Om te vieren dat Hedendaagsch fetischisme dit jaar 100 jaar geleden verscheen, heb ik het herlezen. Het is een heel wonderlijk gestructureerd boek, dat eigenlijk de indruk wekt niet gestructureerd te zijn. Het eigenlijke onderwerp, de taal wordt in de eerste 70 bladzijden af en toe aangekondigd, maar komt dan voortdurend niet op gang omdat in plaats daarvan een heel … [Lees meer...] overEen scherp en allesbehalve bang verstand
taalfilosofie
Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal
In het 18e-eeuwse Europa werd hevig gediscussieerd over de oorsprong van taal. Men trachtte hierbij te verklaren hoe de mens de overgang heeft gemaakt van dierlijke kreten en gebaren naar de cognitieve productie en beheersing van woorden. Een prominente filosoof die er echter om bekend staat (en stond) zich niet tot nauwelijks in dit debat te hebben gemengd, is Immanuel Kant. … [Lees meer...] overEen kantiaanse benadering van de oorsprong van taal
Misschien is taal plotseling ontstaan
Andrea Moro over Lucretius Andrea Moro is langzaam op weg de Umberto Eco van de taalwetenschap te worden: een onderzoeker die door zijn onderzoek geïnspireerd wordt tot fictie en literaire essays. Dat onderzoek gaat over 'onmogelijke talen' – met hersenscans heeft Moro laten zien dat mensen die een verzonnen taal krijgen aangeleerd met regels zoals die ook in bestaande … [Lees meer...] overMisschien is taal plotseling ontstaan
John Searle en de toverkracht van taal
John Searle, die op 17 september jongstleden overleed, was misschien wel dé vertegenwoordiger van de filosofie van de alledaagse taal. Dat had niet alleen met de inhoud te maken, maar ook met de vorm. Op schrift, maar vooral ook als spreker kon hij een glashelder verhaal houden over de ingewikkelde onderwerpen die hem interesseerden, zoals bewustzijn of hoe de werkelijkheid … [Lees meer...] overJohn Searle en de toverkracht van taal
Taal tussen taal en mogelijkheid
Taal omringt ons. Ze vormt onze gedachten, onze relaties, onze geschiedenis. Maar hoe vaak staan we werkelijk stil bij wat taal doet – of nalaat te doen? We zeggen iets, horen iets, lezen iets – en gaan ervan uit dat de betekenis helder is, vanzelfsprekend, deelbaar. Maar wie aandachtig luistert, ontdekt iets anders: tussen wat gezegd wordt en wat begrepen wordt, gaapt een … [Lees meer...] overTaal tussen taal en mogelijkheid
Denk jij in taal?
In Catalonië hebben ze een paar jaar ingezet op het aantrekken van interessante denkers, om die een salaris aan te bieden waarmee ze feitelijk mogen doen wat ze willen. Zoals nadenken. Het betekent dat er al een aantal jaar interessante gedachten over taal uit Catalonië komen. Zoals dit artikel van Wolfram Hinzen, Tzuss Martin en Martina Wiltschko in het tijdschrift … [Lees meer...] overDenk jij in taal?
Taalgevoel als bewijs
In hoeverre kun je taalgevoel, of iets technischer gezegd: intuïties over taal, gebruiken als bewijs in een filosofische discussie? Daarover gaat een nieuw artikel van de Duits-Franse taalkundige Friederike Moltmann. Het is onder wijsgeren niet ongebruikelijk om over de betekenis van taaluitingen na te denken om zo beter te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit. Je kunt … [Lees meer...] overTaalgevoel als bewijs
Chatbots als wandelende mieren
Wat betekenen de woorden die chatbots gebruiken? Betekenen ze wel iets? Dat roept de filosofische vraag op wat betekenen precies, eh, betekent. Wat betekent, pakweg, de zin 'de kat ligt te slapen' om te beginnen als een mens hem gebruikt? Meestal gaan we ervan uit dat de betekenis ligt in de relatie tussen die zin en de werkelijkheid om ons heen. In die zin bevindt zich … [Lees meer...] overChatbots als wandelende mieren
Kübra Gümüsay over Spreken en zijn
De Faculteit der Letteren en de Faculteit voor Filosofie, Theologie en Religiestudies geven nieuwe studenten altijd een cadeautje aan het begin van hun studie: een boek. Dit jaar betreft dat Spreken en zijn (voor internationale studenten Speaking and Being, en voor de studenten Duits de oorspronkelijke versie Sprache und Sein). Omdat de schrijfster zelf niet aanwezig kon zijn … [Lees meer...] overKübra Gümüsay over Spreken en zijn
Stenen van zondeloze mensen
Jurriën Rood meent dat je appels en peren wel met elkaar kunt vergelijken. Hij maakt hier nogal een groot punt van: je kunt echt alles met elkaar vergelijken. En dan kun je bijvoorbeeld zeggen dat appels dichter in de buurt komen van een ronde vorm. Jaja. Het is het soort opmerkingen die je als taalkundige weleens te horen krijgt op een feestje. Iemand is een succesvolle … [Lees meer...] overStenen van zondeloze mensen
De eenzaamheid van Chomsky
Het was een interessante avond, afgelopen zaterdag, in Nijmegen. Tijdens het filmfestival InScience werd de film Is The Man Who Is Tall Happy? vertoond, van de bekende filmmaker Michel Gondry en gebaseerd op gesprekken die hij voerde met Noam Chomsky. De film is ook online te bekijken (hierboven), maar in de zaal en op een groot scherm biedt hij ook wel wat extra's. Bovendien … [Lees meer...] overDe eenzaamheid van Chomsky
Taal is een brug in het denken
Bestaan er stoornissen die specifiek de taal betreffen? Twee voorbeelden worden regelmatig genoemd. De eerste is afasie, een stoornis (of eigenlijk een pakket stoornissen) die zich kunnen voordoen als mensen bijvoorbeeld een herseninfarct krijgen en daarna niet goed meer kunnen praten. De tweede heet taalontwikkelingsstoornis en lijkt een aangeboren component te hebben. Maar … [Lees meer...] overTaal is een brug in het denken
‘De grenzen van mijn taal’ betekenen de grenzen van mijn wereld
Decennialang hebben we het in het Nederlands moeten doen met de vertaling die W.F. Hermans maakte van de Tractatus Logico-Philosophicus van Ludwig Wittgenstein. En nu zijn er ineens twee nieuwe vertalingen verschenen! Onlangs besprak ik de vertaling van Victor Gijsbers, vandaag is de beurt aan die van Peter Huijzer en Jan Sietsma. De Tractatus bestaat uit een verzameling … [Lees meer...] over‘De grenzen van mijn taal’ betekenen de grenzen van mijn wereld
Fictie als een gesprek
Het proefschrift dat de jonge Groningse filosoof Merel Semeijn eerder deze week verdedigde in Groningen, begint met een paradox. In het dagelijks leven is waarheid een belangrijke kwaliteit van wat mensen zoal tegen elkaar zeggen. Als dat niet zo zou zijn, als mensen willekeurig wat tegen elkaar te zeggen en je er niet langer van kon uitgaan dat mensen hun best doen de waarheid … [Lees meer...] overFictie als een gesprek
Zeven kenmerken van een dialoog
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 40) - Laten we deze serie besluiten met een verkenning van het woord dialoog. Ik heb zeven mogelijke kenmerken verzameld. - Dus jij gaat tot slot een monoloog houden over een dialoog? - Onderbreek me, of zie het als toegift. Ik begin met … [Lees meer...] overZeven kenmerken van een dialoog
Debat, discussie, dialoog
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 39) - In een van onze eerste gesprekken gaf jij een hedendaagse versie van de Toren van Babel, en die eindigde je als volgt: Na zoveel woede kreeg de provider medelijden met de mensheid, en hij sprak: ‘Vroeger leefden de mensen in de verwarring van Babel, en heb ik vanuit Babel de … [Lees meer...] overDebat, discussie, dialoog
Communiceren
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 38) - Ik heb zo’n prachtig citaat over poëzie, en het geeft zo mooi het verschil tussen begrijpen en communiceren weer, dat ik graag hiermee wil beginnen. En ik kan het niet helpen dat ook deze uitspraak afkomstig is van een dichter die al twee keer eerder in onze gesprekken heeft … [Lees meer...] overCommuniceren
Begrijpen
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 37) - Eindelijk een concreet woord, begrijpen, met ook veel synoniemen. - Denk jij dan dat je ‘grijpt’ naar data of informatie? Dat er zo’n proces in je hoofd plaatsvindt? - Dat kan ik niet achterhalen. Maar er zijn ook synoniemen, zoals … [Lees meer...] overBegrijpen
Informatie en data
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 36) - Hoe langer ik over het woord informatie nadenk, hoe minder ik ervan begrijp. - Ja, dit woord past prachtig in het nadenken over taal en communicatie. Het is zo’n kaal, leeg woord, met zo weinig ‘informatieve’ betekenis. Er is een beroemd citaat over wijsheid … [Lees meer...] overInformatie en data
Verstandhouding
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 35) - Jij wilt ‘dieper kijken’ naar woorden die we gebruiken voor ‘taal en communicatie’, woorden zoals informatie, begrijpen enzovoort, omdat je denkt dat we daarmee meer zicht krijgen op de relatie tussen taal en communicatie. Hoe moet ik me dat precies … [Lees meer...] overVerstandhouding
‘Taal’ en ‘communicatie’?
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 34) - Jij hebt veel uitspraken over taal verzameld, uit romans, uit filosofische essays of zomaar uit ingezonden brieven in kranten. Ben jij weleens uitspraken tegengekomen die je niet begreep? - Jazeker. Wat dacht je van deze? Gelezen in een roman van Karl Ove … [Lees meer...] over‘Taal’ en ‘communicatie’?
Taal als communicatiemiddel?
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 33) - Waar staan we nu na zoveel gesprekken over taal en miscommunicatie? Jij blijft vooral spreken over de grenzen van de taal, en zoekt daarin ook zelf de grenzen op met wat je vertelt over non-dualiteit, relativiteit, de onzekerheidsrelatie en entropie, of je houdt een verhandeling … [Lees meer...] overTaal als communicatiemiddel?
Wat bedoel je?
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 32) - De vorige keer kwamen we erop uit dat eenzelfde uiting, afhankelijk van de situatie, verschillende bedoelingen kan hebben. En nu ga jij voor het laatst nog een paar voorbeelden inbrengen? - Zeker! Ik maakte een gesprek mee tussen twee vriendinnen A en B, en … [Lees meer...] overWat bedoel je?
Je kunt niet niet communiceren
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 31) - In een gesprek kun je dingen horen, waarvan de ander kan zeggen: ‘Dat heb je mij niet horen zeggen.’ Maar dan is de communicatie al verstoord, en komt het niet zo gauw meer goed. Vat ik ons vorige gesprek zo goed samen? - Ja, en dat lijkt een sombere … [Lees meer...] overJe kunt niet niet communiceren
Heb je me dat horen zeggen?
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 30) - De vorige keer spraken we over wat er fout kan gaan bij de ‘overkomst’ van woorden: een associatie of een connotatie waar we geen weet van hebben. Maar er is nog veel meer aan de hand. Soms kunnen we ons door onze eigen houding, onze attitude, heel moeilijk voorstellen dat … [Lees meer...] overHeb je me dat horen zeggen?
