Het heeft bijna tweehonderd jaar geduurd, maar deze maand besteedt het tijdschrift Onze Taal dan toch aandacht aan de Wet van Grimm. De gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm werden beroemd door hun sprookjesverzameling, maar ze hadden meer in hun mars. Met name Jacob zou een van de belangrijkste taalwetenschappelijke ontdekkingen op zijn naam schrijven: die Wet. … [Lees meer...] overDe Gebroeders Grimm en de atomen van de taal
fonologie
Klankencyclopedie van het Nederlands (22): [o]
[o] De [o] maak je door je lippen te ronden en je tong iets op te tillen – niet zo hoog dat je een [u] krijgt, maar toch hoog genoeg dat je geen [ɔ] maakt.In de krochten van het internet woedt al minstens vijftien jaar een discussie over de vraag of deze klinker niet eigenlijk zou moeten worden opgeschreven als [oʷ]. (Hier staat bijvoorbeeld een discussie uit 1997 over dit … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (22): [o]
Sapies doen
Nog even over het prachtige boek Een vogel in mijn buik dat Cornelis Verhoeven in 1975 schreef over de taalontwikkeling van zijn dochter Neeltje (die zichzelf Nena noemde). Verhoeven wist duidelijk niet veel van taalkunde. Vaak is dat heel verfrissend, maar soms zou je hem willen toeroepen: Het is wel degelijk te begrijpen, Kees! Gesteld natuurlijk dat je hem Kees zou mogen … [Lees meer...] overSapies doen
Klankencyclopedie van het Nederlands (21): [ɪ]
[ɪ] De [ɪ], de klinker van pit, maak je door de voorkant van je tong licht op te tillen. Dat moet heel nauwkeurig gemikt worden: de klinker moet iets hoger dan voor de [e] (ee) en iets minder hoog dan voor de [i] (ie).De ee en de ie zijn allebei zogenoemde lange klinkers, terwijl de [ɪ] kort is. Nu rijst de belangrijke vraag: is de [ɪ] een korte … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (21): [ɪ]
Paan Paan Paan… Taan!
Hoe onderzoek je de taal van een kind van 4 maanden oud? In Nijmegen laten ze het naar een eindeloze rij plaatjes kijken, waarbij ze vertellen dat de ene een paan heet en de andere een taan. Zo'n kind vindt dat kennelijk in eerste instantie nog amusant ook en kijkt gespannen naar de eindeloze rijen panen en tanen.En dan, op een bepaald moment, als de aandacht van het … [Lees meer...] overPaan Paan Paan… Taan!
Klankencyclopedie van het Nederlands (20): [n]
[n] De [n] maak je door het punt je van je tong op te tillen en tegen het harde verhemelte te houden terwijl ondertussen de lucht uit de longen door je neus naar buiten stroomt en je stembanden trillen.Over de [n] is altijd van alles te doen, bijvoorbeeld bij Neder-L. Het is een uitermate beweeglijke medeklinker. Hij verdwijnt vrij gemakkelijk (jongen kun je in veel … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (20): [n]
Man-dar-ijn
De Servische promovendus Marko Simonovic luisterde deze week naar een leuk Vlaams meisje op YouTube. Dat meisje zong daar het liedje Zeester met koffie van Bart Peeters en Simonovic, die vloeiend Nederlands spreekt, viel daarbij iets op: in het refrein verdeelt het meisje (Eveline) het woord mandarijn op een bijzondere manier op in lettergrepen (het … [Lees meer...] overMan-dar-ijn
Klankencyclopedie van het Nederlands (19): [ʏ]
[ʏ] Mensen kunnen het over bijna alles oneens zijn. Bijvoorbeeld over wat precies het symbool moet zijn voor de klinker in woorden als hut en stuk. Er zijn minstens drie scholen: sommige mensen schrijven [hɶt], anderen [hʌt] en ik behoor tot de (meerderheids-)school die [hʏt] schrijft.Je maakt die klinker door je lippen te ronden, de voorkant van de tong een … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (19): [ʏ]
Klankencyclopedie van het Nederlands (18): [m]
[m] De [m]-klank maak je met je lippen op elkaar, waardoor de lucht uit de longen niet naar buiten kan stromen en het zachte verhemelte omlaag zodat het geluid wel door de neus naar buiten kan. (Vanwege die laatste karakteristiek wordt de [m] een neusklank of nasaal genoemd.)In heel veel talen is het woord voor 'mama' zoiets als mama. Dat heeft te maken met de vorm van de … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (18): [m]
Klankencyclopedie van het Nederlands (17): [h]
[h] De [h] maak je door je keel tijdens het uitademen een beetje dicht te knijpen, waardoor de lucht tegen de wand schuurt. Dat licht schurende geluid is de [h].De [h] is lastig te horen, zeker na een klinker. Het betrekkelijk zachte geluid wordt gemakkelijk overstemd door andere klanken. Dat is de reden waarom hij in het Nederlands alleen gebruikt wordt voor een beklemtoonde … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (17): [h]
Ze hebben me gedumt
Er stond onlangs weer een interessante melding op Meldpunt Taal (10 oktober 2012, 10:29):'Zij heeft mij gedumt' als ondertiteling bij gesproken "She dumped me". Interessant, daar men dit meestal wel als zodanig hoort, maar in de context interpreteert als behorend tot dumpen en dan gedumpt schrijft. Het is niet moeilijk om andere voorbeelden van gedumt te vinden, … [Lees meer...] overZe hebben me gedumt
Klankencyclopedie van het Nederlands (16): [z]
[z] De [z] maak je op vrijwel dezelfde manier als de [s]: met het puntje van de tong omhoog vernauw je de holte waar de lucht uit longen doorheen stroomt. De lucht gaat daardoor wervelen. Het verschil tussen [s] en [z] is dat je bij het maken van de laatste klank ook je stembanden nog laat trillen – dat kun je makkelijk controleren door … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (16): [z]
Klankencyclopedie van het Nederlands (15): [s]
[s] De [s] maak je door het puntje van je tong op te tillen, bijnal alsof je een [t] maakt – alleen raakt dat puntje het verhemelte net niet precies aan. De lucht die je uit je longen naar buiten perst, begint daardoor te suizen en te wervelen – dat is het geluid van de [s].Van alle medeklinkers is de [s] waarschijnlijkst het flexibelst. … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (15): [s]
Klankencyclopedie van het Nederlands (14): [ɣ]
[ɣ] De [ɣ] maak je door de achterkant van je tong op te tillen tot hij dichtbij het zachte verhemelte komt - niet dichtbij genoeg om de uitstromende genoeg helemaal te blokkeren (dan maak je een [k]), maar dichtbij genoeg om de lucht flink te laten wervelen. Dat wervelgeluid levert de [ɣ] op, de klank die in het schrift meestal wordt weergegeven met de letter … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (14): [ɣ]
De geheimen van de Leidse [ɻ]
Het is vandaag drie oktober, de dag van een groot volksfeest in Leiden. In de stad zelf zeggen ze [dɻi ɔktoʷbəɻ], met een 'Amerikaanse' [ɻ] die je verder in geen enkel Nederlands dialect hoort, zeker niet voor een klinker (u kunt hem hier beluisteren). Waar die [ɻ] vandaan komt, weet niemand. De Leidse taalgeleerde Hans Heestermans heeft wel geopperd dat het komt doordat in … [Lees meer...] overDe geheimen van de Leidse [ɻ]
Klankencyclopedie van het Nederlands (13): [i]
[i] De [i] maak je door de voorkant van je tong op te tillen – zo hoog dat het puntje bijna het verhemelte vlak achter de tanden raakt. De [i] is daarom een van de drie punten van de klinkerdriehoek – de andere zijn de [a] en de [u]. (In het eerstgenoemde stukje vertel ik nog wat meer over de klinkerdriehoek.)Als je na een [i] een andere klinker plaatst, voeg je als … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (13): [i]
De Griekse klinkeroorlog
We leven in een tijd waarin wetenschappers het hebben gedaan – ook als ze alleen maar de waarheid zeggen. U herinnert zich misschien de discussie nog wel van een paar jaar geleden tussen Helen de Hoop en Ronald Plasterk. De Hoop had met haar onderzoeksgroep vastgesteld dat 'hun' niet alleen steeds vaker als onderwerp werd gebruikt, maar dat dit vooral gebeurt als het onderwerp … [Lees meer...] overDe Griekse klinkeroorlog
Klankencyclopedie van het Nederlands (12): [p]
[p] De [p] maak je door je lippen op elkaar te houden en daarmee de naar buiten stromende lucht tegen te houden. Wanneer je je lippen uiteindelijk loslaat, komt de lucht er met een plofje uit. Aan dat plofje herkent de luisteraar dat je een [p] gezegd hebt. De [p] is waarschijnlijk de minst opmerkelijke van alle Nederlandse spraakklanken. Er lijkt in de afgelopen eeuwen … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (12): [p]
De ideale geheimtaal
Als kind was ik gefascineerd door geheimtalen. In de Eppo en de Donald Duck stonden boodschappen zoals: Fdktj hr unnq sduqdcdmdm ne kdfdm. Die boodschap zou je dan leiden naar een grote schat wanneer je hem kon ontcijferen. De ontcijfering was altijd veel te simpel. Het begint er al mee dat je aan deze tekst meteen kunt zien dat hij versleuteld is omdat het … [Lees meer...] overDe ideale geheimtaal
Klankencyclopedie van het Nederlands (11): de [ŋ]
[ŋ] De [ŋ] (geschreven ) maak je door de achterkant van je tong tegen je verhemelte te houden (op dezelfde plaats waar je een [k] zou maken) zodat de lucht er niet door kan. Door tegelijkertijd de doorgang naar je neusholte open te houden, stroomt de lucht door de neusgaten naar buiten.De [ŋ] kan van alles niet. Aan het begin van een woord staan bijvoorbeeld: er is geen … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (11): de [ŋ]
Monniken en notarissen
Waarom schrijf je een enkele k in monniken, een enkele g in hevige en een enkele l in stencilen, maar een dubbele s in notarissen? Waarom een enkele m in Mokumer en een enkele l in wandelen, maar een dubbele s in bolussen? Daarover schreef de roemruchte Groningse hoogleraar A. Sassen (1921-1999) in 1977 een artikel in het Groningse … [Lees meer...] overMonniken en notarissen
Klankencyclopedie van het Nederlands (10): de [y]
[y] De [y] (in onze spelling geschreven als u, zoals in nu) is een klinker halverwege de [i] (ie) en [u] (oe). Dat blijkt uit de manier waarop je hem maakt: plaats je tong alsof je een [i] gaat zeggen (dat wil zeggen, de voorkant van je tong omhoog), maar plaats je lippen in de vorm van de [u] (dat wil zeggen, tuit ze een beetje). Dan zeg je automatisch een … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (10): de [y]
Klankencyclopedie van het Nederlands (9): de [t]
[t] Vlak achter de boventanden loopt een richeltje. Je kunt het makkelijk voelen met je tong: het verhemelte loopt heel even min of meer gelijkvloers voor het snel omhoog gaat. De [t] maak je door met je tongpunt op dat richeltje de luchtstroom even af te sluiten voor je het met een plofje loslaat.De [t] is in één opzicht de minst bijzondere medeklinker van het Nederlands: het … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (9): de [t]
Klankencyclopedie van het Nederlands (8): [ʋ]
[ʋ] De [ʋ] is het symbool voor de Nederlandse manier om een w uit te spreken: met de boventanden op de lippen – een beetje als de [v], maar dan zonder dat de lucht tot wrijving wordt gebracht. Bijna overal elders spreekt men de w anders uit: met beide lippen, als een soort korte oe (oeapperen). Het fonetische symbool daarvoor is [w]. Ook … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (8): [ʋ]
Klankencyclopedie van het Nederlands (7): de [v]
[v] De [v]-klank maak je door je boventanden op kleine afstand boven je onderlip te houden. De lucht die uit de longen geperst wordt, kan daardoor niet vrij naar buiten stromen: de luchtdeeltjes beginnen te wervelen en daardoor ontstaat het kenmerkende ruisende geluid. De [v] lijkt hierin veel op de [f]. Het voornaamste verschil is, op het eerste gehoor, in de stembanden: … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (7): de [v]
