Wat moet het een mooie tijd zijn geweest voor taalkundigen toen wij onze koloniën nog hadden! En wat hebben de geleerden daar indertijd weinig mee gedaan!

In Indonesië werd, ver, ver weg van het vaderland, Nederlands gesproken. Hoe klonk dat? Hoe verhield het zich tot de vele andere talen van dat land? We weten er zo weinig van dat Reinier Salverda in het hoofdstuk dat hij over die taal schreef voor Language and Space: Dutch, herhaaldelijk verwijst naar de Late late Lien show, een tv-programma uit de jaren zeventig, dus uit een tijd toen Indonesië al zo’n dertig jaar onafhankelijk was. Wieteke van Dort, die ’tante Lien’ speelde, is geboren in 1943 en heeft de koloniale tijd dus niet bewust meegemaakt.

De Nederlandse taalgeleerden van voor de Tweede Wereldoorlog hielden zich in de regel liever bezig met smalen en neerkijken.
‘Indisch-Nederlandse kromtaal’ noemden Van Ginneken en Endepols de taal van de gordel van smaragd in 1917, in een boek waarin verder juist de loftrompet werd gestoken op allerlei dialecten en andere variëteiten van onze taal: De regenboogkleuren van het Nederlands: ‘Toch is er een soort mengtaaltje of liever zijn er allerlei mengtaaltjes ontstaan, waaraan men den naam van Nederlandsch niet mag geven, omdat de wezenlijke eigenschappen van het Nederlandsch voor het grootste deel zijn verdwenen en de vreemde bestanddeelen verreweg de meerderheid vormen. Wij noemen deze taal beter: de taal der Sinjo’s en Nonna’s. Sinjo’s en Nonna’s zijn afstammelingen van een Europeaan en een inlandsche vrouw. Deze Sinjo’s en Nonna’s behooren van moederszijde veelal tot de lagere standen. Hun ontwikkeling is meestal gering.’

Het zijn zinnetjes die een moderne taalkundige niet snel meer zal opschrijven, maar dat betekent niet dat het gat in onze kennis ooit gedicht is. Nog meer dan voor ‘inheemse’ dialecten in Europa gold dat het niet de moeite waard werd geacht om zulke ‘mengtaaltjes’, waarin mensen verliefd zijn geweest en ruzie hebben gemaakt, elkaar de waarheid hebben gezegd en fantastische verhalen hebben verteld, vast te leggen. Met lieden met een ‘geringe ontwikkeling’ die zo vol ‘vreemde bestanddelen’ zaten hield een echte geleerde zich natuurlijk niet bezig.

Ondertussen geldt een tv-programma van veertig jaar geleden kennelijk nog steeds als belangrijke gegevensbron. Van Dort treedt blijkens haar website nog steeds op als tante Lien, ook in een ‘aangepast programma voor veteranen‘. Er zou eigenlijk een onderzoeker zo snel mogelijk op af moeten gaan. Wie huren Van Dort in? Kennen zij die taal nog actief of alleen van horen zeggen?

Op internet zijn best veel opnames te vinden; bijvoorbeeld deze versie van Sneeuwwitje:

Maar wat is dit nu precies voor taal? Is tante Lien nu een voorbeeld van een nonna of wat anders? Ze liet zich blijkens foto’s, zoals die hierboven, bruin schminken, wat betekent dat? Zou het zo zijn dat veteranen nog een keer nostalgisch kunnen lachen om die grappige mengtaaltjes? Is tante Lien een Indische variant van Zwarte Piet?

Salverda zegt dat ’the Indies variety of Dutch was used for the symbolic construction of a cultural identity for this ex-colonial community’ en in de video’s van de Late late Lien show zie je mensen met een, laten we zeggen, Indisch uiterlijk, grote pret hebben om wat Van Dort doet. Ik houd het erop dat de show eenzelfde soort functie had (en heeft) als dialectrevues in sommige plaatsen: om de oude generatie in nostalgie te hullen met een wat sterker aangezette versie van ‘de taal van vroeger’. Onder die YouTube-filmpjes staan trouwens ook opvallend vaak waarderende opmerkingen in het Engels; die opmerkingen lijken van Indonesiërs te komen.

Al die mensen herkennen de taal dus wel, maar is het daarom iets anders dan een karikatuur? En zou het ooit nog lukken een beter portret te construeren?