(door Miet Ooms)
Hoera, Van Dale is 150 jaar! Het woordenboek dus, Den Dikke, de twee-, nee drie-, nee vierdelige intussen! Toch als je de cd-rom meetelt. En dat vieren we! Met een boek (uiteraard), met een voorstelling en…. met een nieuwe editie! Jawel, op papier. Een ‘dodebomenmedium’, zoals hoofdredacteur Ton den Boon het zo plastisch uitdrukte. Dat lokte al gemengde reacties uit: is het nog wel van deze tijd om zo’n naslagwerk in een papieren versie uit te brengen? Je kan tegenwoordig toch alles online opzoeken? Dat geldt zelfs voor Van Dale: gratis in het handwoordenboek, via een betalend abonnement in Den Dikke. Lekker praktisch: je hoeft niet meer met zo’n zwaar ding te slepen, dat frustrerende geblader tot je aan het juiste lettertje zit is verleden tijd, en je hoeft niet eens vooraf te weten wat de correcte spelling is. Handig, toch?
Natuurlijk is dat handig, en praktisch. Voor mijn werk (vertalen, nalezen, schrijven) zoek ik zowat alles online op: vertalingen op linguee.nl en dergelijke, de correcte spelling op woordenlijst.org, bij twijfel over woordgebruik en structuren taaladvies.net en taaltelefoon.be, of ik contacteer Onze Taal op Twitter, en voor namen van landen raadpleeg ik vrt.be/taal. En verder is google mijn beste vriend, zeker als ik de vertaling aan de hand van een beeld kan vinden.
En toch ben ik ervan overtuigd dat het papieren woordenboek nog lang niet dood en begraven is. Ik verklaar me nader:
– Een woordenboek kan je ALTIJD raadplegen. Dus ook als je kinderen je pc hebben aangeslagen voor huiswerk, of ‘huiswerk’, ook als het internet even uit ligt, ook als je computer vastloopt omdat je veel te veel programma’s tegelijk draait, ook als er een stroomonderbreking is. Ook als je smartphone in herstelling is, je geen internetbereik hebt of de batterij leeg is en je je oplader vergeten bent. Wat er ook gebeurt, dat boek blijft bereikbaar, het gaat niet hermetisch op slot, de letters blijven waar ze zijn. Nu, over tien jaar, over honderdvijftig jaar. Geen nieuwe drager of update van de software nodig. En akkoord, nieuwe woorden komen er niet bij en er verandert weleens een spellingregel. Maar geef toe: de eerste Dikke is toch nog steeds perfect leesbaar? En hoe zit het met de eerste floppy die je ooit in een pc stak?
– In een boek kan je bladeren. ‘Natuurlijk kan je daarin bladeren, en wat dan nog?’, zal je zeggen. Wel, daardoor kan een woordenboek ook een leesboek worden, en een online woordenboek niet. Als je een woord online opzoekt, krijg je enkel en alleen de uitleg bij je zoekterm, en klaar. Prima, dat is ook wat je had gevraagd. Maar je zal nooit een extraatje krijgen, in de vorm van een woord, een uitdrukking, een voorbeeldzin waar je oog toevallig op valt tijdens het opzoeken. Ook dat is ‘klaar’. Als je een woordenboek puur als praktisch instrument gebruikt, zal je dit aspect niet missen. Maar de ware woordenliefhebber waarschijnlijk wel.
– In het woordenboek zijn de woorden alfabetisch geordend. Ja, dit is ook weer zo’n vanzelfsprekendheid, en die valt ook weg in het online woordenboek. Daar hoef je het woord dat je zoekt immers maar in het zoekvak te typen. Geen geklooi meer met eerst het juiste deel zoeken, en dan de juiste bladzijde, de juiste kolom, het juiste woord. Maar net zoals met het bladeren valt door het verdwijnen van die ordening ook dat alfabetische verband weg, waardoor woorden die anders nooit in elkaars buurt zouden staan plots wel broederlijk of zusterlijk op elkaar volgen. En net dat geeft creativiteit en woordenspelerij een extra duw. Voor wie creatief met taal bezig is, is dit een onmiskenbaar voordeel. Je vindt meer dan je zoekt.
Voor mij persoonlijk heeft een papieren woordenboek nog een voordeel. Geen uitleg dit keer, alleen een beeld. Dit kan je niet maken met een online woordenboek:
De markt voor een papieren woordenboek is onmiskenbaar kleiner geworden, omdat de basisfunctie – snel even opzoeken wat de betekenis van een bepaald woord is – overgenomen is door allerlei bronnen online, en zelfs offline op pc. Goedkoop, snel, makkelijk, efficiënt. Maar dat betekent niet dat een woordenboek in deze vorm geen toekomst meer heeft. Het zal het lievelingsinstrument blijven van de woordenaar, de taaljongleur en de lettertjesromanticus. En daarom vind ik het een goed idee, die nieuwe papieren editie.
PS: ik had oorspronkelijk op dat kaartje ook ‘hoera’ willen zetten, maar ik heb het toch maar niet gedaan. Als je wil weten waarom: zoek het woord eens op. In een papieren woordenboek welteverstaan (ik maakte gebruik van de 12de druk van Van Dale uit 1992).
In de App Store is de Dikke van Dale te downloaden voor de helft van de prijs: € 39,99. Veel handiger dan het papieren bakbeest. Leve digitaal!
Tuurlijk is dat handiger, goedkoper, efficiënter enzovoorts.
Maar de drie voordelen die ik hierboven opsom, heeft ook die app niet 🙂 Mijn punt is: ze kunnen perfect naast elkaar bestaan, elk met hun eigen doel. En als je enige gebruiksdoel het opzoeken van de betekenis van bepaalde woorden is, voldoet zo'n app uiteraard prima.
Je wekt bij mij de indruk dat je nog nooit in een betaalde elektronische Van Dale hebt gekeken. Het is niet zo dat je via een zoekvenster alleen het te zoeken woord voor je neus krijgt. Je vindt ook de hele lijst aan woorden in een venster die er omheen staan, en je kan dan zo door de hele lijst scrollen als je dat wilt. Je kan dus snel allerlei aanverwante woorden bekijken. En bij aardig wat lemma's wordt verwezen naar synoniemen met een hyperlink, zodat je met een simpele muisklik door het woordenboek springt. Een digitale Van Dale is niet alleen bedoeld om snel een betekenis op te zoeken, maar juist een uitstekend gereedschap om klein onderzoek te doen naar allerlei woorden en verbanden.
Dan is je indruk verkeerd. Ik heb wel degelijk al in een betaalde elektronische Van Dale gekeken, en die lijst krijg je inderdaad. Toch is de ervaring anders, en je vermeldt er al een stukje van: je kan de woorden 'snel' bekijken en opzoeken. Als het om snelheid en efficiëntie gaat, haalt een papieren woordenboek het al lang niet meer van een elektronische of online versie. Mijn punt is – opnieuw – dat je zo'n woordenboek ook voor andere doeleinden kunt gebruiken die minder te maken hebben met die snelheid en efficiëntie. De vraag die iedere gebruiker zich moet stellen is: voldoet de elektronische (of zelfs de online) versie aan waarvoor ik het woordenboek gebruik? En indien niet, is de aanschaf van een nieuwe papieren versie me de investering waard? Dat is een vraag die ik alleen maar voor mezelf kan beantwoorden.
Dat het gebruik van een papieren Van Dale een eigen ervaring op zich kan zijn zal ik niet betwisten, maar ik vind de voorstelling van zaken over de elektronische versie onjuist en onvolledig. Juist voor woordenaars, taalliefhebbers en ook puzzelaars biedt een digitale versie veel voordelen en extra's. Zo kun je ook zoeken op woordvormen met jokers, zodat je onder meer ook kan zoeken op eindvormen. Het is daarmee ook een handig rijmwoordenboek. Maar je kan ook zoeken op termen binnen de artikelen, vaak ook zeer nuttig. Nee, wat dat alles aangaat begrijp ik het sentiment van een papieren woordenboek niet.
[ En dat Van Dale met een papieren editie komt zal er ook mee te maken hebben dat er om de zoveel jaar behoefte is aan een nieuwe gefixeerde editie. Nu is een papieren versie 15 aanstaande en ik denk dat het vooral ook bedoeld is ter aanmoediging om dan de oude elektronische editie 14 te vernieuwen, of het moment om voor het eerst een offline-versie aan te schaffen, of om een online-abonnement aan te gaan. Kwestie van marketing. ]
Geheel mee eens. Ik kreeg ook sterk de indruk dat de scribente de digitale versie maar met een half oog bekeken had.
Ik heb wellicht de indruk gewekt dat ik niet wist dat je een alfabetische lijst krijgt als je de elektronische Van Dale raadpleegt. Het spijt me voor de onduidelijkheid, en jawel, ik wist dat wel. Ik raadpleeg de elektronische inderdaad niet vaak, dat klopt. En dat komt omdat ik er geen behoefte aan heb. Maar ik heb de indruk dat u mijn algemene punt mist.
Ik betwist nergens dat de online versie en de elektronische versie voordelen hebben tegenover de papieren. Die hebben heel veel voordelen, net vanwege de snelheid, de zoekmogelijkheden enz. die een digitale databank nu eenmaal heeft. Had ik al gezegd dat een app en een elektronisch woordenboek snel, handig, efficiënt, goedkoper enz. zijn?
Ik zeg ook nergens dat iedereen volgend jaar vooral naar die winkel moet hollen om die nieuwe Dikke te kopen. Van Dale heeft mij niet nodig voor zijn marketing, dat kunnen ze daar uitstekend zelf. Ik wilde het fenomeen 'papieren woordenboek' alleen even vanuit een ander oogpunt bekijken dan het snelle, handige, efficiënte. Is het een andere manier van werken dan die van u? Prima. Koop die papieren dan vooral niet en blijf de digitale versies gebruiken. Of ook niet, als u iets anders vindt dat voor u beter is. Ter info: ik zal ook geen vijftiende editie kopen. Niet elektronisch en niet op papier. Omdat het exemplaar dat ik hier heb uitstekend voldoet voor de doeleinden waar ik een papieren versie voor nodig heb. Als ik immers de correcte spelling of de betekenis van een recenter woord wil kennen, is er immers het snelle, efficiënte, goedkope en handige internet.
Mijn reactie was niet bedoeld om u in uw kuif te pikken, want ik weet dat er genoeg mensen zijn die zweren bij hun papieren Van Dale en geen behoefte hebben aan een digitale versie. Ik heb wel gereageerd om als taalamateur de voordelen van een digitale versie nog eens op te sommen. En het gaat dan niet zozeer om snel een betekenis te vinden, maar dat je voor klein onderzoek juist ook lang kan grasduinen in een digitaal woordenboek. Ik beleef er vrijwel dagelijks veel plezier aan. Papieren gebruikers doen dat op een andere en eigen manier. Ik vind dat verder prima, maar voor mij geen papieren Van Dale meer.
[ Dat op internet veel is te vinden over spelling, betekenis en etymologie van woorden is -gelukkig- zeker het geval, maar dat vind ik een andere discussie, het ging nu over het woordenboek van Van Dale dat niet vrij op internet is te raadplegen. ]