Afgelopen woensdag 23 oktober kwam Woord! uit bij Uitgeverij Nieuwezijds. In dit boek geeft taalkundige Vivien Waszink een overzicht van de taal van nederhop (Nederlandse hiphop). Waszink is al sinds jaar en dag verslaafd aan hiphop, zowel het muzikale aspect als het taalkundige: het is namelijk, vindt zij, taalkundig gezien allemaal knap interessant.
Ze onderzoekt en schrijft ook al een tijd over de taal van nederhop, o.a. in columnsop het online platform Hiphop in je Smoel. Ze is de enige expert op dit gebied in Nederland, maar na het lezen van Woord! vraag je je af waarom niet meer mensen zich met nederhop bezighouden: het is een taalschatkamer.

Het taalkundige gedeelte van het boek is helder opgezet: in drie hoofdstukken worden achtereenvolgens leenwoorden, stijlfiguren, en nieuwvormingen behandeld. Het is overduidelijk dat Waszink een enorm brede kennis heeft van nederhop: een stortvloed aan voorbeelden wordt gegeven van een grote hoeveelheid rappers: van creatyfuslijers van de Osdorp Posse tot “sudder erin alsof het mutherfuckin’ Croma was” van DuvelDuvel. De grote meerwaarde van dit boek is dat dit soort voorbeelden ook in een taalkundig perspectief worden gezet: zo wordt er bijvoorbeeld in het hoofdstuk over leenwoorden uitgelegd waarom men eventueel voor leenwoorden kan kiezen, en ook waarom nederhoppers zoveel vertalen: het gaat om je spitsvondigheid bij rappen, en dat gaat nou eenmaal het beste in je eigen taal.

Mijn zieltje is in ieder geval gewonnen: niet alleen zijn de voorbeelden vaak zeer dichterlijk, Waszink legt ook altijd uit waarom ze interessant zijn. Neem bijvoorbeeld het voorzetsel aan: daar wordt op een volstrekt creatieve manier mee omgesprongen in de hiphop: als je aan bent, dan ben je stoer. Als iemand stoer is, kun je ook zeggen dat iemand de aanheid heeft, en je kunt zelfs een aanheidstrophywinnen! Zo krijgt een woord een nieuwe betekenis en kunnen er zelfs nieuwe woorden mee worden gemaakt: leve de veelzijdige nederhoppers! Toch is Waszink niet alleen lovend: af en toe is ze ook kritisch op de gebruikte vergelijkingen, omdat die echt te ondoorzichtig zijn. Ook schuwt ze de onvermijdelijke schuttingtaal niet: zo legt ze op onderkoelde wijze de relatie tussen vis, tong en orale seks uit.

Naast de uitgebreide taalbehandeling wordt er ook een lange inleiding gegeven over de geschiedenis van respectievelijk de Amerikaanse en de Nederlandse hiphop. Dat is op dezelfde manier geschreven als het taalkundige gedeelte, met allerlei losse voorbeelden die elkaar in sneltreinvaart opvolgen. Hier werkt dat alleen minder goed: ik heb dat stuk nu gelezen maar heb nog niet een duidelijk overzicht van de ontwikkeling van de hiphop, omdat de paragrafen soms chronologisch heen en weer schieten, en ook de namen elkaar in duizelingwekkende vaart opvolgen. De structuur die zo functioneel en fijn ontbrak bij de taalvoorbeelden is hier dus wel nodig.

Maargoed, ook die tuimelende geschiedschrijving past wel bij de plurifomiteit van het genre. Er is maar één ding dat ik echt mis: een verklarende woordenlijst. Waszink legt alles in de tekst bijna altijd uit, alleen is het moeilijk om een bepaald woord nog even terug te zoeken. Als ik nu bijvoorbeeld een nummer hoor waar het over fronten gaat, dan moet ik het boekje doorbladeren voordat ik er op pagina 102 achterkom dat fronten opscheppen is. Dat had makkelijker gekund.

Het boek Woord! eindigt heel toepasselijk met een nawoord, waarin Waszink reageert op het idee dat hiphoptaal verloedering van het Nederlands in de hand werkt. Ja, zegt ze, de taal verandert en blijft niet puur, maar we moeten juist trots zijn op (veelal jonge) mensen die zo creatief met onze taal omgaan. Ik kan dat, zeker na het lezen van Woord!, alleen maar volmondig beamen: als je van taal houdt, ga dan lekker hiphop luisteren (hieris vast een lijst te vinden), want daar gebeuren te gekke dingen. En als je wil weten waar je naar moet luisteren, dan is Woord! een onmisbare inleiding.