geweest er graag en veel gebruik van te … [Lees meer...] overDe onweerstaanbare schoonheid van het sonnet
Vijfmaal Vasthi
Door Ton Harmsen Theater Kwast speelt volgende week Serwouters’ bijbelse tragedie Hester, oft verlossing der Jooden (Amsterdam, 1659) een vrije bewerking van Lope de Vega’s La hermosa Ester (1610). In Amsterdam werden stukken van Lope de Vega, Calderón de la Barca en anderen in het Spaans opgevoerd; het is hoogst waarschijnlijk dat Serwouters door zo een voorstelling … [Lees meer...] overVijfmaal Vasthi
Garmt Stuiveling redt Vondels Peter en Pauwels
Door Ton Harmsen Vondels dertiende tragedie, Peter en Pauwels (1641), behandelt een huiveringwekkend thema: de executie van Petrus en Paulus, de apostelen die naar Rome waren gegaan om er het christendom te vestigen. Zoals dat gaat in martelaarsverhalen is hun dood de aanzet tot eeuwige bloei. Keizer Nero die hen ter dood veroordeelt gaat in waanzin ten onder, de pausen die … [Lees meer...] overGarmt Stuiveling redt Vondels Peter en Pauwels
Een tragische jonkvrouw in het Muiderslot
Door Ton Harmsen In marionettentheaters op Sicilië worden nog altijd scènes uit de Razende Roeland, de Orlando Furioso (1516) van Ludovico Ariosto gespeeld. Dit fantastische ridder-epos is in 1998 door Ike Cialona in Nederlandse verzen vertaald; in 1649 verscheen al een prozavertaling door Jan Jacobsz Schipper. En nog eerder werd de tekst gebruikt door P.C. Hooft: hij zette een … [Lees meer...] overEen tragische jonkvrouw in het Muiderslot
Antonides van der Goes en het feest van de metamorfose
Door Ton Harmsen Het werk van Joannes Antonides van der Goes heeft een hoogdravende toon. Zijn vermakelijke Ystroom is een kruising tussen een aardrijkskundig en een mythologisch compendium, zijn indrukwekkende Trazil een impressie van duistere Chinese krachten die zich tegen de christelijke god verzetten, zijn vleiende lofdichten op boeken en personen zijn gespeend van humor … [Lees meer...] overAntonides van der Goes en het feest van de metamorfose
Vondel tussen de schuifdeuren van Hooft
Door Ton Harmsen In 1627 schrijft Vondel voor het tweede huwelijk van de dichtende drost zijn Bruyloftbed voor Pieter Cornelisz. Hoofd en Helionora Hellemans. Dat bruiloftsbed is geen slaapkamermeubel, maar een sofa zoals de Romeinen gebruikten om aan te liggen bij een banket. Het is een toneelstukje, geschreven voor Hoofts bruiloftsmaal. Vondel geeft geen nadere aanduiding … [Lees meer...] overVondel tussen de schuifdeuren van Hooft
Misdaad en straf bij Seneca en Spinoza
Door Ton Harmsen Rond 1640 ontdekte Vondel Sophocles, en daarmee was het afgelopen met zijn liefde voor Seneca. Maar dat betekende niet dat deze wijze woordkunstenaar verwaarloosd werd. Zijn briljante dialogen, zijn encyclopedische kennis van mythologie, zijn originele stijlfiguren en zeker de stoïcijnse levenslessen in zijn sententiae vonden alom bewondering en navolging. Bij … [Lees meer...] overMisdaad en straf bij Seneca en Spinoza
In memoriam Henk Meter (1932-2017)
Onlangs bereikte ons het bericht van het overlijden van Jan Hendrik Meter (Gouda 29 februari 1932 – Albano Laziale 3 mei 2017). Jan Hendrik Meter was emeritus hoogleraar aan de Università degli Studi di Roma La Sapienza, waar hij in 1981 werd benoemd tot hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde. Daarvoor was hij vanaf 1959 werkzaam als lector aan het Istituto Universitario … [Lees meer...] overIn memoriam Henk Meter (1932-2017)
Anthonius Hambroek en het verwaarloosd Formosa
Door Ton Harmsen In zijn toneelstuk Trazil laat Antonides van der Goes de Chinese aartspriester kritiek uiten op het optreden van de Spaanse missionarissen in Perù. Daarmee laat hij zien dat de aggressieve Europese expansie een mondiaal besproken probleem was. De gruwelen in Zuid-Amerika waren alom bekend - vooral door de in 1542 geschreven bestseller van de dominicaan … [Lees meer...] overAnthonius Hambroek en het verwaarloosd Formosa
Met Vondel naar Peking
Door Ton Harmsen Zoals in Neerlandistiek.nl eerder deze week is aangekondigd speelt Theater Kwast op 2 juli in het Frans Halsmuseum Vondels laatste tragedie, Zungchin. Doe geen moeite om kaarten te krijgen, de voorstelling is al lang uitverkocht. Alles wat hij in 80 jaar had verworven aan poëzie, epiek (Vergilius), lyriek (Horatius) en dramatiek (Sophocles) balt Vondel in een … [Lees meer...] overMet Vondel naar Peking
Pieter Langendijk op weg naar de égalité
Door Ton Harmsen Kan een klucht ook een ernstig onderwerp behandelen? De zwetser van Pieter Langendijk (1712) bewijst het. Het spel is vermakelijk genoeg om een klucht te heten, en bovendien kort, zonder ingewikkelde intrige, niet in een verheven stijl en zonder veel ontwikkeling in de karakters. Toch gaat deze klucht over een zaak van maatschappelijk belang, een ernstig … [Lees meer...] overPieter Langendijk op weg naar de égalité
Bloedwraak leidt tot ellende in het schooltoneel
Door Ton Harmsen Na al die voorspellingen voor 2042 toch maar weer iets over een toneelstuk uit 1742: koning Baasa roeit de familie van zijn voorganger uit. De Nederlandse literatuur is rijk aan Latijnse toneelstukken. Behalve tweehonderd complete, gedrukte teksten zijn er ook zo'n tweeduizend programmaboekjes met een synopsis van een toneelstuk bewaard. Een klein deel van die … [Lees meer...] overBloedwraak leidt tot ellende in het schooltoneel
Ton Harmsen: Laat honderd bloemen bloeien, laat honderd scholen wedijveren
Door Ton Harmsen Neerlandistiek.nl in 2042? Dat zal er heel anders uitzien dan vandaag. De computer heeft dan geen beeldscherm en geen toetsenbord meer, en de schijfopslag zweeft in een satelliet boven de aarde. Toch hoop ik dat er dan veel hetzelfde is gebleven. In ieder geval de formule van dit blog: een gezonde mengeling van artikelen over uiteenlopende onderwerpen die … [Lees meer...] overTon Harmsen: Laat honderd bloemen bloeien, laat honderd scholen wedijveren
Bloedwraak loont in Vondels Gebroeders (1640)
Hugo de Groot is voor Vondel een grote steun geweest. Zij waren verbonden in hun gemeenschappelijke afkeer van de gerechtelijke moord op Oldenbarnevelt en in hun verzet tegen iedereen die deze misdaad goedkeurde. En met zijn Latijnse tragedies en met zijn commentaren op de Griekse tragici wees Grotius Vondel de weg van Seneca naar Sophocles. Voor de literatuurgeschiedenis is … [Lees meer...] overBloedwraak loont in Vondels Gebroeders (1640)
‘Maar zie ik sta op mijn respekt’: een zeventiende-eeuwse rapper
Door Ton Harmsen Persoonlijk ben ik geen liefhebber van het genre, maar ik heb wel een duidelijk beeld van wat ‘rap’ is. Het is wat eentonig gezang dat tegelijk opgewonden en treurig klinkt, maar zich gunstig onderscheidt door een enorme taalrijkdom: een vocabulaire waar noch Ilja Pfeiffer noch Louis Couperus zich (kwantitatief!) voor zou schamen, en een gevarieerd taalgebruik … [Lees meer...] over‘Maar zie ik sta op mijn respekt’: een zeventiende-eeuwse rapper
François van Hoogstraten, van mystiek naar humanisme
Door Ton Harmsen Van mystiek naar humanisme – hoe groot is die stap? In ieder geval klein genoeg om door één auteur genomen te worden. François van Hoogstraten (1632-1696) is (behalve als lid van een familie van boekhandelaars, kunstschilders en literatoren) vooral bekend omdat hij in 1676 de Lof der Zotheid in het Nederlands vertaalde, en een jaar daarna Erasmus’ Handboexken … [Lees meer...] overFrançois van Hoogstraten, van mystiek naar humanisme
Arlekyn Hulla: een oosters huwelijksritueel in een westerse klucht
De rijke cultuur van het oosten inspireerde tal van toneelschrijvers in de zeventiende en de achttiende eeuw. Sultans en imams waren bekende verschijningen op het toneel. Aan de universiteiten werd arabistiek beoefend, en ook bij het grote publiek bestond veel belangstelling voor de landen van de tulpen en de tulbanden. In 1657 verscheen een vertaling van de Koran door Jan … [Lees meer...] overArlekyn Hulla: een oosters huwelijksritueel in een westerse klucht
