Willem Witsen, een portret in brieven Jaren geleden bezocht ik op afspraak het Willem Witsenhuis, Oosterpark 82A in Amsterdam. Het atelier van Witsen (1860-1923) is in authentieke staat gebleven, met dank aan zijn tweede vrouw Marie Schorr. Ik herinner me de rode zware gordijnen aan de kant van het Oosterpark, de bruine wanden met schilderijen. Het decor van de man die de … [Lees meer...] overEen sterk innerlijk vuur
Artikel
Het sociaal contract als politieke pragmatiek
Een belangrijk inzicht uit de twintigste-eeuwse taalwetenschap is dat iedere taaluiting twee niveaus van betekenis heeft: een semantische en een pragmatische. De semantische betekenis is de letterlijke, los van de context. Semantisch is 'het is koud hier' een observatie over de temperatuur op een plaats dicht in de buurt van de spreker. De pragmatische betekenis is wat de … [Lees meer...] overHet sociaal contract als politieke pragmatiek
De grond van Mercurius Arvernus
Gallië’s vermogende stam der Arvernī had beeld en bergheiligdom gewijd aan hun Mercurius. Enkele tweede-eeuwse wijstenen voor Mercurius Arvernus lijken hem te bedoelen maar zijn alle ver weg in Germanië gevonden. Is de gelijkenis dan slechts toeval? Een stam Arvernī is hoe de Romeinen de naam van deze stam al voor onze jaartelling opschreven met Latijnse … [Lees meer...] overDe grond van Mercurius Arvernus
Het alfabet ontdekken
In het boek Van huis tot hashtag, van ossenkop tot apenstaart was er een moment waarop ik even mijn adem inhield. Hier werd iets gezegd dat ik zelf had kunnen bedenken, maar nooit had bedacht. Dat we deel uitmaken van een traditie die terugvoert op de Feniciërs. Het alfabet! En dan in het bijzonder de volgorde waarin we de letters plaatsen: a-b-c. Iedere Nederlandstalige … [Lees meer...] overHet alfabet ontdekken
De scheldkanonnade in het Nederlands
En zo klinken de honderdenelf invectieven in het Wakeaans Nederlands, een herziene herziening met voor de gelegenheid en als uitvloeisel van voorgaande verregaande diepgaande onderzoekingen geromaniseerde komma’s behalve waar die gecursiveerd dienen te zijn. De cursieve komma’s zijn in de Trinité (waarin de Nederlandse Wake is gezet) minder duidelijk te onderscheiden van de … [Lees meer...] overDe scheldkanonnade in het Nederlands
Een tekst voor een relatief vergeten gemeenschap
Ik ben niet bepaald een bibliofiel, maar deze wilde ik wel hebben: Arnon Grunbergs tekst 'Over de verheerlijking van de pedofiel'. in Amsterdam uitgegeven in een op;age van slechts honderd exemplaren, gesigneerd door de auteur, en met een kaft van Thais handgeschept papier. En dit alles in het Jiddisch. De tekst is namelijk alleen in het Jiddisch te verkrijgen – de … [Lees meer...] overEen tekst voor een relatief vergeten gemeenschap
Dikwijls straft het Noodlot mensen door ze in leven te laten.
De zee en het atelier (2.1) Komend semester werk ik met negen tweedejaars-studenten Nederlands in Groningen aan de tweede editie van het onderzoeksatelier over de literaire verbeelding van de Wadden. Vandaag maakten we een begin, een terreinverkenning van een geografisch gebied dat ook een gevoelslandschap is, waarop mensen hun verlangens en angsten projecteren. Dit … [Lees meer...] overDikwijls straft het Noodlot mensen door ze in leven te laten.
Leefde Theo Thijssen nog maar
Wat zou Theo Thijssen (1879-1943) ervan gevonden hebben? Niet veel soeps, vermoed ik. Niet van het onderwijs, niet van de voorgestelde vernieuwingen in het onderwijs, in ieder geval. Volgens de ondertitel van Peter-Paul de Baars biografie was Thijssen 'schrijver, schoolmeester, socialist'. Maar het schrijverschap en het socialisme stonden allebei bij hem uitdrukkelijk in … [Lees meer...] overLeefde Theo Thijssen nog maar
Etymologica: de mol
’t Moest er maar eens van komen, dat ik een stukje schrijf over de mol. We kennen ’m allemaal, of in elk geval z’n opwerpselen. Vooral in je grasveldje zijn ze bijzonder vervelend. Wie mol zegt, denkt meteen aan zijn graafwerk, de molshoop. Geen wonder dus dat de meeste namen verwijzen naar dat hinderlijke gedrag. In ’t oosten van ons taalgebied, Drente, Overijssel, … [Lees meer...] overEtymologica: de mol
Thuisdevotie voor arbeiders verklaard
Voor een boek over honderd jaar Reve schrijf ik een essay over de analogie tussen de auteursportretten van de volksschrijver en zijn literaire werk. G.K. van het Reve is onmiskenbaar een van de meest fotogenieke schrijvers van zijn generatie. Van de macht van het beeld was hij zich zeer bewust. Het waren ook niet de minste fotografen die zich tot hem aangetrokken voelden: Cas … [Lees meer...] overThuisdevotie voor arbeiders verklaard
Het boek dat mijn opa schreef, ligt hier op tafel
Een van de wonderlijke eigenschappen van menselijke taal, is dat dezelfde vorm soms verschillende dingen kan betekenen. Een taal als het Nederlands heeft genoeg klinkers en medeklinkers om ieder woord verschillend te maken van ieder ander woord, en toch zitten we opgescheept als woorden met bank dat minstens twee verschillende dingen betekent: waarom noemen we de financiële … [Lees meer...] overHet boek dat mijn opa schreef, ligt hier op tafel
Bij het overlijden van Dries van Agt
Dries van Agt is dus overleden – het is ons9 februari 2024 via de media zeer vaak vermeld, op 5 februari is het al gebeurd maar eerst moest de teraardebestelling achter de rug zijn voor het wereldkundig gemaakt werd. De oud-premier was in januari 2019 zo vriendelijk Dat gezegd hebbend… van me in ontvangst te nemen in Nijmegen. Wanneer precies? Ik vertelde hem dat … [Lees meer...] overBij het overlijden van Dries van Agt
De Leidse LUL en het Leuvense spook
De verenglishing van het Nederlands in Vlaanderen (4.5) In deze reeks vertellen onderzoeker Eline Zenner en taalliefhebber Jan Hautekiet het verhaal van de ‘verenglishing’ van het Nederlands in Vlaanderen. Een overzicht van de afleveringen in de aangroeiende reeks vind je hier. Dit stukje vergelijkt de omgang met het Engels in het hoger onderwijs in Vlaanderen en … [Lees meer...] overDe Leidse LUL en het Leuvense spook
Het eerste kwart: Kristien Hemmerechts, Donderdagmiddag. Halfvier
Wat de roman Donderdagmiddag. Half vier van Kristien Hemmerechts te bieden heeft is: een stomp in de maag. Enerzijds zou je kunnen zeggen dat het komt doordat in het boek een gebeurtenis centraal staati dat een stomp in de maag is van iedereen, hoe je het ook presenteert: een kind dat zomaar ineens (op donderdagmiddag om half vier) om het leven komt doordat een auto zomaar … [Lees meer...] overHet eerste kwart: Kristien Hemmerechts, Donderdagmiddag. Halfvier
De zinloosheid van het bestaan weer eens aangetoond
Over een misbegrepen podcast En dan zijn de decemberavonden voorbij en duikt plots, uitgerekend op een druilerige februariochtend, ene Johan Copier op die op Neerlandistiek zijn licht laat schijnen over de Avonden-podcast die Jozien Wijkhuijs en Yentl van Stokkum december vorig jaar uitzonden, tijdens de avonden van De avonden. Copier is niet enthousiast over de podcast en … [Lees meer...] overDe zinloosheid van het bestaan weer eens aangetoond
Rhijnvis Feith herdacht
Het was 8 februari druk op de begraafplaats aan de Meppelerstraatweg in Zwolle, bij het monument ter ere van de dichter Rhijnvis Feith. Veel familie, veel aanwezigen droegen de achternaam Feith. Jonkheer Feith zelf sprak ‘enkele herdenkingswoorden’. Een fraaie krans werd neergelegd. Tijdens de ‘eenvoudige plechtigheid’ stelden nazaten van de dichter de publicatie van een … [Lees meer...] overRhijnvis Feith herdacht
Van hier tot gunder
Van hier tot Tokio – Facetten (iv) Het lijkt bijna een bewijs van een na-oorlogse sfeer van opluchting en olijkheid: in Nederlandse kranten zijn er rond 1950 frequent voorbeelden te vinden van wat we kunnen zien als een stap in de richting van Tokio in de vorm van de versterkende aanvullingen “van hier tot gunder” en “van hier tot ginder”. Deze laatste variant is zeker … [Lees meer...] overVan hier tot gunder
Ciao kiosk
Als kind was ik al gefascineerd door de kiosken in de straten van Mediterrane landen: de bonte kleuren van de tijdschriften, en de grote stapels verse kranten. Hoeveel er niet te lezen en te besnuffelen viel – en dat allemaal op de straat! En dan midden van al die pracht een man of vrouw van wie je dat allemaal kopen kon. Ik herinner me dat ik ze als kind namaakte: een … [Lees meer...] overCiao kiosk
‘Waarom moeten we die woke shit lezen?’
Scholieren kozen deze week massaal voor een ruk naar rechts bij de jongerenverkiezingen en bleken daarmee verrassend goede voorspellers voor de landelijke stemming. Ook in mijn klassen is deze verandering in denken al een tijdje te merken. Liever praten ze in de bovenbouw van het vwo niet over feminisme, want er is volgens met name jongens al genoeg gelijkheid. Ook het klimaat … [Lees meer...] over‘Waarom moeten we die woke shit lezen?’
Neem de tijd voor het schoolvak
Het is een stevige brief, die het bestuur van Levende Talen Nederlands gisteren verstuurde. Waar het proces naar een nieuw eindexamenprogramma het laatste anderhalf jaar eindelijk rustig verliep, trekt nu de belangrijkste organisatie van docenten aan de bel. Ze maken zich zorgen over de 'eindtermen' die er nu worden geformuleerd – de lijst eisen die aan eindexamenkandidaten van … [Lees meer...] overNeem de tijd voor het schoolvak
Letter en geest
Saskia de Coster, auteur van een almaar groeiend proza-oeuvre, met als meest recente roman het knappe en indringende ‘Net echt’, sprak gisterenmiddag, in een goed gevulde Aula van de Radboud Universiteit, de dertigste Frans Kellendonklezing uit: ‘Mijn jaar van het spook’. De Kellendonklezing werd kort na Kellendonks overlijden voor het eerst gehouden, met als - steeds … [Lees meer...] overLetter en geest
Memo gevonden in de trein
Wat een geweldig idee van het Literatuurmuseum! Om dagelijks van 22 december tot en met oudejaarsavond, een podcast over De Avonden te maken met bewonderaars, haters en experts. Bij de uitvoering is er volgens mij echt iets faliekant misgegaan. De luisteraar wordt ingewijd door twee stemmetjes die afkomstig lijken te zijn van meisjes van net twintig die het reuzeleuk vinden … [Lees meer...] overMemo gevonden in de trein
De vraag hoe het met je gaat
Een zomer vrij van nut (16) Tot nu toe in Een zomer vrij van nut: haar nieuwe baan als universitair docent Nederlandse taal en cultuur stort de universitair docente Sanne de Bree in het voorjaar van 2027 in een identiteitscrisis. Wat voor zin heeft studeren of doceren nog in tijden van chatbots? En de literatuur als chatbots beter kunnen schrijven dan de beste … [Lees meer...] overDe vraag hoe het met je gaat
Op syn Standertfrysk
Oanlieding Op 22 jannewaris ll. kaam Marc van Oostendorp mei Leve de spreektaal op foar de sprutsen fariant fan it Frysk (en it Nederlânsk). Hy die dat nei oanlieding fan in haadredaksjoneel kommentaar fan de NRC fan 19 jannewaris dat opkaam foar it belang fan de (universitêre bestudearring fan de) skriuwtaal, lês Standerttaal fan it Frysk. ‘De krant komt daarbij wel met … [Lees meer...] overOp syn Standertfrysk
Het beste van Boekwinkeltjes: Harry Mulisch, Chantage op het leven (1953)
Helge Bonset schrijft iedere maand over Nederlandstalige boeken die je zou moeten (her)lezen “Ik groet u allen” – Dat is onveranderlijk de wending, waarmee je ’s avonds de kamer binnenkomt; en dan buig je met een gestandaardiseerd welbehagen aan de vorm je ballonlichaam, dat geheel met havermoutpap opgevuld schijnt. Pas daarna ga je in je eigen kamertje je jas uittrekken … [Lees meer...] overHet beste van Boekwinkeltjes: Harry Mulisch, Chantage op het leven (1953)