Tot de laat-antieke heiligen die gedurende de Middeleeuwen sterk tot de verbeelding spraken, behoort Alexius, zoon van Euphemianus, de hoogste ambtenaar aan het hof van het Romeinse keizerduo Archadius en Honorius. Deze Euphemianus was zo puissant rijk dat hij 3000 man personeel had, allen gekleed in zijde en met een gouden riem. Desondanks voelde hij zich straatarm, want zijn … [Lees meer...] overDe Heilige, het Boek en de Filosoof
columns Willem Kuiper
Voer voor filologen : avijstant/avystant — noe noe
Terwijl Nederland de gang naar de stembus maakt, werken Hella Hendriks en ik onverstoorbaar verder aan het Repertorium van Eigennamen in Middelnederlandse Literaire Teksten. Dat doen wij elke woensdagmiddag indachtig de wijsheid: het is de druppel die de steen uitholt. Momenteel verversen wij de eigennamen in de prozaroman Margrieta van Limborch. In de beginjaren van het REMLT … [Lees meer...] overVoer voor filologen : avijstant/avystant — noe noe
Voer voor filologen : By baten croene
Capittel 108 van de prozaroman Margrieta van Limborch opent (wederom) als een toneelstuk als de Calijffe van Baldac (Bagdad) in verzen lucht geeft aan zijn groot onbehagen: Washington, Library of Congress, Rosenwald Collection 1134, fol. s4 recto, b. Leest u deze passage in de (diplomatische) editie Schellart (1952) zonder interpunctie, woordverklaring en commentaar dan zult … [Lees meer...] overVoer voor filologen : By baten croene
Voer voor lexicologen en filologen : formechteye / sormechteye
In de prozaroman Die historie van Margarita van Limborch, oudste bewaard gebleven redactie de druk van Willem Vorsterman, Antwerpen 1516, wordt in capittel .xxxi. (31) een feestmaal in drie zinnen samengevat (mijn editie): Daer was een grote plasance van heeren ende van vrouwen. Daer was bedreven een grote costelicheyt. Daer was alle maniere van venesoene, alle manieren van … [Lees meer...] overVoer voor lexicologen en filologen : formechteye / sormechteye
Voer voor filologen : ‘knine’ of ‘kinne’ ?
Voer voor filologen : ‘knine’ of ‘kinne’ ? Anders dan nu gebruikelijk is, zetten middeleeuwse kopiisten geen puntje op de letter ‘i’. Kon ook moeilijk, want zij schreven met een brede pen. Maar om de lezer met een woord als ‘minimum’ een handje te helpen zette men een schrap boven de letter(s) ‘i’, en dan had je in combinatie met de context voldoende sturing om het woord goed … [Lees meer...] overVoer voor filologen : ‘knine’ of ‘kinne’ ?
Voer voor filologen : “niet nacht”
Wie zich als filoloog bezig houdt met middeleeuwse teksten, dus zoals ze in de handschriften en oude drukken overgeleverd zijn, wordt constant geconfronteerd met varianten: in de ene redactie staat dit, in de andere dat. Welke lezing is de goede, welke de foute? De meeste varianten die je al collationerend onder ogen krijgt, zijn onbelangrijk: verschillen in spelling (ghi = … [Lees meer...] overVoer voor filologen : “niet nacht”
Voer voor filologen en lexicografen: ‘menich eewich’
Soms denk ik wel eens: “Toch jammer dat er geen hiernamaals bestaat.” Dan ben ik iets tegengekomen dat ik graag zou delen met een overleden collega of nóg liever met de middeleeuwse auteur zelf. Deze week was dat Jacob Verdam, de man achter het fenomenale Middelnederlandsch Woordenboek. In het MNW-artikel MENICH staat onder betekenisonderscheid 2) Menig: Het gaat om het … [Lees meer...] overVoer voor filologen en lexicografen: ‘menich eewich’
Voer voor begrijpende lezers : duur betaalde liefde — tevens puzzel.
Door Willem Kuiper Tussen de corona bedrijven door werk ik, geholpen door Annette Hemmes-Hoogstadt, Museum Plantin Moretus en Rita Schlusemann aan een tweetalige editie van Fortunatus borse, een van oorsprong Duitse tekst, oudste druk Augsburg 1509, die zich in de loop van de 16e eeuw eerst over Duitsland en daarna over Europa verspreidde. De oudste bewaard gebleven … [Lees meer...] overVoer voor begrijpende lezers : duur betaalde liefde — tevens puzzel.
Voer voor filologen (en lexicografen) : “ende hooch .xvij. stellinghen”
Door Willem Kuiper Het overkomt mij hoogstzelden, maar de CD-ROM Middelnederlands, het Middelnederlandsch Woordenboek én het Woordenboek der Nederlandse Taal laten mij in de steek. Het gaat om een woord in een zin in de prozaroman Van Floris ende Blancefleur, zoals gedrukt door Guillaem van Parijs, Antwerpen 1576. Floris is eindelijk in Babilonien gearriveerd en vertelt zijn … [Lees meer...] overVoer voor filologen (en lexicografen) : “ende hooch .xvij. stellinghen”
Voer voor filologen: “ere sire amien” (Floris ende Blancefloer, r. 675)
Door Willem Kuiper Iedereen die Floris ende Blancefloer gelezen heeft, weet dat daarin een beker beschreven wordt, vergeleken waarbij de championsleaguecup verschrompelt tot een bekertje uit de koffieautomaat. Deze beker was gemaakt door Vulcanus en rondom beschilderd met de schaking van Helena door Paris, de achtervolging door Menelaus, de tocht van de Grieken over zee en de … [Lees meer...] overVoer voor filologen: “ere sire amien” (Floris ende Blancefloer, r. 675)
Voer voor MNW-ers : mandaet
Door Willem Kuiper Geen mens is onfeilbaar, maar sommige mensen komen een heel eind. Jacob Verdam (1845-1919) was zo iemand. Samen met Eelco Verwijs (1830-1880) maakte hij het monumentale Middelnederlandsch Woordenboek (1885-1929), een naslagwerk dat ik bijna dagelijks digitaal raadpleeg via de onmisbare CD-ROM Middelnederlands. Verdam op een fout betrappen doe je maar … [Lees meer...] overVoer voor MNW-ers : mandaet
Over en sluiten : “VU stopt na honderd jaar met de bachelorstudie Nederlands”
Door Willem Kuiper Met vijf medewerkers op vijf eerstejaars is de studie onbetaalbaar geworden, zegt de Amsterdamse universiteit. Aldus de NRC van zaterdag 23 februari 2019. Tot mijn verbazing blijft het merkwaardig rustig op Neerlandistiek na deze zeer deprimerende mededeling. Laat ik dan maar mijn stem verheffen. Literatuur is het dagboek van onze cultuur. Als wij … [Lees meer...] overOver en sluiten : “VU stopt na honderd jaar met de bachelorstudie Nederlands”
Willem
Door Willem Kuiper Tijdens de brunch ben ik gewoon de papieren Volkskrant door te bladeren. Zo viel mijn oog begin deze week op de WiBra column van Sylvia Witteman, met als titel ‘Willem’. Als drager van die naam voel je je onwillekeurig aangesproken, en dat gevoel werd er alleen maar sterker op bij het lezen van de eerste alinea: Zowat niemand wil meer Nederlands studeren, … [Lees meer...] overWillem
Column 107 : Voer voor vertalers : De laatste Toren ?
Door Willem Kuiper In 1929 publiceerde de Amerikaan Arthur Dickson: Valentine and Orson. A Study in Late Medieval Romance. Schitterend boek! Daarin behandelt hij eerst Valentin und Namelos en vervolgens Valentin et Orson. Valentin und Nameloos is de Nederduitse vertaling / bewerking van de Middelnederlandse vertaling / bewerking van een verloren gegaan Oudfrans chanson de … [Lees meer...] overColumn 107 : Voer voor vertalers : De laatste Toren ?
Column 106 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie #3
Door Willem KuiperIk had de pdf-bladzijde van de Vergaderinge der historien van Troyen, waar mijn vorige column over ging, nog niet omgeslagen of ik zag dat de zetter al weer lek was gereden. Als amuse gueule een kleinigheid:Jacob Bellaert, Haarlem 1485, fol. d2, verso b … [Lees meer...] overColumn 106 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie #3
Column 105 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie #2
Door Willem KuiperSneller dan ik voor mogelijk hield in mijn vorige column, dient zich weer een corrupte passage in de Vergaderinge aan, die duidelijk zichtbaar teruggaat op de grootste fout die een kopiist of zetter kan maken: le saut du même au même, in het Duits die Augensprung geheten. Wij hebben er bij mijn weten geen aparte naam voor.Het conflict tussen Saturnus en … [Lees meer...] overColumn 105 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie #2
Column 104 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie
Door Willem Kuiper Verreweg de meeste Middelnederlandse literaire teksten zijn vertaald, meestal uit het Frans, met het Latijn als goede tweede. Hoe graag zouden wij filologen willen weten welk boek de vertaler op zijn schrijftafel had liggen, en wat zouden wij graag diens autograaf met de vertaling in handen houden. Dan zouden wij kunnen zien hoe de vertaler met zijn … [Lees meer...] overColumn 104 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie
Column 103: Voer voor filologen: “een slappe hand”?
Door Willem KuiperGing men er tot in het begin van de negentiende eeuw gemakshalve vanuit dat zo’n beetje de hele Middelnederlandse literatuur vertaald was uit, dan wel sterk geïnspireerd door de Franse letterkunde, eenmaal in handen van academisch geschoolde taal- en letterkundigen en onder invloed van de Tachtigers werd er een rigoreuze scheiding aangebracht tussen wat … [Lees meer...] overColumn 103: Voer voor filologen: “een slappe hand”?
Column 102: Voer voor filologen: Dubbelzinnigheid
Door Willem KuiperNoem het een beroepsziekte, maar ik lees nooit één boek tegelijk. Minstens twee. Soms lees je iets in het ene boek dat je zonder het andere boek weer snel zou vergeten. Maar omdat in het andere boek iets vergelijkbaars staat, krijgt zo’n passage opeens een onverwachte dimensie.In het chanson de geste Elaine de Constantinople varen vader Anthoine de … [Lees meer...] overColumn 102: Voer voor filologen: Dubbelzinnigheid
Column 101: Voer voor filologen: Tekstkritiek via de achterdeur, of hoe een Amsterdamse druk uit 1640 een (hardnekkige) fout in een Parijse druk van ca. 1510 kan verbeteren.
Door Willem KuiperNadat de arme 13-jarige Helena van Constantinopel aan een afgedwongen huwelijk met haar eigen vader ontkomen is door in het holst van de nacht met een schip te vluchten, gaat zij aan land nabij Sluis in (Zeeuws) Vlaanderen. Vlaanderen was toen nog woest en Saraceens en heette destijds Vautembron. Een lastig te begrijpen naam, ook voor middeleeuwers. Zelf houd … [Lees meer...] overColumn 101: Voer voor filologen: Tekstkritiek via de achterdeur, of hoe een Amsterdamse druk uit 1640 een (hardnekkige) fout in een Parijse druk van ca. 1510 kan verbeteren.
Column 100: Voer voor boekhistorici #3: de Historie vanden reus Gilias
Door Willem Kuiper In 1903 publiceerde Gerrit Jacob Boekenoogen (1868-1930) de Historie vanden reus Gilias als deel IV van de prachtige, door hem in samenwerking met de Maatschappij der Nederlands(ch)e Letterkunde begonnen en gedragen, reeks Nederlandsche volksboeken. Eerder bezorgde hij de delen I-III, achtereenvolgens Den droefliken strijt van Roncevale, Historie van Floris … [Lees meer...] overColumn 100: Voer voor boekhistorici #3: de Historie vanden reus Gilias
Column 99: Occasio of Fortuna?
Door Willem Kuiper Onlangs heeft u in Neder-L een even enthousiaste als welwillende recensie kunnen lezen van Kennis in beeld van de hand van Ine Kiekens. Toen dat boek nog op de tekentafel stond, zou ik daaraan meewerken. Maar ik werd ziek en kon mijn afspraak niet nakomen. Gelukkig won de medische wetenschap het van mijn ziekte, en duurde het productieproces van het … [Lees meer...] overColumn 99: Occasio of Fortuna?
Column 98 : de middeleeuwse slaapmuts als voorbehoedsmiddel
Door Willem Kuiper Deze augustus maand zendt de NCRV weer de kennisquiz De slimste mens uit. Als de rest van Nederland – jury-voorzitter Maarten van Rossem uitgesloten, want dat is óók een nachtmens – op één oor ligt, spelen mijn echtgenote en ik mee via Uitzending gemist. In aflevering 19 van donderdag 7 augustus 2014 kwam een opgave voor over hoofddeksels met als één van de … [Lees meer...] overColumn 98 : de middeleeuwse slaapmuts als voorbehoedsmiddel
Column 97 : celibaat
Door Willem Kuiper “Nederlandse priesters worden zeldzaam: tweederde uit buitenland” kopte de NRC van donderdag 14 augustus. Wist ik al lang. Toen mijn dierbare tante Lies al weer heel veel jaren geleden te Alkmaar begraven werd onder de schaduw van de hoofdtribune van het oude AZ67-stadion, terwijl het vroor dat het kraakte, werd de uitvaartdienst geleid door een … [Lees meer...] overColumn 97 : celibaat
Column 96 : “Kennisse” voor gebruikers van de CD-ROM Middelnederlands
Door Willem KuiperTerwijl u dit leest, herlees ik Buevijn van Austoen. Dat is een van oorsprong Frans chanson de geste, waarvan zelfs nog dertiende-eeuwse Middelnederlandse fragmenten bestaan, 116 regels in totaal, uitgegeven in het Corpus Gysseling II, deel 1. Opmerkelijk is dat de Middelnederlandse dichter / vertaler / bewerker zijn (Franse) voorbeeld een “liet” noemt: “Nae … [Lees meer...] overColumn 96 : “Kennisse” voor gebruikers van de CD-ROM Middelnederlands
