Een tijdje geleden werd er een aflevering van de Keuringsdienst van Waarde uitgezonden over paprikapoeder. De presentatoren gingen op zoek naar de paprika’s waar dat poeder van gemaakt wordt. Bij hun bezoekjes aan allerlei buitenlandse paprikaleveranciers ontstond, zoals ze zelf op hun website schrijven, een Babylonische spraakverwarring. Want volgens die leveranciers heette het ding dat wij een paprika noemen pepper. De Keuringsdienstmedewerkers reageerden alsof ze een grootschalig bedrog van de Nederlandse voedselindustrie op het spoor waren: in paprikapoeder zit helemaal geen paprika, maar peper! Ondanks de (goedbedoelde maar ontoereikende) uitleg van enkele leveranciers waren ze niet meer van het tegendeel te overtuigen.

Wat ze natuurlijk hadden moeten doen, was een historisch taalkundige erbij halen. Die had voor ze kunnen uitzoeken hoe dat nou zit, met die verschillende namen voor dezelfde vrucht. Want pepper en paprika zijn gewoon aan elkaar verwante woorden, waarvan de betekenissen wat uit elkaar geschoven zijn.

Om het nog ingewikkelder te maken: het woord peperwerd een hele tijd alleen gebruikt om producten aan te duiden die gemaakt worden van peperkorrels (gedroogde besjes van de peperplant). Dit soort peper was al bekend in Europa tijdens de Romeinse tijd, en werd ingevoerd vanuit India. Het Oudindische woord ervoor, pippalī , was de voorouder van het Griekse peperi en het Latijnse piper, en van daaruit ontstonden Engels pepper, Frans poivre en natuurlijk ook ons woord peper. Dat is allemaal na te kijken in de verschillende etymologische woordenboeken. Maar hoe zit dat nou met die paprika?

Waarschijnlijk vanwege de peperige smaak zijn Europeanen de vruchten van de plantenfamilie Capsicum Annuum ook ‘peper’ gaan noemen. De Capsicum Annuum is geen familie van de Indiase peperplant, de vruchten lijken niet op peperbessen en de pittige smaak wordt veroorzaakt door een heel ander stofje. De plant komt oorspronkelijk uit Midden-Amerika en is na de ontdekking van Amerika in andere delen van de wereld verspreid geraakt. Vervolgens zijn allerlei lieden met deze plant gaan kweken, en ontstonden er varianten, waaronder een grote zoete die helemaal niet pittig smaakt. Blijkbaar is dat in Hongarije gebeurd (volgens Wikipedia tenminste), en daarom zou dat ding dan in sommige talen paprika zijn gaan heten, want ‘paprika’ is het Hongaarse woord voor peper. De andere varianten bleven in Nederland gewoon ‘pepers’.

Hoe het ook precies zit, het is eigenlijk best handig dat we in Nederland onderscheid maken tussen een paprikaen een peper, wanneer we het over de kweekproducten van de Capsicum Annuumhebben. De smaak is tenslotte heel verschillend, en daardoor gebruik je beide ook op een heel andere manier tijdens het koken. Het lijkt me bijvoorbeeld geen goed idee om een paar chilipepers in blokjes gesneden aan de sla toe te voegen, maar met paprika’s kun je dat heel goed doen. Met andere woorden, het verschil in naam heeft een duidelijke functie: voorkomen van misverstanden. Toch hebben niet alle talen dat verschil. Een kleine steekproef:

Duits: paprika                                  Duits: pfeffer                                    Duits: paprika

Frans: poivron                                  Frans: poivre                                    Frans: piment

Engels: pepper                                 Engels: pepper                                 Engels: pepper

Spaans: pimiento                              Spaans: pimienta                              Spaans: pimiento

Misschien was dus het probleem dat de mensen van de Keuringsdienst in het Engels informatie gingen inwinnen bij een Spanjaard.

En dat paprikapoeder? Grappig genoeg heet dat in het Duits, Frans en Engels dan wel weer, net als bij ons, paprika. Ook de bordjes met namen in de Spaanse fabriek aan het einde van de aflevering laten allemaal het woord paprika zien, bij de verschillende varianten van de vrucht van de Capsicum Annuum waar het poeder van gemaakt wordt. We kunnen dus vermoeden dat er de afgelopen vier eeuwen in Europa een pittige strijd heeft gewoed tussen de woorden paprika en peper. Ze hebben allebei veldslagen gewonnen en verloren. De strijd om het poeder is beslist in het voordeel van paprika, in ieder geval.

Geen bedrog of samenzwering van de voedselindustrie. Zo werk taal gewoon.