Het is wel duidelijk dat het Nederlands nog niet goed genoeg beregeld is. Tientallen inzendingen kwamen er binnen bij de redactie van Neder-L na onze oproep van vorige week om nieuwe kwesties te beregelen.
Nu vielen veel inzendingen al vrij snel af bijvoorbeeld omdat ze niet zozeer gloednieuwe taalproblemen signaleerden (een uitdrukkelijke voorwaarde voor deelname aan deze wedstrijd), als wel oude kwesties opnieuw of voorgoed of anders wilden regelen. Toch waren er nog vele mooie nieuwe regels bij. Uiteindelijk kwam de jury tot een shortlist van drie regels die zo aan de handboeken kunnen worden toegevoegd:
- De regel van Kobie van KriekenHet woord niemand mag niet als agens worden gebruikt in een zin omdat dit woord de aanwezigheid van een handelende/denkende/percipiërende entiteit uitsluit. Alleen iemand kan handelen, denken en percipiëren en dientengevolge ook agens zijn.
De volgende zin is volgens deze nieuwe regel dus incorrect:
– Niemand trapte de bal het water in.
In een correcte variant wordt de zin lijdend, blijft de agens impliciet en wordt het negatie-element niet gebruikt:
– De bal werd het water niet in getrapt.
Het woord niemand mag nog wel worden gebruikt in zinnen waarin het niet als agens fungeert:
– Hij ontmoette niemand op de bijeenkomst.
– Het is voor niemand leuk om ontslag te krijgen.(Aanvulling MvO: merk op dat deze regel niet verbiedt dat niemand soms als onderwerp van de zin gebruikt wordt. In een zin als Niemand is gestorven is niemand wel degelijk mogelijk, omdat het hier wel het onderwerp is, maar geen agens.)
- De regel van Griet CoupéHet bijwoord wellicht met als betekenis ‘misschien’, ‘mogelijk’ is etymologisch af te leiden uit een samenstelling van het bevestigende partikel wel en het bijwoord licht (‘makkelijk, eenvoudig’). Omdat het dit bevestigende partikel in zich draagt kan wellicht in het Nederlands enkel correct gebruikt worden in bevestigende zinnen, bv. De Sunday Times klaagt Armstrong wellicht aan. Het gebruik van wellicht is daarentegen fout in zinnen als De evacuatie van asbestflats in Utrecht was wellicht niet nodig geweest en Balotelli speelt wellicht niet tegen Ajax. Correcte alternatieven voor wellicht in dit soort contexten zijn mogelijk of misschien.
- De regel van Ingmar Roerdinkholder
De woorden voor en tegen worden vaak verkeerd gebruikt.
– Waar is dat drankje goed voor? Hoofdpijn. Nee! Het is juist goed tegen hoofdpijn.
– Waar gebruik je die pillen voor? Voor mijn maag-klachten. Nee, ertegen natuurlijk! Deze regel pleit dus tegen het gebruik van voor en voor het gebruik van tegen, in het geval van remedies bij lichamelijke (of andere) klachten.
Niemand gaat zich wellicht aan die nieuwe regel voor een verkeerd gebruik van niemand houden, maar toch gefeliciteerd, Kobie!
En leuk dat er ook iets van mij op de shortlist stond, ik wist niet eens dat ik ergens aan mee had gedaan 😉
Verzuimd, Marc? 🙂
ah nee, dat moest natuurlijk voltooid tegenwoordige tijd zijn.
Niemand houdt van energieverspilling: http://www.youtube.com/watch?v=RBSn0qWWNiU
Van energieverspilling wordt niet gehouden, dus
Het onderwerp van houden van is geen agens, maar wat in de Engelstalige literatuur een experiencer genoemd wordt: een gevoel hebben is geen handeling
Mooie winnaar! Lewis Carroll verbaasde zich al over niemand in Through the Looking Glass:
'I see nobody on the road,' said Alice.
'I only wish I had such eyes,' the King remarked in a fretful tone. 'To be able to see Nobody! And at the distance too! Why, it's as much as I can do to see real people, by this light!'
http://sabian.org/looking_glass7.php
De regel van Kobie lijkt op wat JPM Tacx in zijn Prisma-boekje Nederlandse spraakkunst voor iedereen (1960) de verkeerd geplaatste ontkenning noemde (par. 189), met als voorbeeld:
Verkeerd: Ik hoop niet dat ik u stoor;
Correctie: Ik hoop dat ik u niet stoor.
Had die cycloop begrepen dat Odysseus grammaticaal incorrect antwoordde, dan was het nog slecht afgelopen voor onze held. Hoe dan ook, hulde aan de winnares.
Ik zal het er wel helemaal niks van begrepen hebben, maar "Niemand (van ons) trapte de bal in het water. Nee, het was de wind die de bal in het water blies." zou dus fout zijn?
Ik weet dat het te laat is om nog verder aan de wedstrijd
mee te doen, maar ik heb nog een neogrammaticaal regeltje:
geen of niet?
Ik heb een huis – ik heb geen huis.
Dat is logisch: niet + een = geen.
Maar in:
Ik heb huizen – ik heb *geen huizen
Ik heb zin – ik heb *geen zin
zou dat natuurlijk alleen maar NIET moeten zijn, want er staat geen 'een' in de bevestigende bewering(correctie: niet 'een'!)
Dus correct zijn:
ik heb niet huizen & ik heb niet zin,
net zoals 'geen één' ipv 'niet één' wel fout gerekend wordt in bv
ik heb *geen een huis ipv ik heb niet een huis.
Uit deze laatste, reeds bestaande regel dient overigens ook voort te vloeien:
Het is één uur
Het is nog *geen één uur => het is nog niet één uur
Verder:
Ik heb twee broden, hoeveel heb jij er? Geen. (Of niet een)
Hoeveel water heb jij? Niet.
Mijn moeder en oma zeiden in hun Zeeuwsch-Vlaamse dialect trouwens
"'t is geen waar" ipv het is niet waar. Dus daar is de genelogie helemaal doorgevoerd.
Niemand nam het initiatief…
Citaat uit het artikel: "om maar weer eens duidelijk te maken dat men niet zomaar ongestraft de taal mag hanteren zonder eerst zorgvuldig de inzichten van de grammaticawetenschap te bestuderen. Iemand die begrippen als agens niet kent, is eigenlijk onbevoegd om de taal correct te hanteren. "
Slecht geformuleerde ape(n)kool: wat voor straf zou er moeten staan op het "hanteren" van "de" taal als je geen benul hebt van van "grammaticawetenschap"? Moet je soms examen doen voordat je je mond opendoet? En als je het begrip 'agens' niet kent, is het dan verboden om correcte taal te gebruiken?
Reagens – Nemo
'Agens' is iemand die of iets dat handelt. Krieken heeft formeel gelijk. Ik geef het node toe en feliciteer haar.
Toch vraag ik me af wat ze zou zeggen als een man verdrinkt in de gracht, voor haar ogen en die van andere omstanders. Zou ze roepen: "Er wordt niets gedaan!" of gewoon "Shit, niemand doet iets!"?
Er is iets met het woord 'iemand'. Dat is eigenlijk 'een mens' of 'een man'. "Jemand", in het Duits. Onbepaald.
Daar kom ik nog op.
De regel van Ingmar R: overcorrect. Voorbeeld. Ik drink groene thee voor mijn maagpijn. Het voorzetsel 'voor' heeft hier niets te maken met 'bevordering'. 'Voor' betekent meer dan alleen het tegenovergestelde van 'tegen'. Iemand krijgt een behandeling voor medische problemen. Niet ertegen.
Doet me denken aan de mensen die ineens tegen het woord 'stoplicht' waren. Rood, oranje en groen waren niet alleen bedoeld voor stilstaan en doorrijden. Het moest dus 'verkeerslicht' worden. IJskast kon ook niet meer: 't is koelkast. Schei toch uit!
Dan de volkomen terechte en logische reactie van 'Anoniem'.
In het artikel staat: "Na ampel beraad heeft de jury besloten de prijs te geven aan Kobie van Krieken. Haar regel heeft precies de juiste graad van abstractie om maar weer eens duidelijk te maken dat men niet zomaar ongestraft de taal mag hanteren zonder eerst zorgvuldig de inzichten van de grammaticawetenschap te bestuderen. Iemand die begrippen als agens niet kent, is eigenlijk onbevoegd om de taal correct te hanteren."
'Anoniem' schrijft:
"Slecht geformuleerde ape(n)kool: wat voor straf zou er moeten staan op het "hanteren" van "de" taal als je geen benul hebt van van "grammaticawetenschap"? Moet je soms examen doen voordat je je mond opendoet? En als je het begrip 'agens' niet kent, is het dan verboden om correcte taal te gebruiken?"
Inderdaad, volslagen apekool. Krieken wordt er, als je het goed leest, belachelijk mee gemaakt. En als de jury serieus is, maakt die zichzelf belachelijk.
Logica is een vak. Net als formuleren.
Tot slot 'iemand'. Dat zou mijn correctie (want daar gaat het hier in feite om, veeleer dan om nieuwe taalregels) geweest zijn, dat idiote gebruik ervan: 'een iemand'. Wordt steeds gangbaarder. Net als 'diegene' zonder een logisch erop volgend betrekkelijk voornaamwoord.
Tja, ik ben ook te laat met een reactie. Ik pleit voor 'niemand' als een soort synecdoche of hyperoniem.
Hanneke Driever
PS Grammatica is van eenzelfde soort onafhankelijke schoonheid als wiskunde.
hd
heeft verzuimd is toch voltooid tegenwoordige tijd
Hier ben ik het helemaal mee eens! Iedereen mag taal correct gebruiken en ook incorrect als je het mij vraagt. Taal verbindt mensen met elkaar en daardoor begrijpen mensen elkaar (ook als het incorrect gebruikt wordt). Ik zou wel eens willen weten wat de schrijver van dit artikel zou doen als hij geen taal tot zijn beschikking zou hebben en de rest van zijn omgeving wel (ik werk met afasiepatiënten en ik heb al meerdere mensen behandeld die allang blij zijn dat ze nog in incorrecte taal kunnen spreken, laat staan schrijven).