• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Polmo en andere vergeten ezelsbruggetjes

11 februari 2012 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

De mens is voortdurend van alles en nog wat uit zijn hoofd aan het leren en na een tijdje gaat hij dood en is al die kennis verloren. (‘Ja, ik dacht, het wordt tijd voor een opbeurende gedachte op de zaterdagochtend.’) Ik denk bijvoorbeeld vaak aan het bijbelboek Prediker: ‘wie kennis vermeerdert, vermeerdert smart.’ (‘Als ik dood ben, is dat citaat ook alweer een vindplaats armer.’)

In de nieuwe bundel Ademhalen onder de maan van Ingmar Heytze staat een gedicht dat ook over dit onderwerp gaat en het daarom verdient uit het hoofd geleerd te worden:

Ezelsbruggen

Ik zou niet weten wat ik door moet geven.
Wie iets leert zet ook iets uit zijn hoofd.
zoals het kopen van een tafel vroeg
of laat neerkomt op een tafel wegdoen.

Het heeft geen zin de zaken anders
te bekijken. Ezelsbruggen liggen hopeloos
verknoopt achter mijn ogen, bestofte
marionetten in een doos. Edelgassen,

naamvalsrijtjes, staatslieden, zeehelden,
staartdelingen, kennis van transcendente
getallen als bijvoorbeeld π, de diverse
effecten uit de taalhandelingstheorie,

ik ruik al hoe onze gedachten verbranden
tot sintels — mantra’s om later te mompelen
tegen verpleegsters: fokschaap. Polmo.
Tafels van vermenigvuldiging.

De ezelsbruggetjes die Heytze noemt, gaan een klein beetje over scheikunde (edelgassen) en geschiedenis (staatslieden, zeehelden), maar vooral over reken- en wiskunde (staartdelingen, transcendente getallen, tafels van vermenigvuldiging) en taal: de “effecten van de taalhandelingstheorie”, het fokschaap en polmo.

Heytze illustreert de zinloosheid van die kennis doordat geen van de genoemde taalezelsbruggetjes een stap verder helpt met zijn gedicht.

Oké, het fokschaap (of kofschip) is een spellingregel die eenmaal correct wordt toegepast in het woord verknoopt in regel 7, maar ik vraaf me af wie voor dat werkwoord dit ezelsbruggetje ooit nodig heeft (Google geeft drie treffers voor verknoopd en 48.600 voor verknoopt).

De ‘effecten van de taalhandelingstheorie’ zijn al interessanter. Dit zijn effecten die een spreker of schrijver bij een luisteraar of lezer zou kunnen willen bewerkstelligen. Bij mijn weten bestaat hier geen standaardlijst van, laat staan een ezelsbrug om die lijst te onthouden, maar het gaat dan meestal om zaken als ‘overtuigen’, ‘informeren’, ‘aanzetten tot actie’. Het soort ‘effect’ dat een gedicht zoals Ezelsbruggen wil bewerkstelligen heeft die lijsten vast nog niet gehaald. (Zoals John R. Searle, de vader van de taalhandelingstheorie, ook een harde dobber zou hebben aan de analyse van het mompelen van mantra’s tegen verpleegsters).

Maar het interessantst is polmo, met fokschaap het enige concreet genoemde ezelsbruggetje. Ik kende het niet, maar een kleine zoektocht leerde me dat het gaat om persoonsvorm, onderwerp, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp, overig . In sommige lesmethoden is dat de aangeraden volgorde om een zin in het Latijn of het Grieks te benaderen bij het vertalen: zoek eerst het werkwoord op en daarna de argumenten bij dat werkwoord in de opgegeven volgorde.

Het aardige is dat je met geen enkele zin in Heytzes gedicht ver komt met die methode (probeer het maar), al is het maar omdat ze vrijwel allemaal samengesteld zijn en voor bijzinnen is in dit eenvoudige schema geen plaats. En wat is bijvoorbeeld het meewerkend voorwerp bij ‘doorgeven’ in de eerste regel?

Zo blijven alleen de tafels van vermenigvuldiging over: tafels die je ooit zult wegdoen.

Marc van Oostendorp

Ademhalen onder de maan is bezig met een blogtournee, een cyclus besprekingen op allerlei weblogs. Dit is een vrijwillige bijdrage aan die tournee.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: poëzie, taal

Lees Interacties

Reacties

  1. irinarempt zegt

    11 februari 2012 om 08:37

    Deze reactie is verwijderd door een blogbeheerder.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Frans Buyle • Anders

Het was anders. De wind
was anders van toon.
Ik vroeg de weg: het kind
aarzelde ongewoon.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BERICHT HOE WE ZITTEN

Adem zien te halen
is het enige en
kijken of er geen paard aan komt.
 

Bron: Het Zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

23 juni 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1934 Dirk Bakker
sterfdag
1991 Karel Meeuwesse
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d