• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Waarom sushi?

30 maart 2012 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Een van de fijne kanten van het leven als taalkundige is dat je je af en toe onbekommerd kunt overgeven aan pietluttige details. Ik bezoek momenteel een congres in Potsdam en daar hoorde ik gisteren een lezing over het Japanse woord voor waarom.

Ik neem aan dat je zelf al behoorlijk ver heen moet zijn om te kunnen begrijpen hoe fijn dat is, maar het wordt nog gekker, want mijn gedachten dwaalden af doordat ik ineens iets inzag over het verschil tussen de Nederlandse woorden waarom en wanneer.

Stel dat Anneke vertelt:

– Koos heeft een heleboel sushi gegeten.

Dan kan Tanneke natuurlijk allerlei dingen vragen zoals:

– Waarom heeft Koos een heleboel sushi gegeten?
– Wanneer heeft Koos een heleboel sushi gegeten?

Het rare is nu: de eerste vraag kun je wel inkorten, maar de tweede niet:

– Waarom sushi?
– Wanneer sushi? [uitgesloten]

De eerste ingekorte vraag is misschien niet vreselijk beleefd, maar de tweede kun je gewoonweg niet gebruiken. Waarom niet? (Wanneer niet?)

Het heeft misschien iets te maken met het feit dat wanneer vraagt naar het tijdstip van de handeling, en dat tijdstip is voor ieder element van de zin hetzelfde: Koos en de sushi waren tegelijkertijd aanwezig en de sushi werd ook op dat moment in grote hoeveelheden verorberd. De vraag ‘wanneer sushi’ lijkt te impliceren dat er een apart tijdstip voor de sushi geformuleerd kan worden en dat is niet het geval.

Waarom-vragen zijn anders: met waarom kun je ieder element van iedere bewering apart bevragen:

– Waarom Koos?
– Waarom sushi?
– Waarom een heleboel?
– Waarom gegeten (en niet gedronken?)

Iedereen die kleine kinderen heeft, wist natuurlijk allang dat je met waarom alles eindeloos kon vragen. Ik moest ervoor naar Potsdam om een lezing over de Japanse tegenhanger te horen.

Aanvulling 31 maart 2012: Peter-Arno Coppen gaat hier nog verder op de analyse van deze constructie.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Reacties

  1. Andre Engels zegt

    30 maart 2012 om 08:05

    Het klopt natuurlijk niet dat je de 'Wanneer'-vraag niet kunt inkorten. Een simpel "Wanneer?" is taalkundig correct (evenals overigens een simpel "Waarom?").

    De analyse klopt verder wel – het kan zelfs gebruikt worden om uitzonderingen te vinden:

    > "Koos heeft wel eens veel sushi gegeten, en ook wel eens veel currie"
    >> "Wanneer sushi?"
    >> "Waarom sushi?"

    Dit "wanneer sushi" is lang zo vreemd niet. Maar toch is ook in een dergelijk geval waarom flexibeler dan wanneer:

    > "Koos heeft zich wel eens aan sushi overeten, en ook wel eens aan currie."
    >> "Wanneer aan sushi?"
    >> "Waarom aan sushi?"
    >> *"Wanneer sushi?"
    >> "Waarom sushi?"

    Was het vorige "Wanneer sushi?" nog een beetje een randgeval, dit "Wanneer aan sushi?" klinkt volkomen normaal. Echter, het ook nog eens weglaten van 'aan' is bij wanneer niet mogelijk, bij waarom wel.

    Beantwoorden
  2. Peter-Arno Coppen zegt

    30 maart 2012 om 10:48

    Ik denk dat het hier gaat om het feit dat je 'waarom' predicatief kunt opvatten, terwijl dat bij 'wanneer' lastiger is. Vergelijk ook:

    – Dat ik sushi eet is om een bepaalde reden
    – Dat ik sushi eet is op een bepaalde tijd [moeilijk]

    'Waarom' is de bevraging van die predicatie.

    In traditionele termen gezegd: 'is om een bepaalde reden' is een naamwoordelijk gezegde, 'is op een bepaalde tijd' is werkwoordelijk (want het gaat om het existentiële 'zijn'). In het verlengde hiervan zou je verwachten dat het bij plaats ook niet werkt. En inderdaad:

    – Dat ik sushi eet is op een bepaalde plaats [moeilijk]
    – Waar sushi? [moeilijk]

    Wat André Engels signaleert is dat die elliptische zin wel kan als je hem kunt opvatten als samentrekking:

    – Ik heb gisteren sushi gegeten en vandaag curry
    – Wanneer curry?

    Beantwoorden
  3. Hanneke van Hoof zegt

    30 maart 2012 om 18:22

    De verkorte wanneer-vraag lijkt alleen met een gefocust zinsdeel samen te kunnen gaan en er moet sprake zijn van een contrastieve gebeurtenis in de context. Zoals hierboven opgemerkt, lenen elliptische zinnen zich hiervoor goed:

    -Koos heeft SUSHI gegeten (maar ook veel CURRY).
    -Wanneer sushi?

    Bij een dubbelcontrast ligt het weer gecompliceerder:

    -Koos heeft SUSHI BESTELD (maar CURRY GEKREGEN).
    -Wanneer sushi? [uitgesloten]
    -Wanneer besteld? [uitgesloten]
    -Wanneer sushi besteld? [gaat wel voor mij]

    De waarom-pendanten gaan natuurlijk ook.
    Het leuke van verkorte waarom-vragen is dat je er ook dingen mee in twijfel kunt trekken die door de spreker helemaal niet ter discussie worden gesteld:

    -Koos heeft niet alleen sushi BESTELD (maar ook GEGETEN).
    -Waarom sushi?

    En daarom zijn verkorte waarom-vragen zo nuttig in de wetenschap!

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d