| Thomas M. Hemy: Wreck of the Birkenhead |
“In een finale mag alles hoor,” sprak de voetballer W. Sneijder gisteren in het avondblad. “Vrouwen en kinderen eerst. Dat gebeurt in elke finale. Ik heb nog nooit in een finale slappe hap gezien.”
Mijn Amsterdamse collega Ingrid van Alphen zag hem het eerst, en plaatste hem op Facebook. Wat werd hier bedoeld met ‘vrouwen en kinderen eerst’? We hadden hem geen van allen ooit eerder gezien.
De uitdrukking is natuurlijk niet nieuw: er bestaat zelfs sinds 2008 een Wikipedia-pagina over. Maar de betekenis die er daar wordt gegeven is een van een morele regel, een die een wereld oproept van ridderlijkheid en goede manieren. Een wereld van de Titanic waar bijna 80% van de vrouwen overleeft en slechts 20% van de mannen, omdat de laatste met de hoed in hun hand de eersten laten voorgaan. Maar dat is toch niet speciaal in overeenstemming te brengen met ‘In de finale mag alles hoor’.
De uitdrukking blijkt de laatste maanden vaker gebruikt te worden – alle vindplaatsen komen uit de voetbalwereld.
Zo meldde een wedstrijdverslag van de S.V. Loosdrecht in maart van dit jaar:
Zoals aangegeven, het werd vrouwen en kinderen eerst voor de Posthoorn. Het maakt niet uit hoe, als Loosdrecht maar niet scoort.
In dezelfde maand meldde Sidekick TV dat het ook voor NEC en Roda JC “vrouwen en kinderen eerst” was omdat degradatie dreigde.
De betekenis is daarmee duidelijk. We hebben een noodtoestand, en nu gaan alle remmen los. Maar daarmee is hij dus in sommige opzichten het omgekeerde gaan betekenen van wat er eerder mee werd bedoeld.
Er was een paar jaar geleden een geruchtmakend Zweeds wetenschappelijk onderzoek waaruit bleek dat ‘vrouwen en kinderen eerst’ bij echte rampen als morele regel helemaal niet (meer) wordt geëerbiedigd. Iedereen vecht in plaats daarvan voor het eigen vege lijf. Het bleek ook sindsdien bijvoorbeeld bij de ramp met de Italiaanse Costa Concordia, waar nota bene de kapitein zelf zo’n beetje als eerste van schip ging, al had hij zijn vriendin wel meegenomen.
Deze nieuwe voetbaluitdrukking weerspiegelt dat. ‘Vrouwen en kinderen eerst’ is volkomen betekenisloos geworden, iets wat je alleen maar roept wanneer er een ramp uitbreekt, zoiets als ‘hellep!’. En kennelijk is het zelfs nog iets cynischer, want de uitdrukking wordt nu dus geïnterpreteerd als een oproep om alles op alles te zetten: wanneer zich al vrouwen en/of kinderen op het voetbalveld zouden bevinden, werden deze rücksichtlos onder het uitroepen van deze kreet onder de voet gelopen. Gesteld natuurlijk dat ze dat zouden toelaten.
De Italiaanse Wikipedia-pagina heeft het beter begrepen dan de Nederlandse. Waar de laatste beweert dat er een tegenstelling is met de uitdrukking ‘iedereen voor zichzelf’, merkt de eerste op dat ‘vrouwen en kinderen eerst‘ in tijden van nood hetzelfde lijkt te beteken als ‘si salvi chi può‘: redden wie zich redden kan.
Geen betekenis? Volgens mij geeft 'vrouwen en kinderen eerst!' in ieder geval een 'sense of urgency' weer: er gebeurt ter plekke een ramp die om snel handelen vraagt. Er is geen ruimte meer voor overleg en strategische planning, we moeten het doen met vuistregels. Wat is de belangrijkste vuistregel? 'Vrouwen en kinderen eerst!' Bij voorkeur in het wilde weg uitgeroepen, ongeveer zoals Corporal Jones in 'Daar komen de schutters!' bij elke zweem van urgentie meteen als een kip zonder kop rondlopend 'Don't panic! Don't panic!' riep (of kan niemand zich nog die serie herinneren?)
Ja, dat die 'betekenis' er is, wordt neem ik aan wel duidelijk uit wat ik hierboven schreef. Ik bedoelde: er is geen semantiek, alleen pragmatiek, het verwordt tot een zuivere reactie op de situatie, zoals een oerkreet van vreugde of, in dit geval, paniek.
O, wat grappig. Ik associeerde die uitdrukking altijd met de maatregel die voetballers in een muurtje namen en zo parmantig met beide handen geknuist voor de edele delen konden voorkomen dat vrouwen zonder kinderen zouden blijven, een en ander op het gevaar af dat het daaropvolgende hands tot een strafschop zou leiden.