• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Column 105 : Voer voor filologen : corruptie, contaminatie en confusie #2

3 april 2016 door Willem Kuiper Reageer

Door Willem Kuiper

Sneller dan ik voor mogelijk hield in mijn vorige column, dient zich weer een corrupte passage in de Vergaderinge aan, die duidelijk zichtbaar teruggaat op de grootste fout die een kopiist of zetter kan maken: le saut du même au même, in het Duits die Augensprung geheten. Wij hebben er bij mijn weten geen aparte naam voor.

Het conflict tussen Saturnus en Jupiter (dat zijn oorsprong vindt in de dreigende voorspelling die Saturnus ooit in de tempel van Appollo kreeg, te weten dat zijn zoon hem uit zijn koninkrijk zal verdrijven) escaleert als de mannen van Archaden de volgende dag rond de klok van 09:00 in slagorde hun stad uittrekken om de Cretenzers aan te vallen. Je achter je stadsmuren verschuilen gold als laf. Tijdens het gevecht dat losbarst, vechten Saturnus en Jupiter in de voorste gelederen. Jupiter spreekt Saturnus aan en probeert hem met zachte woorden op andere gedachten te brengen. Maar tevergeefs. Saturnus is zo verblind door zijn paranoia dat hij van geen ophouden weet. En nu komt het:

[S]aturnus niet teghenstaende dese kintlike ende soete woerden [en] toemde sijn toren niet, mer sloech op Jupiter als hi starcste mocht. Mer Jupiter leydet of mer hi en maecte geen consiensi te besteen sijn slagen op die van Creten, slaende elcke slach een man ter neder ende toechde sijn macht op dat Saturnus bekende dat hi tegens hem te vergheefs vacht.

Zo staat het er in de bron:

Jacob Bellaert, Haarlem 1485, fol. d2, verso a

Mogelijk omdat de zetter de tekst verkeerd begreep, staat er in de derde regel van boven een tweede “ende” dat als ‘en’ afgedrukt had moeten worden. Voor meer dan één uitleg vatbaar is “toēde”. Je hebt de Franse brontekst nodig om erachter te komen dat dit niet als ‘toende’ maar als ‘toemde’ begrepen moet worden.
     Raoul bedoelt te zeggen dat Saturnus doof is voor de woorden die Jupiter als zoon tot zijn vader richt om hem de strijd te doen staken. Saturnus geeft hem zelfs geen antwoord behalve dan dat hij op Jupiter inhakt. Jupiter had al eerder gezegd dat hij de hand niet aan zijn vader zou slaan. Hij ontwijkt daarom diens slagen en begeeft zich naar een andere plaats op het slagveld waar hij de Cretenzers man na man velt in de hoop dat Saturnus op deze manier tot het besef zal komen dat zijn opzet even zinloos als kansloos is.
     Zo staat het er in de Franse druk van 1477:

[S]Aturne non obstant ces parolles filialles et doulces ne reffraindoit point son yre et frappoit sur Iupiter le plus durement que Il pouoit toutesuoyes Iupiter se destournoit et ne faisoit point conscience demployer le trenchant de son espee sur ceulx de crete en abatant chascun cop vng homme et monstroit sa force a fin que saturne congnust quil se combatoit en vain contre lui et que riens ne lui estoit Impossible.

En zo staat het in de Brusselse handschriften die Marc Aeschbach gebruikte voor zijn editie:

16.6 Saturne, nonobstant ces parolles doulces ne refraindoit oncques son ire et frapoit sus Jupiter le plus durement qu’il pouoit. Jupiter de tous ses horions n’avait garde, et combien qu’il feist conscience de ferir sus lui, toutesvoies il destournoit ses coups et ne faisait nulle conscience d’atachier le trenchant de son espee sus ceulx de Crete, tant ferme qu’a chascun coup, sans faire faulte, il la taindoit de sang nouveau. Et a ce faire se parforçoit pour monstrer a Saturne qu’il se combatoit en vain contre lui et qu’il ne lui estait rien impossible.

U ziet hoe de ogen van de zetter van het ene conscience naar het andere conscience versprongen zijn, met tekstverlies tot gevolg.
 
Volgens de ‘Wet van Lachmann’ maken twee kopiisten / zetters onafhankelijk van elkaar nooit op dezelfde plaats dezelfde fout. De kans dat de vertaler van Bellaert, en mogelijk was dat Bellaert zelf, op basis van een andere (correcte) brontekst op deze plaats dezelfde uitglijder maakte, lijkt mij (veel) minder groot dan de kans dat de vertaler hier simpelweg de fout in zijn brontekst kopieerde.

Heel benieuwd naar wat ik de komende weken en maanden op mijn weg vind.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Willem Kuiper, Die vergaderinge der historien van Troyen, Jacob Bellaert, Le recoeil des histoires de Troyes, Raoul Lefèvre

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Lucebert • Tajiri

Het licht is de liefde is niets
Een gat grijpt naar een ander gat
Het beeld bijt een beeld
De spiegel is bleek en bont

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LIBELLEN

Hier is de broedplaats, takken in elkaar gehaakt,
manshoge brandnetel slaapt tussen grijze
verdorde armen, dun dood sparrehout.
Libellen paren een snel ogenblik,
bidden in zwermen, zetten zich,
doorzichtige strikken, korte takken,
op taktoppen.

Bron: Dierenalfabet, postuum verschenen, 1978

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1881 Maria Kronenberg
sterfdag
2018 Dana Constandse
➔ Neerlandicikalender

Media

De literaire letterenshow 2

De literaire letterenshow 2

12 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d