• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ukelele

18 juni 2012 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Heeft iemand zich al eens verdiept in de geschiedenis van het woord ukelele? Waarom schrijven wij dat woord in het Nederlands bijvoorbeeld met drie e‘s, terwijl men het overal elders als ukulele schrijft, met twee u’s en twee e’s (in het Hawaiaans betekent uku ‘vlo’ en lele ‘springend’)? En waarom wij het uitspreken op zijn quasi-Engels, namelijk als [juːkəlɪli] in plaats van als [juːkəleiliː] zoals in het Engels, of [ʔukulɛlɛ] zoals in het Hawaiaans?

Het woord moet ergens in de vroege jaren twintig van de twintigste eeuw, of zelfs nog iets eerder, naar Nederland gekomen zijn. Nicoline van der Sijs noemt in haar Chronologisch Woordenboek 1929 als eerste vindplaats voor ukelele, maar in het Historisch Krantenarchief van de KB vinden we al een stukje uit het Algemeen Handelsblad van januari 1924: in een uit het Engels vertaald feuilleton wordt melding gemaakt van een zanger met een “bespottelijk kleine ukelele waarmee hij zichzelf, rhythmisch gonzend, accompagneerde.”

Voor de spelling ukulele vinden we een niet vertaalde én oudere vindplaats uit 1920: een stukje uit de Sumatra Post over een chansonnier:

Hij begeleidde zichzelf op een ukulele van eigen maaksel, uit een sigarenkistje.

Opvallend is dat het woord ukulele kennelijk geen toelichting behoeft – verondersteld wordt dat de lezer het begrip al kent. Dat is opvallend omdat de ukelele pas rondom 1915 buiten Hawai bekend raakte – in eerste instantie in de rest van de Verenigde Staten.

Kennelijk trok die mode snel de wereld rond. De afwijkende Nederlandse spelling kan waarschijnlijk verklaard worden uit het feit dat ook in het Engels op dit punt variatie bestaat. Nog steeds levert een zoekopdracht op YouTube nog allerlei Engelstalige ukelele-filmpjes op. In Nederland is omgekeerd blijkens het Historisch Krantenarchief de (etymologisch correcte) spelling ukulele blijven bestaan tot pakweg midden jaren vijftig. Ik vermoed dat hij toen is uitgebannen doordat de redactie van het Groene Boekje in 1954 uit (de haar zo vaak kenmerkende) onwetendheid de verkeerde keuze maakte. De Nederlandse ukulele-gemeenschap zit daarom met een probleem (www.ukulele.nl is wel een echte website, www.ukelele.nl is dat niet.)

Zoiets moet er ook zijn gebeurd met de uitspraak. De ukelele werd in het begin waarschijnlijk als een Amerikaanse rage gezien (de eerste krantenstukjes gaan allemaal over Angelsaksische artiesten) die dus een Engelstalige naam zou hebben. Dus heeft men vermoedelijk zelf de uitspraak [juːkəlɪli] bedacht, tenzij die vorm in het begin ook in het Engels rondging (dat heb ik niet kunnen achterhalen), terwijl een Nederlandse uitspraak in dit geval veel dichter tegen de etymologisch juiste, Hawaiiaanse vorm had gelegen. (De rare Nederlandse uitspraak is gecanoniseerd door de beroemde zanger Nico Haak.)

Zowel de Nederlandse spelling als de Nederlandse uitspraak van ukelele verwijzen dus naar het feit dat we het woord zijn gaan lenen op het moment dat het Engels al wel in de mode raakte, maar niemand het hier nog echt sprak. Als we het woord twintig jaar eerder hadden geleend, of twintig jaar later, hadden we nu [ukulele] gezegd en oekoelele geschreven.

En ja, ik heb dit weekeinde in een opwelling zo’n ding gekocht.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Engels, leenwoorden, spelling, uitspraak

Lees Interacties

Reacties

  1. janien zegt

    18 juni 2012 om 22:02

    Horen (en zien) we u dus binnenkort op YouTube? Meende ik onlangs nog te hebben gelezen dat Wittgenstein ook de ukelele bespeelde … Maar informerend bij een Wittgensteinkenner én ukelelespeler moet dat een hallucinatie geweest zijn.

    Is het uw uke op de afbeelding hier? Mijn instrument heeft de pineapple shape. Ik heb hem cadeau gekregen. My treasure.

    Beantwoorden
  2. darllenydd zegt

    25 november 2013 om 14:21

    Twee korte opmerkingen. 1. Een wat afwijkend gebruik van het woord vind je bij Reve, die schrijft over "de Oekoeleelee der Kerken": een laatdunkende, en grappig bedoelde, verwijzing naar het begrip oecumene. 2. Een exotisch woord waarvan de Nederlandse spelling dichter bij de oorsprong ligt dan de Engelse is "kangoeroe" (Engels: kangaroo). De allereerste vermelding in het Engels, uit 1770, luidde volgens Wikipedia overigens "kanguru". Het stamt uit een taal met de onwaarschijnlijke naam Guugu Yimidhirr.

    Beantwoorden
  3. Jeroen B zegt

    22 september 2022 om 21:08

    De Vlaamse ukeleleleraar Karl Catteeuw doet op https://vrttaal.net/nieuws/ik-twijfel-over-hoe-je-ukelele-uitspreekt trouwens nog een boekje open over de zgn. ongekuiste versie van Nico Haaks hit. Nico had het woord in de oorspronkelijke tekst willen laten rijmen op brullen, flauwekullen, knullen, aldus Karl, maar de platenmaatschappij heeft daar in 1973 een stokje voor gestoken.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Gerrit Achterberg • Noordeinde

Ik loop in doodvacantie door den Haag.
Het uitgestalde wordt mijn eigendom.
De dorst naar u slaat op de wereld om
zonder dat ik de dingen overvraag.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BIJEN

Als ik mij buk naar takken die ik raap,
naar honing die de grond van bloemen is,
ik die de tuin inloop, schrikken zij niet.

Verknocht als zij aan wat ze doen, verdiep
ik mij in wat ik breek, verzet hun zoemen
van bloem naar bloemen op begane grond.

Bron: Vluchtige Verhuizing, postuum verschenen, 1975

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d