door Marc van Oostendorp[ɔ] De klinker [ɔ] maak je met geronde lippen en de achterkant van de tong een beetje omhoog, zij het minder hoog dan bij de [u] (oe) en ook dan de [o] (oo). Het is de klinker die je (in een lange vorm, [ɔː]) hoort in boor en, bij sommige sprekers, in een woord als bok.Een van de weinige echte discussies over standaarduitspraak gaat over deze … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (29): [ɔ]
fonologie
Utereg. T.
Door Marc van Oostendorp Utrecht, dat is de stad die zichzelf Utereg noemt, terwijl Utrechtenaren tegelijkertijd soms enkelt zeggen in plaats van enkel, en brommert in plaats van brommer. De stad waar t's verdwijnen en verschijnen naar believen, althans op het eerste gezicht. Helemaal lukraak is het toch niet, blijkt uit deze film op Facebook, waarvan de link me is … [Lees meer...] overUtereg. T.
Die oude Roman had toch gelijk!
Door Marc van Oostendorp. Eindelijk, eindelijk weten we waarom tongbrekers moeilijk zijn uit te spreken! Omdat de klanken teveel op elkaar lijken. Wanneer je het persbericht van Nature leest over een artikel dat vorige week in dat gezaghebbende blad verscheen, zou je denken dat er weer iets volkomen triviaals is ontdekt in de laboratoria: 'Sally sells seashells' is … [Lees meer...] overDie oude Roman had toch gelijk!
Klankencyclopedie van het Nederlands (28): [ɛ]
door Marc van Oostendorp[ɛ] De [ɛ] (van wet) maak je een mond die vrijwel helemaal open is, behalve dat de voorkant van je tong een beetje omhoog gaat: het is een [e] (van weet) met de tong een beetje naar beneden, of de [a] (van water) met de tong iets meer omhoog. Dat is allemaal millimeterwerk, maar voor het oor van een Nederlandstalige klinkt het gigantisch.Zoals … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (28): [ɛ]
Klankencyclopedie van het Nederlands (27): [ʔ]
door Marc van Oostendorp[ʔ] De [ʔ] is een van de minst opvallende medeklinkers. Je merkt bijna niet dat hij er is. Het is, bijvoorbeeld, de medeklinker die klinkt tussen de e en de a in het woord be[ʔ]ademen. Je maakt hem door heel even de stembanden toe te knijpen. Er hoopt zich dan wat lucht achter die stembanden op, die vrij komt met een plofje.Wanneer je een … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (27): [ʔ]
Grote Taaldag
Door Marc van OostendorpVandaag is het weer Grote Taaldag, hoera! Voor de derde keer alweer gebeurt er van alles in Utrecht: er worden tientallen lezingen gegeven, er worden prijzen uitgereikt voor het mooiste proefschrift en de beste populair-wetenschappelijke publicatie van het afgelopen jaar. Zoals iedere taalkundige heb ik allerlei belangen: voor allebei de prijzen heb … [Lees meer...] overGrote Taaldag
Klankencyclopedie van het Nederlands (26): [k]
door Marc van Oostendorp [k] De [k] maak je met de rug van je tong. Je houdt die tegen het zachte verhemelte, zodat de lucht even niet naar buiten kan stromen. Wanneer je los laat, komt de lucht met een kleine explosie vrij. De klank die zo ontstaat, dat is de [k]. Dat is te zeggen, het hangt er vanaf. Wanneer je goed luistert of vooral wanneer je goed voelt aan je … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (26): [k]
Over de uitspraak [konijɪn]
Hoe spreek je het woord koningin uit? Dat schijnen alle radiomakers van Nederland te willen weten na de aankondiging dat we een nieuwe krijgen. Er is een nieuwsfeit dat in één zin tot in alle details kan worden uitgelegd en desalniettemin moest er gisteren een hele dag aan worden gewijd. Nou, dan krijgen mensen wel ineens belangstelling voor taal! Ik heb gisteren alle … [Lees meer...] overOver de uitspraak [konijɪn]
Klankencyclopedie van het Nederlands (25): [x]
[x] De [x] lijkt veel op de [ɣ]; de manier waarop hij gemaakt wordt, beschrijf ik in het lemma over die laatste klank. Ik heb eens een internationale groep taalkundigen tot wanhoop gebracht door de woorden gras, gas, ras achter elkaar te zeggen. … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (25): [x]
Noam Chomsky vindt wat ik doe onzin
Het fonologie-congres in Istanboel waar ik de afgelopen dagen was, had zaterdag een mystery guest: de beroemdste taalwetenschapper aller tijden, Noam Chomsky. De dag ervoor had hij een lezing gegeven ter nagedachtenis van de Armeense journalist Hrant Dink, maar de organisatoren hadden hem ervan overtuigd om ook bij ons een uur te komen praten. Dat was een bijzondere … [Lees meer...] overNoam Chomsky vindt wat ik doe onzin
Klankencyclopedie van het Nederlands (24): De [ɑ]
[ɑ] De [ɑ] (van slap) lijkt in veel opzichten op de [a] van slaap. Anders dan de spelling suggereert zit dat verschil nog niet eens in de eerste plaats in de relatieve lengte, al is de [a] inderdaad doorgaans wat langer dan de [ɑ]: het verschil zit hem vooral in de plaats van de tong. Bij allebei de klinkers ligt die vrij plat onderin je mond, maar wanneer je … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (24): De [ɑ]
Zou-d-ie dat nou menen?
Als het onderwerp je achter de persoonsvorm staat, in geval van inversie dus, valt de t weg: je valt, maar val je. Bij hij daarentegen kan inversie juist een extra t opleveren. Een onbeklemtoond hij wordt uitgesproken als ie wanneer het achter de persoonsvorm of in een bijzin verschijnt: weet-ie wel dat-ie leeft? We zetten dat zelden zo op papier, want om de een … [Lees meer...] overZou-d-ie dat nou menen?
Ze loop, ze kom
De verbuigings-e, dat is pas echt een teken dat wij Nederlandstaligen niet goed bij ons hoofd zijn. Wat voor zin heeft het dat zo'n stom e'tje verplicht is in een mooie jongen, in de mooie jongen, in het mooie meisje, maar dan ineens niet meer mag in een mooi meisje? We zijn niet alleen. Welke taal je ook leert, verbuiging (mooi-mooie) en vervoeging (loop-lopen) zijn altijd … [Lees meer...] overZe loop, ze kom
Tactieken voor Ruzzle
Wie zich nog steeds zorgen maakt over de invloed van moderne media op de taalvaardigheid van de jeugd, moet het bovenstaande filmpje van eerder dit jaar eens bekijken. De Nederlander Flupkees laat er zien hoe hij binnen twee minuten honderden woorden vindt in een raster van vier bij vier in het populaire woordspelletje Ruzzle. Zou er iemand van biven de veertig zijn die … [Lees meer...] overTactieken voor Ruzzle
Klankencyclopedie van het Nederlands (23): [j]
[j] De [j] wordt op vrijwel precies dezelfde manier uitgesproken als de [i]. Het voornaamste verschil is dat de [j] wat korter is.De [j] onderhoudt dan ook een bijzondere relatie met die [i]. Wanneer er een klinker onmiddellijk na een [i] komt, voegt zich onwillekeurig een [j] in: piano wordt pi[j]ano (zie verder het lemma over de [i]). Soms wordt de i in … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (23): [j]
De Gebroeders Grimm en de atomen van de taal
Het heeft bijna tweehonderd jaar geduurd, maar deze maand besteedt het tijdschrift Onze Taal dan toch aandacht aan de Wet van Grimm. De gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm werden beroemd door hun sprookjesverzameling, maar ze hadden meer in hun mars. Met name Jacob zou een van de belangrijkste taalwetenschappelijke ontdekkingen op zijn naam schrijven: die Wet. … [Lees meer...] overDe Gebroeders Grimm en de atomen van de taal
Klankencyclopedie van het Nederlands (22): [o]
[o] De [o] maak je door je lippen te ronden en je tong iets op te tillen – niet zo hoog dat je een [u] krijgt, maar toch hoog genoeg dat je geen [ɔ] maakt.In de krochten van het internet woedt al minstens vijftien jaar een discussie over de vraag of deze klinker niet eigenlijk zou moeten worden opgeschreven als [oʷ]. (Hier staat bijvoorbeeld een discussie uit 1997 over dit … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (22): [o]
Sapies doen
Nog even over het prachtige boek Een vogel in mijn buik dat Cornelis Verhoeven in 1975 schreef over de taalontwikkeling van zijn dochter Neeltje (die zichzelf Nena noemde). Verhoeven wist duidelijk niet veel van taalkunde. Vaak is dat heel verfrissend, maar soms zou je hem willen toeroepen: Het is wel degelijk te begrijpen, Kees! Gesteld natuurlijk dat je hem Kees zou mogen … [Lees meer...] overSapies doen
Klankencyclopedie van het Nederlands (21): [ɪ]
[ɪ] De [ɪ], de klinker van pit, maak je door de voorkant van je tong licht op te tillen. Dat moet heel nauwkeurig gemikt worden: de klinker moet iets hoger dan voor de [e] (ee) en iets minder hoog dan voor de [i] (ie).De ee en de ie zijn allebei zogenoemde lange klinkers, terwijl de [ɪ] kort is. Nu rijst de belangrijke vraag: is de [ɪ] een korte … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (21): [ɪ]
Paan Paan Paan… Taan!
Hoe onderzoek je de taal van een kind van 4 maanden oud? In Nijmegen laten ze het naar een eindeloze rij plaatjes kijken, waarbij ze vertellen dat de ene een paan heet en de andere een taan. Zo'n kind vindt dat kennelijk in eerste instantie nog amusant ook en kijkt gespannen naar de eindeloze rijen panen en tanen.En dan, op een bepaald moment, als de aandacht van het … [Lees meer...] overPaan Paan Paan… Taan!
Klankencyclopedie van het Nederlands (20): [n]
[n] De [n] maak je door het punt je van je tong op te tillen en tegen het harde verhemelte te houden terwijl ondertussen de lucht uit de longen door je neus naar buiten stroomt en je stembanden trillen.Over de [n] is altijd van alles te doen, bijvoorbeeld bij Neder-L. Het is een uitermate beweeglijke medeklinker. Hij verdwijnt vrij gemakkelijk (jongen kun je in veel … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (20): [n]
Man-dar-ijn
De Servische promovendus Marko Simonovic luisterde deze week naar een leuk Vlaams meisje op YouTube. Dat meisje zong daar het liedje Zeester met koffie van Bart Peeters en Simonovic, die vloeiend Nederlands spreekt, viel daarbij iets op: in het refrein verdeelt het meisje (Eveline) het woord mandarijn op een bijzondere manier op in lettergrepen (het … [Lees meer...] overMan-dar-ijn
Klankencyclopedie van het Nederlands (19): [ʏ]
[ʏ] Mensen kunnen het over bijna alles oneens zijn. Bijvoorbeeld over wat precies het symbool moet zijn voor de klinker in woorden als hut en stuk. Er zijn minstens drie scholen: sommige mensen schrijven [hɶt], anderen [hʌt] en ik behoor tot de (meerderheids-)school die [hʏt] schrijft.Je maakt die klinker door je lippen te ronden, de voorkant van de tong een … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (19): [ʏ]
Klankencyclopedie van het Nederlands (18): [m]
[m] De [m]-klank maak je met je lippen op elkaar, waardoor de lucht uit de longen niet naar buiten kan stromen en het zachte verhemelte omlaag zodat het geluid wel door de neus naar buiten kan. (Vanwege die laatste karakteristiek wordt de [m] een neusklank of nasaal genoemd.)In heel veel talen is het woord voor 'mama' zoiets als mama. Dat heeft te maken met de vorm van de … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (18): [m]
Klankencyclopedie van het Nederlands (17): [h]
[h] De [h] maak je door je keel tijdens het uitademen een beetje dicht te knijpen, waardoor de lucht tegen de wand schuurt. Dat licht schurende geluid is de [h].De [h] is lastig te horen, zeker na een klinker. Het betrekkelijk zachte geluid wordt gemakkelijk overstemd door andere klanken. Dat is de reden waarom hij in het Nederlands alleen gebruikt wordt voor een beklemtoonde … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (17): [h]
