Door Marc van Oostendorp
Wie op Schiphol aankomt, hoort altijd onmiddellijk een nieuw dialect van het Engels, dat je verder nergens op de wereld hoort. Ook elders in Nederland praat men niet zo, zodat je niet kunt zeggen dat het een Nederlands accent is; en tegelijkertijd zijn er meerdere omroepstemmen op Schiphol die het gebruiken, zodat het meer is dan alleen een persoonlijke eigenaardigheid.
Het begint met de eerste klinker in gentlemen. Die klinkt bij de Schiphol-omroepers bijna als de [ɑ] van Jan: meer naar achter in de mond, en meer omlaag dan de klinker die men elders in de wereld op deze plaats gebruikt.
Waarom is dat zo? Dezelfde klinker komt natuurlijk ook aan het eind van het woord voor, maar daarmee, gebeurt het niet, of in ieder geval veel minder. Ik hoor nooit iemand zeggen gentlem[ɑ]n, althans niet wanneer het meervoud bedoeld is.
Het Nederlands heeft, vergeleken met de meeste talen op de wereld, een behoorlijk gecompliceerd systeem van klinkers. Maar het Engels is nog net iets gecompliceerder. Neem de klinkers voorin de mond, dat wil zeggen: die je maakt met de voorkant van je tong omhoog. Wij hebben dan het rijtje: piet – pit – peet – pet – paat. Bij de ie zit de voorkant van je tong omhoog, bij de aa is hij bijna vlak onder in de mond; en de andere klinkers zitten daar tussenin. Wanneer je in één vloeiende bewegeing van ie naar aa gaat, kom je onderweg vanzelf langs i, ee en e.
In het Engels gebruikt nóg een tussenstation van dat traject: de [æ] van bad, die tussen pet en paat inzit. Die klinker is moeilijk voor Nederlandse leerders, simpelweg omdat wij hem niet hebben. Maar daar kan het probleem niet liggen, want die klinker komt in gentlemen niet voor. anders dan in gentleman).
Het lijkt me, alles bij elkaar, dan ook niet ingegeven door het Nederlands, die rare klinker aan het begin van gentlemen op Schiphol. Het is net zo eigen aan de Nederlandse nationale luchthaven als de verwijtende toon waarop men You are delaying the flight omroept wanneer een passagier te lang blijft winkelen en zich daardoor te laat in het vliegtuig meldt.
Het moet ooit spontaan zijn ontstaan. Een omroeper is zo gaan praten en haar collega’s hebben dat van haar overgenomen, omdat ze meenden zo in het oerwoud van accenten waar je als spreker van het Engels uit kunt kiezen zo wat houvast gevonden te hebben: het Schiphol-Engels.
Hoor je dat nog op Schiphol, een omroepster die 't heeft over Kaai-el-em (KLM voor)?
Het doet niet zo ter zake, maar anders dan je schrijft heeft gentleman geen [æ]. Het is[dʒentlmən] (gentle man als twee losse woorden is wel [dʒentl mæn]).
gentle man [dʒentlmæn]
gentleman [dʒentlmən]
gentlemen [dʒentlmɛn]
Weer terzake:
Is het een vorm van hypercorrectie, zoals Noordhollanders het soms over [zœykər] hebben, waar een harde [s] volstaat?
Nog even offtopic: volgens mij is gentlemen eveneens [dʒentlmən].
En weer terzake: als het een vorm van hypercorrectie is, welk verschijnsel wordt er dan gehypercorrigeerd?
Ja, je hebt gelijk, Maarten, over die laatste klinker. En wat betreft die hypercorrectie: om de een of andere, psychologisch nader te duiden, reden heeft 'hypercorrectie' een grote aantrekkingskracht als verklaring voor een grote variëteit aan verschijnselen.
Veel Nederlanders spreken het Engelse 'bad' uit als [bed] in plaats van [bæd]. Omdat de [æ] voor ons een exotische klinker is.
Zou een Nederlander die graag netjes Engels wil spreken, geneigd zijn om op plekken waar ie van nature een [e] uitspreekt, een Engelse [æ] te zeggen, ook waar dat niet nodig is? Zo kan [dʒentl] gaan klinken als [dʒæntl].
Misschien invloed vanuit het Frans?
As ofstudeerden van de opleaiding Engelse Taal en Cultuur kan ik oe twee verkloaringn geewn.
1. Hypercorrectie: dr warn heel wat studiegenootn dee't ontzetnd oefenn mosn op de [æ]. Doo't ze den eandelik konn, stopn ze den op elken plek woer't ne gewone Nederlaandse e oet "bed" normaal was.
2. Amerikanisatie: t is oonder oontwikkelde jonge Amerikaanse vrouwleu steeds vaker gebroek um de -e- as ne [æ] oet te sprekn. Bv. in stress /stræs/. Kiekt dit filmken mer es en lustert mer good.
https://www.ted.com/talks/kelly_mcgonigal_how_to_make_stress_your_friend
Omroeper HAAR collega's?
Tot voor kort werd men ook gemaand naar de gate te komen voor de vlucht die om "nine hour twentyfive" ging vertrekken.
Beste Martin,
Dat vin ik noe es leuk, dat der kommentoar in ut Twents in de blog kump. En nog steekholdend ok, en ut inspireert mien om in un verwant dialect verder van ut onderwerp af te dwoaln.
Noe, ik heb nauwkeurig luusterd, en wajj in ut videofragment heurt as de klinker in /str?ss/ is temet een oopm /a/. Noe is de vroag, ajje dat zo uutsprekt wat is dan ut biebeheurende geveul dajje projecteern wille. In ut Nederlands hajje zuks vrogger ok, dan zeiden de mensen /daftig/ as ze op zun deftigs "deftig" zegn wiln om bêter over te koomm dant ze waart.
Ik ben zulf doageluks bloot'esteld aan de uutsproakvormen /struss/ of /striss/ en ben doarumme misschien gevulig veur ut klankcontrast. Veurts merk ik op dat de ? van /str?ss/ in de video ieseluks dich in de buurte kump van de klinkerweerde van bieveurbeld /boss/ in ut Standaard Amerikoans Engels. Dat is immers ok fonetisch een oopm /a/. Sorry, het is verrektes moeiluk umme IPA teekngs in un e-mail te zetn, maar perbeer het mar gewoon te zegng, dan heur ie ut wel van oe eing.
Wulle zien hier dus un specioal soort klinkerverschuving, noameluk de ienwurding van /e/, /a/ en /o/. Woar ut op neerkump is dat er un grote groep sprêkers van de Engelse toal besteet die steeds en steeds minder verschillnde klinkers in hun fonemenverzoameling hef.
Mit medeklinkers bint vergeliekbare dingn oan de hand, bieveurbeld het vurtroakng van plosievm ten veurdele van stemhebbmde "flaps" en "approximants" bieveurbeld /d/ in ploats van /t/. Mien stelling is noe, en doar heb ik nog niks over elêzen, dat ut allemoale anpassings bint an de gigantische versnelling van ut sproaktempo. Ik vuur hier twee links bie an die ik bie toeval de loatste tied ezien hebbe:
http://wiki.answers.com/Q/What_is_the_average_speed_of_speech?#slide=1
woarin esteld wurdt dat ut oantal uutesproken lettergrêpen per minuut in een eeuw mit un factor twee is toe-eneumen, en
woaruut wel dudelijk wurdt dat ut bie ut beoogde sproaktempo neet geet umme veul subtiel onderschied tussen fonemen te moakn. Minimaliseern van mondbewegings is un uterste noodzaak um an die rauwe gang te koomm. Dit is gien luihied, ut is een noodzakelijke stroomlijning van de uutsproak.
As disse ontwikkeling deurgeet dan holdn we een fonetiek over mit allinnig mar vier foneemm: un labiale flap (/b/) en un alveolaire flap veurin (/d/) un velaire flap (/g/) achterin, en doartussenin een enkele on-differentieerde, centroale klinker die têves de /r/ absorbeerd hef. (*/ddaabbaad dabaagbadag aggabaddag dabaddad/ wurdt ut dan, in ploats van /the sparkplug has to be unscrewed/, en in een kwat van 'e tied uutsprookn.)
Engelse dialekn die veurnamelijk van Brits Engels afleid bint hef die snelheidsdrang ook bes wel een bietjen, mar toch dudelijk minder.
Woar kan ik noe anklopm veur de financiering van mien onderzeuk noar dit verschiensel?
nā Ropata
Katikati, Rohe a Waiariki, Aotearoa
Mij valt op Schiphol vooral 'PAH-sungurs are requested' op. Dat is toch ook Schiphol-hypercorrectie? Inderdaad: to pass = Brits à, Amerikaans è. Maar ook in Brits Engels klinkt een lage è in 'passenger'.
Merk op dat de grote meerderheid van omroepberichten op Schiphol door een 'sprekende computer' wordt uitgesproken. Het omroepsysteem op Eindhoven Airport gebruikt hetzelfde systeem met dezelfde stem(men).
Ik ben al blij dat ik op Schiphol niet meer het goedbedoelde maar vreselijke 'Maain tjor step' hoor bij de roltrappen. Daar lijken ze inmiddels native speakers op gezet te hebben.
Hypercorrectie? Oh, juist, nou begrijp ik waar onze asseswares (toebehoren dus) vandaan zijn gekomen… Zelfs Belgen als Ben Crabbé (van Blokken) heb ik daar inmiddels op betrapt. De VRT-redactie heeft mij verzekerd dat in België het nog steeds met "aks" moet worden uitgesproken. Gek genoeg hebben Fransen er totaal geen weet van en vinden dat wij dat zo zeggen maar raar… Inmiddels beginnen we te asselereren met onze auto en wordt het Engelse accessory als assèssorie uitgesproken. Hyper hoor…