• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Klankencyclopedie van het Nederlands (31): [r]

31 maart 2013 door Marc van Oostendorp Reageer


door Marc van Oostendorp
[r] De r kun je als spreker van het Nederlands op heel veel verschillende manieren maken. Dat is een van de vele raadselen die deze klank omgeven, want al die verschillende manieren hebben heel weinig met elkaar te maken. Hoezo kunnen we dan eigenlijk zeggen dat het toch om een en dezelfde klank gaat? 
Er is de r die je maakt door je tongpunt te laten trillen, en de r die je maakt door je huig te laten trillen. Er is de Sacha de Boer-r, die je maakt door je tong achterin je mond tot een propje te maken, en de Leidse r waarbij je je tong helemaal omkrult. Er is de r die tot een soort j geworden is mooi weej, en er is de r waarvan bijna niets meer te horen is (dat is waah).

Het wonderlijke is: voor zover we weten had heel Europa een paar eeuwen geleden slechts een manier om de r uit te spreken: de tongpunt-r. Er waren natuurlijk wel wat mensen met een spraakgebrekje die die r niet konden maken, zoals er nu mensen zijn die de s niet goed kunnen zeggen omdat ze slissen.
Maar die mensen waren in de minderheid. En moet je nu eens zien: in het Verenigd Koninkrijk vind je de tongpunt-r alleen nog aan de randen, zoals in Schotland. In Frankrijk en Duitsland zijn het ook alleen nog wat gebiedjes in het zuiden waar de tongpunt-r nog voorkomt. In Scandinavië rukt de uitspraak op van zuid naar noord, en in Italië van noord naar zuid. Waar het begonnen is, valt niet te zeggen (Frankrijk? Duitsland), maar een olievlek breidt die uitspraak zich langzaam maar zeker uit over Europa.

In ons taalgebied heeft het tot gevolg dat er allerlei alternatieve manieren zijn om de [r] te zeggen. De oude tongpunt-uitspraak komt nog in heel veel gebieden voor, maar vrijwel overal vind je ook andere manieren om hem te zeggen. De meeste sprekers van het Nederlands hebben zelfs meer dan één uitspraakvorm tot hun beschikking.

Ik ben zelf op dit punt geloof ik een tamelijk prototypische standaardtaalspreker uit de Randstad. Ik gebruik vooral twee r‘en: de trillende huig, en een Sacha de Boer-r. Voor het gemak schrijf ik de eerste voortaan als r en de tweede als R. Omdat ik allebei de r‘en vrijelijk kan afwisselen, zou ik het woord raar op vier manieren moeten kunnen uitspreken:

1. – raar
2. – raaR
3. – RaaR
4. – Raar

In de praktijk gebruiken de meeste Randstedelijke sprekers alleen de eerste en de tweede mogelijkheid. De derde is min of meer zoals men het in het Leids doet (behalve dat de Leidse r dus net een beetje afwijkt van die van Sacha de Boer). De vierde wordt nergens aangetroffen.

Hoe komt dat? Het heeft ermee te maken dat de R veel meer op een klinker lijkt dan op een medeklinker. Mensen (alle mensen, overal ter wereld) streven in hun uitspraak altijd naar een regelmatige afwisseling van medeklinkers en klinkers: medeklinker-klinker-medeklinker-klinker, tata, is de ideale woordvorm.

De uitspraak raaR komt daar het dichtst bij in de buurt, en daar gaat de taalverandering dus naartoe. De wat conservatievere vorm raar is minder goed omdat hij eindigt op een medeklinker. De ‘Leidse’ vorm RaaR omdat hij juist niet begint met een goede medeklinker. Maar de vorm Raar heeft het helemaal verkeerdom – we kunnen dus voorspellen dat het Nederlands nooit die kant op zal gaan.

Ik houd op een aparte pagina bij welke klanken ik inmiddels behandeld heb in de Klankencyclopedie.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, Klankencyclopedie van het Nederlands, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1801 Taco Roorda
1901 Wim Caron
sterfdag
1901 Jan ten Brink
1919 Jacob Verdam
2010 Hans den Besten
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d