• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Jacht op de slot-n!

28 februari 2012 door Marc van Oostendorp 56 Reacties

Ik verzamel woorden waarvan je de slot-n móét uitspreken, zelfs als je niet uit Groningen komt. Ik heb er na jaren zoeken pas twee, maar ik geef de moed niet op.

Behalve noorderlingen kunnen de meeste Nederlandstaligen jongen op twee manieren zeggen: mét een slot-n of zonder (jonge). Je hoort daarbij een beetje te mengen volgens onbekend recept: als je de hele tijd jongen zegt klink je als een noorderling, maar zeg je alleen jonge, dan is het ook niet goed.

Het rare is: er zijn vormen waarbij het niet kan. Dat zijn in de eerste plaats werkwoordsvormen, om precies te zijn in de ik-vorm. Je kunt de n niet goed weglaten aan het eind van de volgende zin:

– Hij wil dat ik de deur open.

Dat komt niet omdat het woord aan het eind van de zin staat. Wanneer je open als bijvoeglijk naamwoord gebruikt, kan het best zonder n:

– Doe de deur ope(n).

Datzelfde kun je horen bij teken: in de eerste zin hieronder is het een werkwoordsstam en kan de n niet weg, in de tweede een naamwoord en dan kan het wel:

– Hij wil dat ik een huis teken
– Geef een teke(n)

Twee naamwoorden zijn uitzonderingen, althans ik heb er dus tot nu toe twee ontdekt met een verplichte slot-n: christen en heiden. Voor mij klinken die woorden raar zonder slot-n en vrijwel iedereen die ik ernaar gevraagd heb, is het met me eens.

Waarom die twee woorden? Ik zou het niet weten. Het rare is natuurlijk dat je dit soort dingen nooit op school leert, hooguit krijg je daar de instructie niet iedere n te zeggen, omdat dit onnatuurlijk klinkt, maar dat er uitzonderingen zijn, daar hoor je nooit iemand over. Op de een of andere manier pikt ieder voor zichzelf op dat ik-vormen, christen en heiden uitzondering zijn. Of zijn er meer? De jacht is nu geopend.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 07:54

    laat ik je score 100% verhogen – Den, pin …

    Beantwoorden
  2. Matijs van Zuijlen zegt

    28 februari 2012 om 07:55

    Het is jammer dat je alleen van lendenen en niet van een lenden kunt spreken, maar anders zou dat er zomaar een kunnen zijn, denk ik.

    En nu probeer ik het ook met lendenen zelf, en ik ben er nog niet helmaal uit maar volgens mij is lendene toch raar.

    Dus: lendenen?

    Beantwoorden
  3. Marc van Oostendorp zegt

    28 februari 2012 om 08:10

    Ja, natuurlijk. Het gaat om slot-n na een toonloze e.

    Beantwoorden
  4. Emigrant zegt

    28 februari 2012 om 08:14

    Maar in lendelapje is de n er al uitgegooid, dat zegt ook iets.

    Beantwoorden
  5. Marc van Oostendorp zegt

    28 februari 2012 om 08:15

    Ja, met het enkelvoud kan ik dat wel navoelen, met het meervoud weet ik het niet zeker. Daarnet twitterde iemand 'omen' (voorteken); dat lijkt me er ook een.

    Beantwoorden
  6. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 08:24

    Ban, aan, banaan, hoorn, onderkin: beetje flauw, je hebt het over een n na de stomme e op een (dus) onbeklemtoonde lettergreep.

    Voor wat betreft je voorbeelden denk ik dat christen alleen met n móet aan het eind van de zin. "Zo'n christen die alleen met Kerst naar de kerk gaat" kan prima zonder slot-n. "Zo'n heiden die zelfs met Kerst niet naar de kerk gaat" ook, toch?

    Maargoed, aan het eind van de zin.

    Heiden zonder n betekent iets anders, wellicht vandaar enige noodzaak tot uitspreken.

    Ik vermoed dat -ste zorgt voor verwarring: ofwel de overtreffende trap. Mooiste, leukste, christe… ofwel een werkwoord: viste, miste, christe. en dat daardoor de noodzaak tot uitspreken er is. Dit valt te onderzoeken: geldt het ook voor andere -sten-woorden die werkwoord nog overtreffende trap zijn?

    Beantwoorden
  7. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 08:25

    'noch', excuus

    Beantwoorden
  8. Dianne zegt

    28 februari 2012 om 08:46

    En dan ook 'amen', denk ik. Beide geen van oorsprong Nederlandse woorden, zou het daar ook mee te maken hebben?

    Beantwoorden
  9. Harro zegt

    28 februari 2012 om 08:46

    Amen

    Beantwoorden
  10. Annemarie zegt

    28 februari 2012 om 08:47

    Bij varken en kuiken kun je de slot-n ook niet weglaten.

    Beantwoorden
  11. verdi09 zegt

    28 februari 2012 om 08:53

    Wat dacht je van regen; de weerman van L1 (regionale TV-zender) spreekt altijd – heel irritant – van rege.

    Beantwoorden
  12. Jochem zegt

    28 februari 2012 om 08:54

    Ik laat die wel gewoon weg.

    Beantwoorden
  13. Ezzzter zegt

    28 februari 2012 om 08:57

    Maten (want mate heeft simpelweg een andere betekenis)

    Beantwoorden
  14. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 09:01

    Heden?

    Beantwoorden
  15. Martijn zegt

    28 februari 2012 om 09:07

    Lastig vraagstuk. Ik, als Rotterdammer, merk nu dat ik heel veel slot-n-en weglaat. Voor iedereen die zich druk maakt over "lendenen", het enkelvoud is zonder -n, het meervoud met -n en die moet je ook uitspreken.

    Beantwoorden
  16. Peter-Arno Coppen zegt

    28 februari 2012 om 09:33

    Dat 'lendenen' brengt me op de gedachte dat je binnen woorden eenzelfde verschil hebt. Zo vind ik 'hersechirurg' een onmogelijke uitspraak, en 'lendedoekje' prima, evenals 'boekekast' (de uitspraak dan, niet de spelling natuurlijk.)

    Beantwoorden
  17. Dr. Paul W.A.Th. van der Laan zegt

    28 februari 2012 om 09:38

    Ik gun jou de zege, ik geef je de zegen!

    Beantwoorden
  18. hminkema zegt

    28 februari 2012 om 09:42

    Ik sta niet echt te springen om de slot-n te laten vervallen van het woord 'raderen'. Net zo'n geval als 'heidenen', dunkt me.

    Beantwoorden
  19. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 09:46

    Een wat plechtig woord waarbij je geneigd bent om de slot-n uit te spreken, maar dat hoeft niet.

    Beantwoorden
  20. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 09:53

    Voor mij zijn ze wel homofonen.

    Beantwoorden
  21. Peter-Arno Coppen zegt

    28 februari 2012 om 09:55

    Een goed voorbeeld lijkt me nog een 'horen.' Bij het zelfstandig naamwoord lijkt de 'n' me verplicht, bij het werkwoord niet.

    Ook bij 'varen' voel ik hetzelfde effect.

    Ik zou het bij 'laken' ook verwachten, maar in mijn intuïtie kun je dat zowel in de textielbetekenis als in de werkwoordelijke zin zonder slot-n uitspreken.

    Bij 'deken' twijfel ik. Bij 'De deke lag op bed' denk ik alleen maar aan beddengoed, niet aan het hoofd van een decanaat.

    En dan zijn er woorden waarvan de slot-e meer naar een volle klinker toe gaat, zoals 'abdomen.' Ik denk dat een internist het niet heeft over 'pijn in je abdome.' In deze categorie valt volgens mij ook 'hymen.'

    Beantwoorden
  22. Peter-Arno Coppen zegt

    28 februari 2012 om 10:00

    Voor de volledigheid de voorbeeldzinnen met de woorden aan het eind van de zin:

    – Het zeilmeisje wilde rond de wereld vare(n)
    * In het tuincentrum kocht ik een mooie vare(n)
    – Ik kan het niet goed hore(n)
    * Die stier heeft een afgebroken hore(n)
    – Op het bed lag een wollen deke(n)
    * Op het bed lag een zieke deke(n)

    Beantwoorden
  23. Peter-Arno Coppen zegt

    28 februari 2012 om 10:15

    Kan het zijn dat die niet-weglaatbare '-n' etymologisch niet een slot-n, maar de begin-n van een lettergreep is? In de etymologiebank vind ik oa oudnoors 'opna' voor 'openen,' 'christianus' bij 'christen,' en protogermaans '*haiþ-ina-' bij 'heiden' (al lijkt dat niet zo zeker).

    Bij 'varen' heb je oudnederlands 'farna,' bij 'horen' 'horni' en bij 'deken' 'decanus.'

    Maar nu ga ik ongetwijfeld etymologisch te kort door de bocht.

    Beantwoorden
  24. IdoCiklo zegt

    28 februari 2012 om 10:32

    Het meervoud van Nederland in Koninkrijk der Nederlanden.

    Beantwoorden
  25. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 11:53

    Hessesiurg is vrij gangbaar hoor… ik geef je alleen gelijk bij beukenoot 😛

    Beantwoorden
  26. Maarten zegt

    28 februari 2012 om 12:11

    Na een ochtend nadenken heb ik er één lukraak gevonden én een theorie. De lukraak gevondene is: lumen.

    De theorie is dat het geldt voor alle woorden op -enen. Openen, christenen, heidenen, tekenen. Dan ook voor: degenen (zwaarden), dekenen (inderdaad), diakenen, zegenen (inderdaad), ordenen, etc. etc.

    Beantwoorden
  27. Peter-Arno Coppen zegt

    28 februari 2012 om 12:50

    Maar het meervoud van 'varen' is 'varens,' en van 'horen' is het 'horens.' Toch lijkt daar ook de slot-n verplicht. En het meervoud van 'omen' is 'omens,' en bij 'lumen' zou het officieel 'lumen' zijn, maar ik denk dat de hedendaagse taalgebruiker eerder geneigd zal zijn tot 'lumens' en in elk geval niet tot 'lumenen.' Die theorie verklaart dus niet alle gevallen.

    Beantwoorden
  28. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 14:02

    Omen hoort volgens mij niet in het lijstje.
    De e is toch niet toonloos.

    Beantwoorden
  29. Sandra Schadron zegt

    28 februari 2012 om 16:03

    Het woord armen. Zonder -n betekent het heel wat anders!

    Beantwoorden
  30. Marc van Oostendorp zegt

    28 februari 2012 om 16:24

    Dat het bij het werkwoord in die gevallen niet verplicht is in de gevallen die je noemt, komt waarschijnlijk steeds omdat het daar om de *uitgang* -en gaat; daar lijkt het nooit verplicht. ('Ik open': dan spreek je de slot-n wel uit; 'wij openen': dan niet).
    'Deken' is in ieder geval wel een goed voorbeeld, geloof ik. En wat betreft die anderen: tsja, inderdaad is het bij sommige klinkers niet altijd even duidelijk of ze nu echt toonloze e's zijn, of iets anders.

    Beantwoorden
  31. Marc van Oostendorp zegt

    28 februari 2012 om 16:27

    Volgens mij kun je bij een slot-n in het moderne Nederlands vrijwel altijd een oudere fase aanwijzen met een klinker. Belangrijk lijkt me vooral het verschil tussen 1e persoon van werkwoorden (n ALTIJD verplicht) en andere gebruiksvormen (dus het verschil tussen 'ik open' en 'de deur is open'). Dat heeft denk ik weinig met etymologie te maken.

    Beantwoorden
  32. Dr. Paul W.A.Th. van der Laan zegt

    28 februari 2012 om 16:40

    Meervoud van omen is omina,van lumen lumina

    Beantwoorden
  33. Dr. Paul W.A.Th. van der Laan zegt

    28 februari 2012 om 16:44

    De inmiddels beroemde professor Tulleken heb ik nog niet als Tulleke horen langskomen

    Beantwoorden
  34. Robert zegt

    28 februari 2012 om 16:45

    De regel lijkt te zijn dat woorden waarvan het meervoud op "-enen" eindigt (waarbij beide e's stom zijn), dat van die woorden in het enkelvoud de laatste n wordt uitgesproken. Ga maar na: "christenen", "heidenen", "tekenen", "openen". Zo geldt het niet voor het zelfstandig naamwoord "teken", omdat dat als meervoud een s krijgt.

    Beantwoorden
  35. Dr. Paul W.A.Th. van der Laan zegt

    28 februari 2012 om 16:53

    Bij woorden eindigend op beklemtoonde lettergreep -ie, meervoud -ieën wordt de slot-n toch wel steeds uitgesproken, b.v. biografieën, amfibieën?

    Beantwoorden
  36. Jurgen zegt

    28 februari 2012 om 17:06

    Interessante kwestie. Wat betreft de ik-vorm lijkt het wel mogelijk de slot-n weg te laten midde(n) in een zin:

    – Ik ope(n) de deur.

    Ergens lijkt het toch vooral een probleem van signifische orde, waarbij betekeniszwangere woorden als 'christen' en 'heiden' correcte uitspraak afdwingen. Vergelijk bijvoorbeeld, waar het bijvoeglijke naamwoord de betekenis van het zelfstandig naamwoord inperkt:

    – Akelige christe(n)!

    waar de slot-n minder prominent aanwezig lijkt te moeten zijn.

    Vergelijk ten slotte ook gevallen als de uitspraak van de tussen-t in woorden als och(t)end.

    Beantwoorden
  37. Ruud Harmsen zegt

    28 februari 2012 om 18:42

    Namen als T(h)ijmen, en ook buitenlandse namen in imitatie-Engelse uitspraak, zoals Clinton. Maar beide heb ik ook wel zonder eind-n gehoord, hoewel mij dat zelf veel te ver gaat.

    Ik herinner me ook dat mijn moeder (die van nature zeker wel eind-n'en weglaat) zich in de jaren 1960 of 1970 al ergerde aan 'rege' uit het televisiejournaal, iets wat daar toen pas in zwang kwam. Nog steeds vraag ik me af of het bij zulke woorden (ook 'teken', en dan niet het meervoud van de bijtende beestjes) niet natuurlijker is die -n wel uit te spreken. Het weglaten zou dan alleen gelden voor meervouden en werkwoordsvormen (3e persoon meervoud en infinitief)?

    Beantwoorden
  38. Ruud Harmsen zegt

    28 februari 2012 om 18:45

    Te denken valt ook aan een situatie waarin je in spreektaal het verschil duidelijk moeten maken tussen vele en velen, of tussen Chinese, Chinezen en Chinesen (resp. bijv. nwd, znw mannelijk en znw vrouwelijk meervoud).
    http://rudhar.com/fonetics/szfvgch/nl.htm

    Beantwoorden
  39. Teus Luijendijk zegt

    28 februari 2012 om 20:06

    En dan is er nog de loden jas… Daar laat je de n toch niet weg?

    Beantwoorden
  40. Shiva zegt

    28 februari 2012 om 20:31

    Wat prachtig gevonde! Zoals je schrijft is het veeal streek/provincie-gebonde.
    Ook hier in Rotterdam worde veel eindconsonante weggelate. En soms zelfs toegevoegd! (vaak bij de ik-vorm: ik neemt)
    Ik doe mee met deze bijna onmogelijke jacht naar de verplicht uitgesproke eind-n.
    Ik ben benieuwd hoeveel woorde er aan het lijstje toegevoegd kunne worde!

    Beantwoorden
  41. DirkJan Vos zegt

    28 februari 2012 om 20:51

    Nog twee Latijnse woorden: lumen en nomen.

    Beantwoorden
  42. DirkJan Vos zegt

    28 februari 2012 om 21:06

    Ik tel er nu vier, christen, heiden, omen en horen. Allemaal woorden die
    op een meervouds-en eindigen, maar toch enkelvoud zijn. Via een
    taalgroep zag ik nog twee kandidaten, dolmen (een oude soort grafsteen,
    meervoud dolmens) en abdomen (onderbuik). Beide Latijnse woorden.
    Bij de andere genoemde voorbeelden spreek ik die toch zonder slot-n uit.

    Beantwoorden
  43. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 22:16

    Ja en kun je niet in het restaurant een kalfslende bestellen. Lijkt mij een enkelvoud, dus wel lende-lendenen. Maar mij klinkt het meervoud zonder n niet raar.

    Beantwoorden
  44. Anoniem zegt

    28 februari 2012 om 22:19

    Is het Jurgen of Jurge? 🙂

    Beantwoorden
  45. BartV zegt

    28 februari 2012 om 22:47

    Lantaren (lantaarn)

    Beantwoorden
  46. Ruud Harmsen zegt

    29 februari 2012 om 09:27

    Inmiddels is de discussie ook vertakt naar good old Usenet, de groep nl.taal. Hier te volgens via Google Groups:
    http://groups.google.com/group/nl.taal/browse_thread/thread/38a2c78eccba9afb

    Beantwoorden
  47. Ruud Harmsen zegt

    29 februari 2012 om 09:30

    Eens kijken of aanklikbare hyperlinks hier lukken.
    vertakking in nl.taal (usenet).

    Beantwoorden
  48. Dr. Paul W.A.Th. van der Laan zegt

    29 februari 2012 om 09:36

    Wat die in het Nederlands gebezigde Latijnse woorden op -men betreft, het is merkwaardig, dat je de slot-n soms wel, soms niet kan weglaten. Wel: exame(n), tentame(n), Niet: abdomen, omen, hymen, moderamen, Carmen (meisjesnaam), semen, specimen, pollen (en bovengenoemde lumen en nomen). Zou dat komen doordat examen en tentamen algemener bekend zijn dan de andere, die veelal tot een bepaald (wetenschappelijk) jargon behoren?

    Beantwoorden
  49. Thijs zegt

    29 februari 2012 om 14:22

    DeN Haag

    Beantwoorden
  50. The Boss zegt

    29 februari 2012 om 16:35

    Ik vermoed dat dat afhankelijk is van waar de klemtoon ligt.
    Als die (zoals bij examen en tentamen) ligt op de lettergreep die direct voorafgaat aan '-e(n)', kan de n onuitgesproken blijven. In dat geval is ook sprake van een echte sjwa in de slotlettergreep, bij de overige voorbeelden heb ik toch echt het gevoel dat de 'e' wel degelijk enigszins uitgesproken wordt. Uitzondering daarop is wellicht het voorbeeld 'pollen', maar als je daar de 'e' als sjwa uitspreekt, kun je denk ik ook de eind-n onuitgesproken laten.

    Beantwoorden
  51. The Boss zegt

    29 februari 2012 om 16:46

    Tot voor kort zou ik gezegd hebben dat de bezittelijke voornaamwoorden waarbij de 'ij' als sjwa wordt uitgesproken (mijn/m'n; zijn/z'n), goede kandidaten zouden zijn voor de lijst, maar nu je tegenwoordig niet alleen dingen hoort maar zelfs ook leest als 'me boek' …

    Beantwoorden
  52. Anoniem zegt

    29 februari 2012 om 19:39

    Sinaasappelen.

    Beantwoorden
  53. Marc van Oostendorp zegt

    29 februari 2012 om 21:48

    Dank je wel! Dat goeie ouwe nl.taal…

    Beantwoorden
  54. Janneke zegt

    1 maart 2012 om 13:10

    Het schaars gebruikte 'omen' (voorteken, niet het familielid!)?

    Beantwoorden
  55. Henk zegt

    5 maart 2012 om 01:13

    schepen (als functionaris)
    baken
    eigennamen zoals Luiken, Doeksen

    Beantwoorden
  56. totovi zegt

    7 juli 2023 om 16:57

    Waar komt dat idee vandaan om “niet iedere n te zeggen, omdat dit onnatuurlijk klinkt”, waarom onnatuurlijk?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jac. van Hattum • Geboorteplaats

En welke reis hij aanwees op de kaart
en over grenzen trok of buitengaats;
zijn vinger wees dat dorpje aan de vaart:
dit was zijn jeugd; dit zijn geboorteplaats.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN AFGEWEZEN HARING

Nee, haring moet je maar niet eten,
op zeebanket rust een bezwaar,
dan krijg je van die gekke dromen
met rare lintjes in het haar.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1973 Leendert van Dis
2020 Flip G. Droste
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d