Het getuigt niet van een diepe band met het land dat we inheemse paddenstoelen vaak aanduiden met vreemde woorden als amaniet, boleet en mycena—en dat terwijl het Duits eigen goed als Wulstling, Röhrling en Helmling heeft. Er is werk aan de winkel! Volksnamen Onze taal heeft zwam bij erfenis uit het Germaans en kent ook al … [Lees meer...] overOp zoek naar zinnige zwamnamen
Artikel
Waar de zon niet ondergaat
De verenglishing van het Nederlands in Vlaanderen (2.3) In deze reeks vertellen onderzoeker Eline Zenner en taalliefhebber Jan Hautekiet het verhaal van de ‘verenglishing’ van het Nederlands in Vlaanderen. Een overzicht van de afleveringen in de aangroeiende reeks vind je hier. In dit stukje bekijken ze hoe de koloniseringsgeschiedenis van Groot-Brittannië bijdroeg aan de … [Lees meer...] overWaar de zon niet ondergaat
Osmins aangepunte bamboestok
40 jaar tandeloos (61) Wolfgang Amadeus Mozart begeleidt de hele Tandeloze tijd. In deel 1, Vallende ouders, wordt onder meer over hem gezegd: Op een avond vertelde ik Flix hoe voor de eerste keer de muziek van Mozart me getroffen had. Mijn eigen relaas greep me behoorlijk aan, en toen ik uitverteld was en naar een bepaald punt op de muur bleef kijken, zei hij met zoete … [Lees meer...] overOsmins aangepunte bamboestok
Een boordevolle roman
Mijn experiment om twee boeken tegelijkertijd, nou ja: in afwisseling, te lezen leek te slagen toen ik bezig was aan twee niet-doorsnee-romans met een uitermate trage verteltrant; een Nederlandse vertaling van e-book, waarvan ik de Engelse versie al gelezen had, voor in bed (als het aan de andere kant van het ledikant nog duister moet zijn) en een Engelse paperback voor … [Lees meer...] overEen boordevolle roman
Van “zich in de ruimte houden” naar gezwam en geklets
Hoe de beschaving zich ontwikkelt Enkele bekende oppositionele Volksvertegenwoordigers uit het begin van de 20ste eeuw (zoals J.H.A. Schaper, E.M. Teenstra, A.B. Kleerekoper, D. Bos) mochten op basis van hun positie kritisch zijn tegenover een kabinet, ze konden desondanks beheerst uitdrukking geven aan hun kritische aanmerkingen. Uit ons perspectief is het toch niet … [Lees meer...] overVan “zich in de ruimte houden” naar gezwam en geklets
Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit.
40 jaar tandeloos (60) A.F.Th. van der Heijden heeft natuurlijk in essays en interviews wel het een en ander gezegd, maar het nawoord ('Ik verzamel scharen') bij het bibliofiel uitgegeven deel 7, Kastanje a/d zee, is de enige plaats waar hij min of meer in de cyclus zelf iets zegt over de cyclus. Hij vertelt erin hoe het idee bij hem ontstond 'op een mooie, rijpe … [Lees meer...] overDas Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit.
“Minne bak”
Okkerdeis frege in kollega op ’e Akademy wat ik bedoelde mei “minne bak”. Ik skeat fuortendaalks yn ’e ferdigening. “Kinst dat net? Dat is dochs hiel gewoan Frysk!” Ik blufte eins, want as sy as beropsfries de útdrukking net kin, is it miskien dochs net sok “gewoan Frysk”. “Minne bak” is suver myn standert-reaksje as der wat negatyfs bart. In soarte fan negative ferzje fan … [Lees meer...] over“Minne bak”
Ontwaakt, verworpenen
In Bea Vianens roman Sarnami, hai (1969) viel me een lidwoord op. Het komt tweemaal voor, vlak na elkaar, bij het achttienjarige personage Radj. Dat hij nog ‘een werk’ moet zoeken en dat hij ‘een werk’ heeft gevonden. Onnadenkend gewend ben ik dit substantief aan te treffen zonder lidwoord. Wie buiten de arbeidsmarkt staat, zoekt en vindt ‘werk’. Dan is dat … [Lees meer...] overOntwaakt, verworpenen
Open boek
De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk laat zien hoezeer Van den vos Reynaerde een open tekst is. Het werk geeft telkens weer aanleiding tot herinterpretatie en voortborduren. Ontelbaar is het aantal variaties op de Reynaert, en onuitputtelijk. In de eerstkomende maanden verwachten we een nieuwe toneelbewerking (R die amok maakte, opgevoerd in Sint-Niklaas), een … [Lees meer...] overOpen boek
Ouders die als uit één mond spreken
Het aardige van de taalwetenschap is dat je, ook als je zoals ik al vele decennia in het vak zit, nog af en toe een artikel leest waarbij je denkt: oh ja, dat is natuurlijk óók een onderwerp! In het nieuwe nummer van het tijdschrift Language in Society staat bijvoorbeeld een artikel over de manier waarop ouders in gesprek met hun kinderen aan tafel uit één mond spreken – hoe … [Lees meer...] overOuders die als uit één mond spreken
Taalvrouw
Niemand had zijn mond voorbij gepraat. Daarom was Frieda Steurs, directeur van het Instituut voor de Nederlandse Taal en hoogleraar aan de KU Leuven, volledig verrast door de academische zitting die in het geheim was georganiseerd ter gelegenheid van haar 65e verjaardag en daarmee van haar emeritaat aan die universiteit. Verguld was ze ook met het liber amicorum In … [Lees meer...] overTaalvrouw
Sonnettenkransen(kransen)
Voorlopig hoeven we niet veel te verwachten van AI-poëzie (zie https://neerlandistiek.nl/2023/10/sonnettenkrans-en-chatgpt/ en https://neerlandistiek.nl/2023/10/sonnettenkrans-en-google-bard/). AI kan niet tot 14 tellen en AI snapt ook niet wat een laatste regel van een gedicht is. Volgens ChatGPT kan een laatste regel ook de voorlaatste zijn. Over rijm en metrum van rijmende … [Lees meer...] overSonnettenkransen(kransen)
Jaloers orgasme
40 jaar tandeloos (59) In zijn nawoord bij het in 2016 alleen bibliofiel verschenen Kastanje a/d zee noemt A.F.Th. van der Heijden dat boek een 'erotische studie van jaloezie in al z'n facetten en verschijningsvormen'. Als we de cyclus als geheel verdelen in twee perioden (de delen die verschenen zijn tussen 1983 en 1996, en de delen die verschenen zijn na 2013), dan valt … [Lees meer...] overJaloers orgasme
Sprechen Sie Seeltersk oder Español?
Journalisten haben ein merkwürdiges Stilmittel erfunden, das sie eigentlich nur für kleine Sprachen verwenden. Außerhalb von journalistischen Kreisen trifft man es nur selten an. Warum sie es verwenden, ist mir bislang nicht völlig klar.Könnten Sie sich vorstellen, dass eine Zeitung folgenden Satz enthalten würde? “In Deutschland sind die meist gesprochenen Fremdsprachen das … [Lees meer...] overSprechen Sie Seeltersk oder Español?
Blij dat GLAD er is
Methodes Nederlands die een hoofdstuk wijden aan stijl gaan meestal niet voorbij aan barbarismen. Daarbij gaat het om ontleningen uit een andere taal die men in strijd acht met het Standaardnederlands. Vaak worden die barbarismen opgesplitst naar de taal waaruit het woord afkomstig is. Bij foutief geachte Duitse ontleningen spreken we van germanismen, terwijl vergelijkbare … [Lees meer...] overBlij dat GLAD er is
Sonnettenkrans en Google Bard
Na het debacle met ChatGPT om een sonnettenkrans te schrijven, wilde ik een ander AI-programma de kans geven: Google Bard. Het woord ‘bard’ is natuurlijk veelbelovend in dezen, want als een bard íets kan, dan is het wel dichten. Maar helaas, uiteindelijk sloeg het werkelijk nergens op. Ik begon met deze opdracht: Schrijf een sonnet van 14 regels over slecht weer. Gebruik de … [Lees meer...] overSonnettenkrans en Google Bard
4000
Dit is mijn vierduizendste stukje op Neerlandistiek. Denk ik. Ongeveer. (Ik ben de tel een beetje kwijt.) Ik heb er van 1996 tot en met november 2011 ongeveer 100 geschreven. De andere 3900 zijn van de afgelopen 12 jaar. Ik ben inmiddels zo ver dat het me niet zou verbazen dat ik, als ik tijd van leven heb, de 10.000 ook nog wil halen, tenminste als er tot die tijd (we … [Lees meer...] over4000
Het evangelie van de Heliand (2): inculturatie en literaire vorm
In de vorige bijdrage werd kort de ontstaansgeschiedenis van de Oudsaksische Heliand verteld. Dat riep de vraag op hoe we de aard van dit werk kunnen rijmen met de gewelddadige wijze waarop Karel de Grote het christelijk geloof aan de Saksen dacht op te kunnen dringen. De dichter kon een succesvolle evangelieharmonie maken door onder meer gebruik te maken van inculturatie, het … [Lees meer...] overHet evangelie van de Heliand (2): inculturatie en literaire vorm
Sonnettenkrans en ChatGPT
Wat kan ChatGPT wel en wat niet? Schrijft het programma al poëzie? Dat wilde ik wel weten. En dan niet van die moeilijke hermetische poëzie vol diepzinnige gedachten, maar een simpele sonnettenkrans over het weer. Lekker oppervlakkig. Ik gaf de opdracht: Schrijf een sonnet van 14 regels over slecht weer. Gebruik de woorden 'donder', 'bliksem', 'regenbui' en 'storm'. Dit was … [Lees meer...] overSonnettenkrans en ChatGPT
De zilte, bittere wolk van zee en bloei
40 jaar tandeloos (58) Je kunt niet zeggen dat A.F.Th. van der Heijden zijn lezers in De tandeloze tijd voortdurend lastig valt met details over bomen. Er komen wel wilgen, populieren en eiken voor, maar slechts sporadisch, en meestal als een decorstuk. Het allermeest worden bomen aangeduid als boom. Toch zijn er twee cruciale bomen in het leven van Albert Egberts. In … [Lees meer...] overDe zilte, bittere wolk van zee en bloei
De þ die een s werd
Menige moedertaalspreker van Nederlands, Duits of Frans maakt van de Engelse th een s en zegt niet I think maar I sink. Lach erom maar weet: onze eigen taal had ooit dezelfde th, de Germaanse þ, en die heeft zich soms ontwikkeld tot een s. Klankverschuivingen Spelling daargelaten, de … [Lees meer...] overDe þ die een s werd
Etymologica: Recordveel
Het weer is met stip het meest besproken fenomeen in de Lage Landen. Maar wie meent dat de meteorologische woordenschat dan wel uitputtend in onze woordenboeken zal zijn beschreven, komt van een koude kermis thuis. Hoewel het in weerberichten wemelt van recordveel neerslag, een recordzonnige zomer, recordweinig noordpoolijs, recordlage temperatuur en recordhoge luchtdruk, komt … [Lees meer...] overEtymologica: Recordveel
Verkiezingsprogramma’s over taal 2023: VVD, PVV, JA21 en FvD
Dit is de derde keer dat ik de verkiezingsprogramma's van de Nederlandse partijen voor de Tweede Kamer heb doorgelezen, op zoek naar wat ze te melden hebben over taal en literatuur. Eerder deed ik dat voor dit tijdschrift in 2017 en 2021. Om maar meteen met een algemene conclusie te beginnen: dat is dit jaar nog minder dan in andere jaren. De enige kwestie waarover bijna … [Lees meer...] overVerkiezingsprogramma’s over taal 2023: VVD, PVV, JA21 en FvD
Hertmans & Verhelst
Vlot naar de boekwinkel, want twee van mijn favoriete Nederlandstalige schrijvers kwamen afgelopen week met nieuw werk: Stefan Hertmans en Peter Verhelst. Twee kloeke banden in een stijlvolle cassette bevatten de essays die Stefan Hertmans schreef tussen 1982 en 2022. Moest ik deze verzamelaar eigenlijk wel aanschaffen? Ik heb immers de afzonderlijke bundels, voorzien van … [Lees meer...] overHertmans & Verhelst
Waarom het Engels: Unieker dan je denkt
De verenglishing van het Nederlands in Vlaanderen (2.2) In deze reeks vertellen onderzoeker Eline Zenner en taalliefhebber Jan Hautekiet het verhaal van de ‘verenglishing’ van het Nederlands in Vlaanderen. Een overzicht van de afleveringen in de aangroeiende reeks vind je hier. In dit stukje bespreken we wat het Engels nu precies uitzonderlijk maakt. In de volgende … [Lees meer...] overWaarom het Engels: Unieker dan je denkt