Het is voor iedereen maar het beste dat ik geen jurist ben. Voor hen tellen woorden zo zwaar – je kunt je niet permitteren de wet verkeerd te interpreteren of een onduidelijkheid te laten staan in een internationaal verdrag. De twijfel zou de hele tijd aan mij knagen.
Maar hoe moet dat nu als men van rechtswege gaan eisen dat je Nederlands schrijft? Wat zijn dan de grenzen? Stel dat iemand mij voor de rechter zou slepen omdat hij meent dat ik geen Nederlands schrijf, hoe kan ik me dan verweren? Hoe bewijs aan een onwillige dat de letters die hier staan wel degelijk Nederlands zijn?
De kwestie werd gisteren actueel toen Dertien. Magazine voor het Vlaamse overheidspersoneel (is magazine een Nederlands woord?) het bericht plaatste dat Vlaamse ambtenaren alleen in het Nederlands mogen twitteren. Ze mogen zelfs geen berichten in andere talen retweeten (doorsturen via Twitter).
Meteen begon ik me, plaatsvervangend voor de Vlaamse ambtenaar, allerlei zorgen te maken.
De sancties variëren volgens het artikeltje in Dertien “van een blaam tot, in heel ernstige gevallen, ontslag”. Mag je bijvoorbeeld dan wel een woord als retweeten gebruiken? Of treft je dan meteen ‘een blaam’? Mag een Vlaamse ambtenaar dat eigenlijk wel zeggen ‘een blaam’? Ik heb dat woord in Nederland geloof ik nog nooit met een onbepaald lidwoord horen gebruiken.
Het artikeltje in Dertien begint zelfs met een zin die volgens mij niet helemaal grammaticaal is: “Als moderne ambtenaar bent u volledig mee met de sociale media.” Mag een moderne Vlaamse ambtenaar zo’n zin nu tweeten of retweeten zonder angst voor ‘een blaam’?
Nogmaals, in het dagelijks leven is mij dat allemaal om het even. Ik begrijp die woorden best, dus van mij mag het. Maar begrijpt de Vlaamse taalpolitie het ook?
Het probleem voor zo’n taalwet die ze in Vlaanderen kennelijk hebben is dat ‘het Nederlands’ helemaal niet zo scherp gedefinieerd is. We hebben natuurlijk een woordenlijst, maar iedereen weet dat die niet volledig is en zelfs niet kan zijn: er komen iedere dag Nederlandse woorden bij (koningslied). Eisen dat mensen binnen de grenzen van het Nederlands blijven is dus eisen dat ze blijven binnen een aantal lijntjes, terwijl die lijntjes de hele tijd veranderen.
Voor Twitter lijkt me de wet bovendien onuitvoerbaar. Neem nu bijvoorbeeld de uitzonderingsclausule voor het gebruik van vreemde talen:
Een uitzondering op die regel kan alleen als het doelpubliek anderstalig is of als u communiceert in een internationale context. “Tweeten in een andere taal kan bijvoorbeeld als u informeert over inburgering, over borstkankeronderzoek, of communicatie bij rampen”, verduidelijkt Thomas. “Vermeld de boodschap in elk geval ook in het Nederlands, en zeg erbij dat het om een vertaling gaat. Want bij een vertaling ‘bewerk’ je de boodschap, en dat moet je ook aangeven. Stel dat je een bericht fout vertaalt en nergens vermeldt dat het om een vertaling gaat: de auteur van de oorspronkelijke tweet zal allicht niet kunnen appreciëren dat zijn boodschap zomaar is veranderd.”
Mij zou het zweet uitbreken als ik nu via Twitter over een ramp zou moeten communiceren. Hoe krijg je al die informatie (de buitenlandse tekst, de vertaling, de informatie dat het hier een vertaling betreft) in de 140 lettertekens die het maximum vormen voor een tweet? Mag je daarbij afkorten of geldt het bericht dan niet meer als Nederlands?
Als ik een Vlaamse ambtenaar was, zou ik uit paniek geen mond opendoen.
.jpg){kind=link}
Ik zie niet zo goed wat er "niet helemaal grammaticaal is" aan de zin "Als moderne ambtenaar bent u volledig mee met de sociale media."
U gaat me vast niet vertellen dat het "Als moderne ambtenaar zijnde" zou moeten zijn (of ik stuur de taalprof op u af).
Gaat het dan om "mee zijn met"? Dat vind ik niet meteen in Van Dale, waar ik wel o.m. "mee hebben" en "mee kunnen" aantref. En dus: waarom ook niet "mee zijn"? In Vlaanderen lijkt het mij heel gewoon, en ik heb zo het idee dat ik Nederlanders ook al wel dingen als "Bent u nog mee?" heb weten uiten. Dus: quid?
Als er voor u wat schort aan die zin, geen probmeem, maar hebben we het hier dan over grammatica, of over woordkeuze, stijl, …?
"mee zijn met" is inderdaad eerder idioom dan grammatica. Maar dat "mee zijn" zou moeten kunnen omdat "mee hebben" en "mee kunnen" gangbaar zijn lijkt me een onjuiste conclusie.
"dat ik Nederlanders ook al wel dingen als 'Bent u nog mee?' heb weten uiten." is trouwens ook een typisch Vlaamse zin bij het lezen waarvan de Nederlander even met zijn ogen knippert.
Goed, we noemen het probeem met de zin over 'mee zijn met' vooral een idiomatisch probleem, geen grammaticaal probleem. Ik heb overigens geen enkel probleem met die zin, hij lijkt me goed te begrijpen, al ken ik geloof ik geen Nederlanders die 'bent u nog mee?' zeggen. Ik zal er eens op letten.
Het probleem ontstaat pas als ik me in de schoenen van de jurist probeer te verplaatsen die nagaat of een en ander wel 'goed Nederlands' is. Mag die zin dan?, gegeven het feit dat we hem inderdaad niet 'meteen in Van Dale' vinden.
1. Als er een grammaticaal probleem moet worden gevonden, zijn deze twee zinnen bruikbaarder:
– 'Maar hoe moet dat nu als men van rechtswege gaan eisen dat je Nederlands schrijft?'
– 'Hoe bewijs aan een onwillige dat de letters die hier staan wel degelijk Nederlands zijn?'
2. De taalwetgeving zegt dat een ambtenaar in het Nederlands moet communiceren. Of een en ander wel 'goed Nederlands' is, daar houdt de jurist zich niet mee bezig.
Het probleem is dat 'het Nederlands' minstens even moeilijk te definiiëren als als 'goed Nederlands'.
Ik denk dat het in die Vlaamse taalwetgeving gewoon gaat om Nederlands gebruiken, geen Engels of Frans, Duits, Russisch of Arabisch bijvoorbeeld. Dat verschil is toch duidelijk?
"Mee zijn met" is inderdaad een Vlaamse uitdrukking, in Nederland wordt ze niet gebruikt. Maar dat is niet erg (of moet ik zeggen: "geen erg"?). Tussentaal is voor de Vlaams-nationalisten meestal geen probleem, al zou je je wel vragen kunnen stellen bij tussenwerpsels als "allez", "soit", "bon" en "tiens".
Veel bizarder is natuurlijk de politieke kant van deze taaleis. De perverse genoegens van het Vlaams-nationalisme worden zo uitgewerkt op iedere ambtenaar van de Vlaamse overheid, ook als die ambtenaren mensen zijn met een iets volwassener wereldbeeld en minder angst voor Walen of vreemdelingen in het algemeen. Dat is zorgelijk.
"men … gaan eisen"
Dat is heel modern.
"Hoe bewijs aan…"
Ik denk dat je perongeluk een woord.
Enkele opmerkingen.
'Mee zijn met', in de letterlijke betekenis, komt (volgens Google) wel eens voor in Nederland, maar zeker niet vaak. Van de figuurlijke betekenis ('bij zijn', 'op de hoogte zijn', 'kunnen volgen') is er – MvO had ongetwijfeld gelijk – vooralsnog geen spoor.
Deze uitdrukking mag dan wel "Vlaams zijn", het is geen – want u gaat meteen die kant op – tussentaal. Niet alles wat in Vlaanderen wordt gezegd en in Nederland niet is tussentaal. De uitdrukking wordt in Vlaanderen algemeen gebruikt, ook daar waar de standaardtaal de norm is.
De taaleis – twitteren in het Nederlands – heeft weinig of niets te maken met het Vlaams-nationalisme en is ook helemaal niets nieuws. Hij is het gevolg van de taalwetgeving in België, die is overeengekomen in akkoorden tussen Vlamingen en Walen (er was toen nog geen sprake van Brusselaars) en waarbij is bepaald dat de bestuurstaal in Vlaanderen het Nederlands (en niets anders) zou zijn. Aan tafel zaten toen geen Vlaams-nationalisten. Sindsdien bepaalt of preciseert Vlaanderen ter zake. Zo kwam o.m. de beruchte omzendbrief-Peeters tot stand, later aangevuld met en/of bevestigd in de omzendbrief-Martens en de omzendbrief-Keulen. Geen van die bevoegde politici behoorde tot het kamp van de Vlaams-nationalisten: Peeters was een socialist (sp-a), Martens een christendemocraat (cd&v;) en Keulen een liberaal (open-vld).
Misschien is het ook zorgelijk dat u het Vlaams-nationalisme kennelijk verengt tot het extreemrechtse deel van het politieke spectrum – vooral Vlaams Belang en ex(maar niet heus)-Vlaams Belang – luitjes die overigens nog nooit mee aan tafel zaten: ik kan mij voorstellen dat niet iedereen die de bedoelde taaleis normaal vindt, daar thuishoort. Niettemin, u mag dat, maar u moet dan wel dát Vlaams-nationalisme niet willen linken aan die taaleis, want daar heeft het niets mee te maken.
Bovenstaande reactie was een antwoord aan plaatsman. Verkeerde knop gebruikt …
@ Marc van Oostendorp:
Ja, dat klopt, natuurlijk. Ik vind het ook heel interessant dat u die vraag opwerpt, ook, denk ik toch, een beetje los van de bedoelde taaleis. Een simpele definitie, die netjes omschrijft en afbakent, is niet goed mogelijk. Is 'goed Nederlands' gelijk aan 'de standaardtaal in Nederland'? Dat wordt moeilijk in België, waar de standaardtaal toch lichtjes afwijkt. En wie bepaalt of iets standaardtaal is of niet? Woordenboeken en taaladviesluitjes spreken elkaar geregeld vrolijk tegen. Is 'Nederlands' Nederlands mét of zonder (al/sommige van) z'n variëteiten? Zijn woorden van vreemde origine, die al dan niet geregeld opduiken in als Nederlands geschatte teksten, ook Nederlands, of net niet? Et cetera.
Maar, zoals anderen ook al hebben gezegd, de taaleis betekent alleen dat je Nederlands moet gebruiken, en geen andere taal. Wat er vaak niet bij wordt verteld is dat het niet altijd hoeft: "als het doelpubliek anderstalig is of als (men) communiceert in een internationale context" (zie link naar artikel boven, in column) kan een andere taal wel. Eigenlijk is dat geestig: je moet het dus alleen maar met Nederlandstaligen doen, waar zit dan het probleem? (De realiteit is wat minder simpel, uiteraard.)
Wie loopt eigenlijk gevaar? Ik kan mij één species voorstellen: die van de 'onwillige Franstaligen' (er zijn er ook andere), en dan alleen nog als ze bij de Vlaamse overheid werken (wat je niet meteen verwacht). Onwillige Franstaligen zeggen namelijk altijd "Non!" op wat Vlaanderen vraagt: ze hebben een onbedwingbare neiging om te vinden dat de taalwetten niet voor hen zijn bedoeld, en dat ze dus altijd en overal Frans mogen gebruiken. Als zo'n ambtenaar, van Franstaligen huize maar werkzaam bij de Vlaamse overheid, het vertikt om zijn – officiële, ergo als 'Vlaams ambtenaar' – getwitter in het Nederlands te doen (en dus een andere taal gebruikt, m.n. Frans, of Engels, Laps, Swahili …) dan overtreedt hij de taalwetgeving en zijn sancties mogelijk. Maar het zal wel meevallen: ik denk niet dat er heel veel ambtenaren zullen zijn die geen Nederlands gaan gebruiken waar het wel moet. Of dat ook goed Nederlands is, nu ja, dat hangt dan weer van de definitie ter zake af … Met de ogen knipperen mag.
@ Anoniem:
Nou, conclusie, dat is wat sterk: ik stel gewoon de vraag. Uiteraard weet ik ook dat het niet automatisch volgt, maar uit uw reactie kan ik wel afleiden (misschien is dat ook te sterk) dat u vindt dat het niet volgt, m.a.w. dat 'mee zijn met' geen (goed) Nederlands is. Mij allemaal best, maar afgezien van het eeuwige 'wij kennen dat niet in Nederland' (wat hoegenaamd niet volstaat) ken ik vooralsnog geen enkel argument, laat staan een zinnig, dat 'mee zijn met' veroordeelt. Het lijkt me alleszins geen (al dan niet typisch Belgisch) 'barbarisme' (être avec/mit sein/be with…?) en het is m.i. volledig in overeenstemming met de regels van het Nederlands. Mag het, als u per se met de ogen wil knipperen, iets substantiëler zijn dan (het impliciete) "Als het uit België komt, moet het wel fout zijn"? Wat in België tot de standaardtaal behoort, is namelijk óók Nederlands.
@ Marc van Oostendorp:
U hebt ongetwijfeld gelijk, leert Google mij. Ik moet dus verward hebben met wat ik in standaardtaalvorm in Vlaanderen heb gehoord. Wat ik wel heb gevonden, zij het niet vaak en soms ook op sites waar het taalgebruik allesbehalve foutloos was, is "(We/X en Y/ …) waren (niet) mee", in de letterlijke betekenis: er niet bij, niet mee met de anderen. Ik vond ook een speelgoedwinkel in Nederland, met de naam "Mee met de tijd". Ik vermoed dat jullie dat interpreteren als 'meegaan met', terwijl ik het lees als 'mee zijn met', m.a.w. "Wij zijn mee met de tijd" ("Wij zijn bij de tijd").
Voor de jurist is er geen groot probleem: het ging niet om 'goed' Nederlands, enkel om Nederlands (zie elders). Daar heb je niet meteen een (taal)expert voor nodig. Kortom, onze zin kan perfect, zeker in België (en in Nederland mogen jullie alles twitteren, vermoed ik). Voor 'goed' Nederlands heb je die expert mogelijk wel nodig, en dan krijg je situaties zoals nu met (bv.) psychiaters en psychologen: die spreken elkaar lustig tegen (ook weer niet altijd) en de rechtbank moet het daar maar mee doen. Toch maar liever niet, dus.
@ Anoniem:
Mag ik er nog iets aan toevoegen, omtrent dat "even met (uw) ogen knipperen"? In zijn column schrijft MvO ook dit:
"Maar hoe moet dat nu als men van rechtswege gaat eisen dat je Nederlands schrijft? Wat zijn dan de grenzen? Stel dat iemand mij voor de rechter zou slepen omdat hij meent dat ik geen Nederlands schrijf, hoe kan ik me dan verweren? Hoe bewijs ik aan een onwillige dat de letters die hier staan wel degelijk Nederlands zijn?"
Dat is zo'n beetje wat Vlamingen voelen als de 'Nederlandse taalpolitie' weer eens uithaalt. Nog even en ik ga uit paniek ook mijn mond niet meer opendoen …
Intuïtief is het wel duidelijk, maar het probleem ligt erin dat het in het juridische domein getrokken wordt – een waar je de motieven van de ander moet gaan wantrouwen. Wanneer je een ambtenaar (in Vlaanderen) bent, moet je je kennelijk kennelijk zorgen maken hoeveel Russische of Arabische leenwoorden je mag gebruiken voordat je baas kan zeggen dat je in overtreding bent; en hetzelfde voor dialectismen, verschrijvingen, enz.
@Herman Callens
Het is misschien wel een breder probleem met juridisch taalgebruik. De termen die daar gebruikt worden moeten allemaal heel precies en nauwkeurig gedefinieerd worden, omdat de wet er natuurlijk niet is voor de gevallen waar iedereen er zo ook wel uitkomt, maar voor de gevallen waarin er onenigheid ontstaat. De wet moet niet misbruikt kunnen worden doordat ineens een kwaadwillige een andere definitie aan de termen geeft.
In dit geval geldt die term dus '(in het) Nederlands', die overigens in Nederland minstens even moeilijk te definiëren is als in Vlaanderen. (Er is in Nederland zelfs nog een extra draai omdat je zou kunnen zeggen dat alles wat een Nederlanders produceert per definitie 'Nederlands' is: Nederlands is immers ook het adjectief van Nederland.) Maar ik stel me voor dat je bij allerlei andere wetsteksten parallelle vragen kunt stellen, bijvoorbeeld waar het gaat om 'aanstootgevend gedrag' of zoiets. Ik heb me daar alleen nooit in verdiept.
Ik begrijp wat u bedoelt, maar ik kan mij voorstellen dat het hier niet zo'n vaart kán lopen, of dat Nederlands hier niet eens ondubbelzinnig moet worden gedefinieerd. Riskeert onze ambtenaar een klacht als hij (ook eens) een leenwoord gebruikt? Vast niet. Zelfs als hij iets twittert als "Yes, we can" of "Rien ne va plus" is de kans klein: het zijn bekende citaten of uitspraken (met extra 'effect') en ze suggereren (nog) niet dat we verder geen Nederlands zouden gebruiken. Iets als "Je ne peux pas vous aider" ligt al anders: dat is een gewone mededeling, zonder extra 'effect', die veeleer wijst op onze onwil om Nederlands te gebruiken (of een teveel aan goede wil richting een onwillige Franstalige). Zelfs dan zal eerst moeten blijken of die onwil systematisch is dan wel eenmalig of toevallig. Je zult niet zo gauw veroordeeld worden, en al zeker niet voor het duidelijk is dat wat je gedaan hebt getuigt van manifeste onwil, bv. het voortdurend gebruik van het Frans tegen alle wenken, aanmaningen, bevelen om dat niet te doen in. De definitie van Nederlands is daar nog nauwelijks bij nodig.
Anderzijds, je wil je niet voorstellen dat iemand in België met een simpel "s.v.p." zowat op de brandstapel vliegt …
Ik neem onmiddellijk aan dat de regel met grote soepelheid wordt gehanteerd, natuurlijk. Anders heeft de rechter ook geen leven. Hoeveel ambtenaren zouden er eigenlijk zijn die uit hoofde van hun functie twitteren? En wie gaat dat volgen?
Hoewel ik het met je eens ben dat talen voortdurend aan verandering onderhevig zijn, valt het me op dat je in veel van je artikelen waarin je het hebt over nieuwe woorden, je daarvoor samengestelde woorden gebruikt. In dit geval dus "koningslied".
Volgens mij is het prima te verdedigen dat "koningslied" in zekere zin helemaal geen nieuw woord is, maar gewoon is samengesteld uit de losse morfemen "koning" + "lied", met daarbij een tussen-S die daar volgens de Nederlandse grammatica ook thuishoort.
In het Engels zou zo'n lied bijvoorbeeld iets van "King's Song" heten. Een nieuw begrip, een nieuw concept? Jazeker. Maar een nieuw woord? Dacht 't niet.
Als tegenvoorbeeld zou *fluisp kunnen dienen.
– "Zeg, ik ben mijn *fluisp kwijt, heb jij die gezien?"
*Fluisp zou duidelijk een nieuw woord in de Nederlandse taal zijn.