Ik woon al een paar jaar in Zweden. Op bezoek bij vrienden en familie in België duikt regelmatige de vraag op hoe het eigenlijk met mijn Zweuds gesteld is. Jawel, Zweuds en niet Zweeds! Ik dacht eerst dat het een grapje was beperkt tot mijn Vlaamse kennissenkring maar na rondvraag bij enkele Nederlandse vrienden blijkt het Zweuds wel degelijk bekend in het hele Nederlandse taalgebied. De grap zit hem erin dat je alle klinkers in het Nederlands vervangt door een eu. Euk jeu spreukt Zweuds!
Het is niet zeker of Hermans de bedenker is van het Zweuds dan wel dat hij gewoon gebruik maakte van een bestaand taalgrapje. In elk geval speelt Hermans in zijn sketch in op een vooroordeel bij zijn publiek dat de eu typisch is voor het Zweeds. Maar is dat wel zo? Laten we eens kijken naar enkele typisch Zweedse woorden die tot in de Lage Landen doorgedrongen zijn. Je hebt natuurlijk knäckebröd en verder nog een paar andere culinaire klassiekers als smörgåsbord en köttbullar. Allemaal netjes met ö! Maar daarnaast heb je ook de woorden grenenhout, vurenhout en ombudsman die uit het Zweeds ontleend zijn. Hier geen ö in zicht. Het dan ook geen toeval dat precies die laatste voorbeelden niet echt meer als Zweedse ontleningen worden aangevoeld. Begin je het Zweeds wat verder uit te pluizen (de merknamen van een Zweedse meubelgigant zijn een leuk beginpunt) dan merk je al gauw dat het eigenlijk wel meevalt met al die ö’s. Om een preciezere indruk te krijgen van het aandeel ö’s in het Zweeds heb ik eens een zoekopdrachtje uitgevoerd in een digitale verzameling romans van meer dan vier miljoen woorden. Bleek dat slechts drie procent van alle woorden in de verzameling één of meerdere ö’s bevat. Niet meteen indrukwekkende cijfers! Waarom denken Nederlandstaligen dan dat de eu typisch Zweeds is?
Doet me denken aan het raadsel: Wat is groepsseks in het Zweeds?
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Mötenöke.
Net als goteburg. Alleen Nederlanders spreken de naam uit als geuteburg. Grappig.
En die ö spreek je dus meestal niet eens uit als een eu, maar als een u (als in put), zie de woorden smörgåsbord en köttbullar.
Het (standaard)zweeds kent geen diftongen, maar heeft alleen pure klinkers. (klinkers die je lang aan kunt houden, zonder dat de klank verandert) Er zijn natuurlijk wel dialekten met diftongen en daar worden dan ook veel grapjes over gemaakt in Stockholm.
Eu is een diftong, maar ö is dat niet.
Gotenburg is een interessant geval!
De stad heet in het Zweeds Göteborg – met ö dus. Het is daarom niet zo gek dat heel wat Nederlandstaligen die ö willen uitspreken en met een uitspraak als ‘Geuteborg’ op de proppen komen (in het Zweeds is het eigenlijk ‘Jeuteborj’). Gotenburg is de aloude Nederlandse naam voor Göteborg (een zogenaamd exoniem) en heeft geen ö. Je zou kunnen zeggen dat het hier om een soort van anti-Zweuds gaat. Waar er in het Zweeds een ö staat, hebben wij er een o van gemaakt!
Wat meer informatie over het ontstaan van het exoniem Gotenburg en exoniemen in het algemeen vind je op deze interessante wikipediapagina http://nl.wikipedia.org/wiki/Endoniem_en_exoniem.
Lijkt me bij Gotenburg/Göteborg toch eerder omgekeerd: oorspronkelijk was het o en in het Zweeds is dat ö geworden.
De eu van 'neus' is geen diftong (tweeklank), wel een gespannen klinker die we toevallig spellen met een teken dat uit twee letters bestaat.
Waarom denk je dat er oorspronkelijk een o stond en dat het later pas ö is geworden? De naam 'Göteborg' is afgeleid van de rivier waar de stad aan ligt, namelijk de Göta älv. Al in 1605 was de ö in de naam van de stad te vinden, toen het geschreven werd als 'Giötheborg'.