• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hier geen fietsen plaatsen

2 september 2013 door 5 Reacties

Door Jenny Audring

Ik erger me uit principe niet aan taalgebruik – als taalkundige hoor ik mijn onderzoeksobject zonder oordeel tegemoet te treden – maar sommige dingen vind ook ik gek. Bijvoorbeeld bordjes waarop staat “Hier geen fietsen plaatsen. Deze worden verwijderd.”

Wat klopt er hier niet? Een perfecte mijmervraag voor een zomerse fietstocht door de duinen.

Mijn eerste gedachte was dat je ‘geen fietsen’ niet kunt verwijderen.
Maar dit kan niet het hele antwoord zijn. Als er had gestaan “Hier geen fietsen plaatsen. Deze horen in de stalling” had ik het minder vreemd gevonden, hoewel hier hetzelfde geldt: geen fietsen kunnen niet in de stalling horen. Er moet dus nog meer aan de hand zijn.

Er lijkt iets mis te gaan bij de overstap van de fietsen in de eerste zin naar de fietsen in de tweede. Dit zijn niet dezelfde: er zijn fietsen die ergens niet mogen staan, en er zijn fietsen die worden verwijderd. De eerste groep is veel groter dan de tweede: de eerste omvat alle fietsen ter wereld, de tweede slechts de daar gestalde. Daarom kun je niet zomaar “deze” gebruiken — voornaamwoorden werken alleen als ze naar hetzelfde verwijzen als het zelfstandige naamwoord dat ze vervangen.

(Nou ja, meestal dan. Er is een bekend tegenvoorbeeld dat taalkundigen graag aanhalen “Het boek heeft 500 bladzijden en eindigt verdrietig.” In het ene geval gaat het om een boek als ding, in het andere om de inhoud van het geschreven werk. Voor wie nu protesteert dat het desondanks hetzelfde boek is, heb ik een ander voorbeeld. Het komt uit het Corpus Gesproken Nederlands, een enorme verzameling taaldata waar ik in mijn promotietijd naar voornaamwoorden aan het spitten was. Hier vond ik de volgende uitspraak: “dat ze suiker mee hadden omdat dat zo duur kostte in Rusland”. Los van “duur kosten” en het feit dat de niet-onzijdige suiker een onzijdig voornaamwoord krijgt – daar ging mijn proefschrift over – moet je vaststellen, dat de suiker die hier meegenomen wordt niet dezelfde suiker is als die die in Rusland zo duur was. En toch doet het voornaamwoord gewoon zijn werk. Ik vind het fascinerend. Laatst hoorde ik mijn vriend en taalkundemaat Gaston Dorren zeggen “In het tijdschrift waar ik contact mee heb, heb ik gelezen…” Dat was er nog zo eentje.)

Maar terug naar de fietsen. Mijn hypothese was dus dat het voornaamwoord niet werkt omdat er in de eerste zin andere fietsen voorkomen dan in de tweede. In dit geval zou het een oplossing zijn om te schrijven “Hier geen fietsen plaatsen. Fietsen worden verwijderd.” Urgh. Klinkt nergens naar. En ik miste nog iets: het stukje verhaal dat er wèl fietsen waren geplaatst. Want dat is wat er gebeurt tussen zin 1 en zin 2. Dit feit had ik graag ook nog op het bord gezien.

Hé, wacht. Waarom stoorde me dat? We knopen continu zinnen slordig aan elkaar. “Zullen we uit eten gaan? – Ik moet nog wat werken.” “Ik heb het koud. Kun je het raam dichtdoen?” “Waar is mijn tientje gebleven? – De glazenwasser is net geweest.” In gewone gesprekken nemen we zelden de moeite om alle tussenstappen netjes uit te spellen. “Ik heb het koud. Misschien komt dit doordat er een raam openstaat waardoor er koude lucht binnenkomt. Kun je het raam dichtdoen zodat de koude lucht buiten blijft en ik het daardoor misschien minder koud heb?” Zo praten we niet, we verwachten dat de luisteraar zelf bruggen bouwt tussen de zinnen. Tenminste in gesproken taal. En kijk maar: als ik het fietsbordje omzet in gewonemensentaal, dan werkt het opeens wel. “Hé kom, we zetten de fietsen hier neer. – Nee man, je mag hier geen fietsen neerzetten, die halen ze weg.” Geen centje pijn! Dus dit is het laatste puzzelstukje. Doordat het bordje in keurig nette schrijftaal is gesteld, verwachten wij kennelijk dat alles netjes wordt uitgespeld, met kloppende verwijswoorden en zonder impliciete tussenstappen.

Zo kom je, door je te ergeren aan een bordje, toch weer iets te weten over taal.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Jenny Audring, schrijftaal, semantiek, spreektaal, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Judy Elfferich zegt

    2 september 2013 om 12:36

    Voor mijn gevoel wordt het al veel minder raar als in zulke gevallen 'die' wordt gebruikt i.p.v. 'deze':

    – Hier geen fietsen. Die halen we weg.
    – Hier geen fietsen plaatsen. Die horen in de stalling.

    'Deze' en 'dit' verwijzen gewoonlijk naar iets dat dichtbij is in ruimte, tijd en/of beleving, 'die' en 'dat' naar iets op enige afstand. Daarom lijkt het me logisch om naar fietsen-die-misschien-hier-kunnen-komen-te-staan, nu-nog-virtuele-fietsen, te verwijzen met 'die'. Ook al staan ze straks mogelijk hier (en niet daar), ze bestaan nog slechts in je verbeelding en staan dus ver van je af. Het zijn onbepaalde bepaalde fietsen.

    We verwijzen best vaak naar onbepaalde bepaalde dingen:

    – Zullen we pannenkoeken bakken? Die eet Jan zo graag.
    – Had ik maar sproeten. Die zouden me vast goed staan.
    – Jammer dat de melk op is; daar had ik nu wel zin in gehad.
    – Als wij een kat hadden, mocht die beslist niet in bed.
    – Ik zou je best een tientje willen geven. Maar dat waait net uit het raam.

    Vervang je 'die' door 'deze', 'daar' door 'hier', 'dat' door 'dit', dan verspringt er iets en wringt er iets.

    Bij het rare gevoel over 'deze' speelt ook mee dat men 'deze', 'welke', 'worden' e.d. vaak gebruikt om indruk te maken. Vandaar misschien dat ik Die worden verwijderd toch vreemd blijf vinden: daarin is het gehalte aan officiëlerigheid zo hoog dat de gedachtesprong naar die onbepaalde bepaalde fietsen extra lenigheid vergt.

    Beantwoorden
  2. Wim zegt

    2 september 2013 om 15:44

    Waarom niet volstaan met een simpel FIETSEN WORDEN VERWIJDERD?

    Beantwoorden
  3. Marc van Oostendorp zegt

    2 september 2013 om 18:16

    Ja, dit lijkt me een belangrijk punt. 'Deze' verwijst te expliciet naar 'hier bij mij'; 'die' is een algemenere verwijzing. Ik heb er een tijdje geleden op Neder-L over geschreven: http://nederl.blogspot.nl/2013/06/dit-kind-daar-en-dat-kind-hier.html

    Beantwoorden
  4. Joop van der Horst zegt

    3 september 2013 om 10:37

    Beste Jenny
    Mooi stukje, waaruit eens te meer blijkt dat ook goed opgeleide, intelligente en ervaren taalkundigen zich altijd weer verkijken op taal en standaardtaal. Het is echt heel moeilijk (ik zonder mezelf niet uit) om naar taal te kijken en te luisteren zonder steeds weer eigenlijk standaardtaal te verwachten.
    Groet van

    Beantwoorden
  5. Judy Elfferich zegt

    3 september 2013 om 12:18

    Dank voor de link!

    Inderdaad zijn 'dat' en 'die' vaak vrijwel neutraal.
    (Ik vind veel tweets met 'dat huis hier', 'die huizen hier', 'die vrouw hier', 'die vrouwen hier', 'die mensen hier' enz. Naast neutraal/algemeen soms ook zo gebruikt dat er sprake kan zijn van fysieke nabijheid in combinatie met emotionele afstand.)

    Het nabije/specifieke/concrete dat door 'dit' en 'deze' wordt aangeduid is vaak een deelverzameling.

    Ik vond het leuk om nog een paar voorbeelden te verzinnen:

    – Denk goed na voor je nog een tattoo neemt. Deze (die ik nu aanwijs) laat je toch weer weghalen. (Afspraak is al gemaakt.)
    – Denk goed na voor je nog een tattoo neemt. Die (eventuele toekomstige tattoo) laat je toch weer weghalen. (Zo gaat dat altijd.)
    – Denk goed na voor je die tattoo neemt. Je laat hem (deze nu + elke andere) toch weer weghalen.
    – Die tattoo hier is cool.

    – Laat de Donald Ducks voortaan maar zitten. Deze (drie laatste nummers) gaan (ook weer) ongelezen bij het oud papier.
    – Laat de Donald Ducks voortaan maar zitten. Die gaan
    (allemaal altijd) ongelezen bij het oud papier.
    – Laat die Donald Duck voortaan maar zitten. Hij gaat
    (deze hier + elke andere) ongelezen bij het oud papier.
    – Die Donald Ducks hier kunnen weg.

    – Hier hebben we de lama's. Die spugen.
    – Daar hebben we de lama's. Deze spugen.
    – Hier hebben we die lama's. Ze spugen.
    – Die lama's hier spugen.

    Volgens VRT Taalnet wijzen 'die' en 'dat' terug, 'deze' en 'dit' vooruit:
    klik.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d