Levens en werken van Gerrit Paape

Gerrit Paape (1752-1803) was er van overtuigd dat zijn levenbeschrijving zozeer de moeite waard was als spiegel voor zijn tijdgenoten dat hij er zelf maar enkele schreef.

De beroemdste ervan is Mijne vrolijke wijsgeerte in mijne ballingschap, waarvan de titel al een miniatuur-zelfportret vormt. Paape verkeerde in de jaren tachtig enkele jaren in ballingschap omdat hij als een van de meest uitgesproken zegslieden van de opstandige patriotten niet langer gewenst was in de door de aanhangers van Oranje overheerste Republiek. Hij probeerde bovendien te laten zien dat hij die dagen in ‘vrolijke wijsgeerte’ doorbracht – een mengeling van Verlichtingsdenken, stoïcisme en door de Franse revolutie geïnspireerde politiek.
De Vrolijke wijsgeerte werd enkele jaren geleden uitgegeven door de Nijmeegse neerlandicus Peter Altena, die er ook een essay over schreef en er ook overigens een carrière van Paape-studie op heeft zitten; een carrière die nu een hoogtepunt bereikt heeft met de publicatie van de grootse biografie Gerrit Paape (1752-1803). Levens en werken (Uitgever Vantilt, 2012), waarop Altena vorig jaar promoveerde.

Mozart

Altena moet zo ongeveer alles van Paape gelezen hebben wat er nog overgeleverd is – en dat is heel veel, want Paape was zijn leven lang een veelschrijver. Aan de andere kant is er van sommig werk – kranten, handschriften – soms slechts één exemplaar over, dat Altena dan steeds heeft opgespoord. Al aan het begin van zijn loopbaan, als jonge ‘kwekeling’, werd het Haagse dichtgenootschap dat hem in bescherming hebben genomen overspoeld met – in die tijd nog heel brave en vromen – dichtwerken van de jonge Paape. Altena laat zien hoe de dichter zijn literaire talenten gebruikte om vooruit te komen in de wereld. Hij werkte in de Delftse aardewerkindustrie als plateelschilder, een weinig prestigieus baantje. Binnen enkele jaren was hij een van de dichters in de regio Delft-Den Haag met de meeste opdrachten.

Hij bleef zijn levenlang schrijven – krantenartikelen, bijbelse epossen, schotschriften, satires, biografieën, gedichten, proclamaties, verslagen – en kon ervan leven. Ik moest soms denken aan Wolfgang Amadeus Mozart, een tijdgenoot van Paape, over wie wel wordt gezegd dat hij de eerste freelancer was, iemand die van zijn kunst kon leven zonder in dienst te zijn van een adelijke broodheer. Paape had misschien niet Mozarts talent, maar creëerde wel dergelijke omstandigheden: hij kon zonder vaste opdrachtgever, als vrije geest, leven van zijn pen. Hij was een van de eerste schrijvend zzp’ers van Nederland.

Je zou hem je als weblogger kunnen voorstellen – maar alleen als er een goed verdienmodel voor weblogs bestond.

Privé-leven

Met die pen wist hij zich ook in het midden van de woelige tijden aan het eind van de achttiende eeuw te plaatsen. Hij sloot zich al tamelijk jong aan bij de patriotten in Delft, leefde dus enkele jaren in ‘ballingschap’ in België en kwam uiteindelijk onder de vleugels van generaal Daendels terug in Nederland, waar hij onder meer in Den Bosch, Leeuwarden en Den Haag leefde. Hij nam er niet alleen deel aan de strijd met zijn niet aflatende stroom geschriften, maar vuurde die strijd ook aan.

Altena heeft zijn boek Levens en werken genoemd om Paapes veelzijdigheid te benadrukken. Toch ligt de nadruk vooral op Paapes politieke rol en bemoeienis. Over zijn privé-leven komen we bijvoorbeeld niet heel veel te weten. Hij had een vrouw en kind, maar waar deze precies waren bij al zijn omzwervingen, is niet duidelijk. Misschien had hij ook weinig tijd voor een privé-leven bij al zijn tomeloze geschrijf.

Je krijgt uit deze naspeuringen de indruk dat Paapes geschriften ook niet allemaal de moeite waard zijn, dat Paape soms teveel schreef, al liet hij ook enkele heel mooie boeken na, waaronder zijn autobiografieën. Sommige van de beste werken zijn de afgelopen jaren uitgegeven, onder andere door Altena, en sommige zijn inmiddels ook al gedigitaliseerd bij de DBNL uitgegeven. (Steeds meer krantenstukjes blijken trouwens te vinden bij het Historisch Kranten-archief van de KB.)

Want Altena’s biografie geeft niet alleen een inkijkje in een onrustige, razend interessante periode in de Nederlandse geschiedenis – hij zet ook nog eens aan tot lezen van een van de interessantste schrijvers die we hebben gehad.