We kwamen te spreken over het woord voor thee in de Nederlandse gebarentaal. Je houdt je ene hand in een C-vorm, rechtop. De wijsvinger en duim van je andere hand druk je tegen elkaar en beweeg je op en neer boven de holte die je met je ene hand suggereert.
Het geheel ziet er met enige goede wil uit alsof je in je ene hand een mok houdt en met de andere hand een theezakje op en neer beweegt in het water in de mok. Bovendien betekent de vorm van de ene hand op zichzelf, buiten het gebaar voor thee, ‘cilinder’ in Nederlandse gebaar. De vorm van de andere hand betekent ‘klein, subtiel object’.
Geeft nu het gebaar voor thee de betekenis van dat woord weer? Wat betekent thee eigenlijk? We stuitten op het eeuwige probleem: dat voor geen enkel woord gezegd kan worden wat het precies betekent. Hoe lang je ook probeert, sluitende definities zijn niet te geven.
Woorden zijn als poezen: de hele dag liggen ze te dromen op de bank, maar zodra jij ze even wil vasthouden, worden ze onrustig en schieten ze de tuin in.
Chinezen
Het WNT definieert thee als volgt:
Aftreksel van de onder 1) genoemde bladeren, bereid door er kokend water op te gieten en ’t geheel korten tijd te laten trekken; omstreeks het midden der 17de eeuw als, van de Chineezen overgenomen, drank in W.-Europa in gebruik gekomen, aanvankelijk alleen bij de gegoeden, en gaandeweg volksdrank geworden. De thee viel spoedig zoozeer in den smaak, dat rijke lieden oudtijds hun gasten opzettelijk daarop uitnoodigden. Thans is thee in de meeste gezinnen hier te lande de drank o.a. bij het ontbijt; zie voorts beneden onder thee drinken.
Ook hier speelt de manier waarop je de drank maakt een hoofdrol in de definitie. Alleen is dat wel een heel andere manier! Wat laat zien dat het daar feitelijk niet om kan gaan. Verder worden er allerlei wetenswaardigheden genoemd over de Chinezen en het ontbijt die je eerder in een encyclopedie zou verwachten. Er wordt, kortom, niet echt gezegd wat thee is; bovendien wordt verderop in het lemma ook nog teruggetrokken dat je thee alleen van de ‘onder 1) genoemde’ bladeren kunt maken:
Bij overdracht: aftreksel van bladeren enz. van verschillende andere planten, gedronken als surrogaat voor eigenlijke thee of als geneesmiddel en derg. — Een enkele maal wordt ook een andere warme drank thee genoemd.
IJsthee
Thee is kan dus ook worden gemaakt van bladeren ‘enz.’ van andere planten (waarmee je koffie ook al thee zou kunnen noemen) en tot slot gooit de woordenboekmaker zijn armen helemaal in de lucht en zegt dat ‘andere warme dranken’ ook thee worden genoemd.
Daarmee was hij ijsthee dan nog vergeten, zodat als enige betekenis overblijft: een drank. Maar dat klopt dan weer niet met het feit dat thee ook kan verwijzen naar een plant en naar bladeren van die plant.
Dit alles ligt niet aan de onnozelheid van de schrijver van het lemma thee van het WNT. Het ligt eraan dat de betekenis van woorden niet te vangen is. Het is een van de grote raadselen van de wetenschap. Iedere Nederlandstalige weet wat je bedoelt, als je thee zegt, maar een prezieze, wetenschappelijke definitie valt er niet van te geven.
Het enige wat we kunnen doen is ernaar wijzen, met een woord of een gebaar.
Nu begrijp ik wel de filosofische strekking van de blog en er zijn veel woorden en begrippen waar je boeken over vol kan schrijven wat ze nu precies betekenen, maar bij wat thee is plaats ik toch weinig vraagtekens.
Eén blik in een woordenboek en een encyclopedie is voor mij voldoende: thee zijn blaadjes van de theestruik en die in gedroogde vorm als drank worden bereid. En dan komt het woord thee van het Chinese té , de naam van de theestruik. Zo simpel zie ik het als pragmaticus. En er zijn wat uitbreidende betekenissen bijgekomen omdat andere blaadjes ook thee worden genoemd, zoals rooibos en kamillethee. Dat je thee koud kan serveren als ijsthee vind ik evident en maakt het begrip voor mij niet meer ongrijpbaar. En met koffie heeft het al helemaal niets van doen, want koffie wordt gemaakt van gemalen bonen. Ik vind het wat vergezocht en het voorbeeld van thee niet geheel overtuigend.
Niet alle thee wordt gemaakt van blaadjes. Er bestaat zwartebonenthee, paardenbloemwortelthee en paddenstoelenthee.
Is thee een 'aftreksel van een plant of schimmel, niet zijnde koffie of cacao'?
En natuurlijk ook niet zijnde groentebouillon.
Ik noemde al kamillethee dat van de bloem wordt gemaakt. Maar het is geen echte thee, net zo min allerlei andere soorten thee die je tegenwoordig kan kopen. Het is een uitbreiding die aan het begrip thee, blaadjes van de theestruik, voor mij verder weinig afdoet. Ja, er is echte thee en er zijn andere extracten die we ook thee noemen door de bereidingswijze. En ik worstel daardoor nu niet met de vraag wat thee dan eigenlijk is.
Dat u niet worstelt met die vraag, wil ik graag geloven. In de praktijk worstelt niemand met die vraag; en dat is precies het vreemde: *waarom* is het gevoelsmatig zo duidelijk dat kamillethee thee is, zij het 'geen echte thee', en waarom kan koffie geen 'uitbreiding van het begrip thee' zijn?
Ook u begint weer over de bereidingswijze, maar mij lijkt vrij makkelijk te bewijzen dat die niet essentieel is. Stel dat het een chemicus lukt om precies de samenstelling van thee-extract vast te stellen en dit kunstmatig te fabriceren zonder dat er een theeplant aan te pas komt. En stel dat ons ieder een kopje daarvan wordt voorgezet. Naar mijn idee spreken we dan nog steeds van thee.
Dat laat zien dat uw definitie niet sluit. Je zou er dus ook iets in moeten zeggen over die chemische samenstelling. Maar ook die voldoet op zichzelf niet, want een willekeurig extract van een theeboom is óók thee, ook al blijkt de chemische samenstelling ervan ineens heel anders (giftig, bijvoorbeeld). Bovendien: stel dat je iets zou kunnen maken met een andere chemische samenstelling dat toch er zo uitziet als thee, ruikt als thee en smaakt als thee. Dat zou dan ook thee zijn.
Dus lijkt mij, als je eerlijk bent, de uiteindelijke definitie van 'thee': iets dat ongeveer smaakt als thee, ruikt als thee en eruit ziet als thee. Maar dan ben je dus bitter weinig opgeschoten met je poging om het begrip écht te definiëren.
Ik begrijp best dat u hier ongeduldig van wordt en denkt dat het allemaal maar wat filosofische moeilijkdoenerij is, maar het gaat er nu juist om dat een heleboel dingen die mensen volkomen vanzelfsprekend vinden aan hun taal, dat in de praktijk helemaal niet zijn. Het is daardoor tot op heden onmogelijk om een computer op dezelfde manier met een woord als 'thee' te laten omgaan als een mens: het woord zo vanzelfsprekend te kunnen 'uitbreiden' naar sommige andere betekenissen, en niet naar andere.
Ik hoor ook weleens spreken van “thee zonder thee” waarmee niet-zwarte thee, dan wel kruidenthee wordt bedoeld. Of vruchten infusion. Ofzo.
Van moeilijkdoenerij wil ik u zeker niet betichten. Ik blijf erbij dat ik de betekenis(sen) van het begrip thee vrij overzichtelijk vind. U brengt nieuwe argumenten in die ik ook wat vergezocht vind. Ja, alles is na te maken. Zo bestaat er ook rookworst die niet gerookt is maar bereid met stoffen die smaken naar rook. Dat is geen rookworst, maar een nep-rookworst, ook al noemen we dat nog steeds een rookworst. Misschien komt er nog eens een nieuw woord voor, misschien ook niet. Voor mijn waarneming. oordeel en begripsvermogen maakt dat verder niets uit. Ik kan dan nog steeds definiëren wat een rookworst is.
En ik snap de bedoeling wel van het stukje, ik ben het er ook mee eens, maar binnen de menselijke maat van mijn simpele denkraam kan ik prima definiëren wat thee is,, ook al vind ik kamillethee geen echte thee. Ook weet ik vanzelfsprekend dat ijsthee niet van ijs is, enzovoorts. Dat een computer daar allemaal moeite mee heeft verbaast mij niets, want ik denk dat een computer geen enkel woord echt zal kunnen begrijpen. Zeker niet wat een kopje thee is als je het nooit gedronken hebt., om over de smaak van een gerookte, sappige HEMA-worst maar te zwijgen.
En misschien doe ik juist wel te moeilijk.