Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

Gastblog: Wat niet vergeten mag worden…

door 2 Reacties

Vanaf vandaag publiceert Neder-L ook gastblogs met commentaar van neerlandici op actuele onderwerpen. De eerste gastblog komt van Arie Verhagen, hoogleraar Nederlandse Taalkunde in Leiden. Heeft u een idee voor een bijdrage, neem dan contact op met redactie.neder.l@blogspot.com. 
Elk jaar schrijft het Nationaal Comité 4 en 5 mei een gedichtenwedstrijd uit onder scholieren. De hoofdprijs is dat de auteur van het winnende gedicht het mag voorlezen bij de nationale dodenherdenking op de Dam. Ik ben eigenlijk elk jaar onder de indruk van de kwaliteit van de gedichten; en de jury maakt dus eigenlijk altijd een goede keus. Dit jaar ging het mis. Er ontstond ophef over het winnende gedicht “Foute keuze” van de 15-jarige Auke, die op 25 april naar buiten kwam (zie bijvoorbeeld dit artikel in NRC Handelsblad). Het Centrum Informatie en Documentatie Israël en het Auschwitz-Comité kondigden een boycot aan, en standpunt-NL ging er prompt over. Op 26 april besloot het Nationaal Comité 4 en 5 mei dat het gedicht niet op de dodenherdenking zal worden voorgelezen.
Dit is het gedicht (zoals weergegeven op de bovengenoemde webpagina van de NRC):

Mijn naam is Auke Siebe Dirk
Ik ben vernoemd naar mijn oudoom Dirk Siebe
Een jongen die een verkeerde keuze heeft gemaakt
Koos voor een verkeerd leger
Met verkeerde idealen
Vluchtte voor de armoede
Hoopte op een beter leven
Geen weg meer terug
Als een keuze is gemaakt
Alleen een weg vooruit
Die hij niet ontlopen kan
Vechtend tegen Russen
Angst om zelf dood te gaan
Denkend aan thuis
Waar Dirk z’n toekomst nog beginnen moet
Zijn moeder is verscheurd door de oorlog
Mama van elf kinderen, waarvan vier in het verzet zitten
En een vechtend aan het oostfront
Alle elf had ze even lief
Dirk Siebe kwam nooit meer thuis
Mijn naam is Auke Siebe Dirk
Ik ben vernoemd naar Dirk Siebe
Omdat ook Dirk Siebe niet vergeten mag worden.


De bezwaren van de tegenstanders komen erop neer dat – met erkenning van de duidelijkheid van de stellingname van de auteur – het geen pas geeft om een herdenking van een dader voor te lezen bij de herdenking van de slachtoffers. De woordvoerder van het Auschwitz-comité verwees daarbij op Radio 1 expliciet naar de laatste regel. Dat is ook wel enigszins te begrijpen. Er staat weliswaar alleen maar dat de gedachte dat ook Dirk Siebe niet vergeten mag worden de reden is dat de auteur die naam draagt (en zo de last van de oorlog en foute keuzes meeneemt naar weer een nieuwe generatie), maar zeker met die tegenwoordige tijd (“mag”) lijkt dat perspectief vanzelf ook overgenomen te worden door de auteur.

Toch was het iets anders dat mij raakte aan die regel, toen ik die las. Dat was de dubbelzinnigheid. De eerste lezing is natuurlijk de conventionele, zoals gezegd, van “slachtoffers mogen niet vergeten worden”, met de implicatie “Dirk Siebe, een SS-er, was een slachtoffer”. Maar tegelijk is er ook het gegeven in de tekst dat de keuze die hij maakte verkeerd was, dat hij vocht aan het Oostfront. Als je dat in zijn volle omvang laat gelden, dan krijgt de laatste regel in tweede instantie de extra betekenis: “Ook mag niet vergeten worden dat er daders waren”, die tegelijk met de eerste lezing geldig is. Ik zeg niet dat de 15-jarige auteur dat zo bedacht heeft (in dat geval is hij helemaal een groot talent!), maar het is een mooi voorbeeld van het feit dat een taaluiting op zichzelf zelden eenduidig is, en zelfs tegelijkgeheel tegenstrijdige boodschappen kan bevatten. Met deze inhoud, bij dit onderwerp, had die dubbelzinnigheid een schokeffect.
Arie Verhagen
Universiteit Leiden

Lees Interacties

Reacties

  2. Mijn eerste reactie was, gezien de leeftijd van de schrijver en het accent op keuze, dat deze 15-jarige zich nog meer dan volwassenen bewust is van zijn kwetsbaarheid. Net als de kwetsbaarheid destijds van zijn oudoom Dirk. Hij beschrijft, zoals ik het lees, het gevaar van zijn levensfase waarbij moeders op afstand hun zonen volgen. Net als voor Dirk is voor Arie grensoverschrijden onderdeel van het leven, iets van alle dag. Leren om zelfstandig (foute) keuzes te maken en daarvan de noodlottige gevolgen ervaren. Zo prachtig omschreven die kwetsbaarheid opdat wij hen, als jonge jongens niet alles kunnen aanrekenen, maar tegelijkertijd beducht zijn voor de schade die door hen kan worden aangericht. Zo actueel.

    Beantwoorden

Laat een reactie achter

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.