Door Michiel de Vaan
Samenstelling van in en palmen, ontstaan als scheepvaartterm. Het Vroegnieuwned. simplex palmen betekent ‘met de handpalm omvatten’ en ‘hand over hand naar zich toehalen’, bijv. om een lijn binnen te halen of langs een mast omhoog te klimmen. In die tweede betekenis lijkt palmen – gezien de oudste attestaties – aan de scheepvaart te zijn ontleend. Bij inpalmen is ‘beetje bij beetje met de hand naar binnen halen’ de oudste betekenis, bijv. in 1612 in Bootsmans praetgen van Willem Meerman: zijn eyghen eynde vast te belegghen, dat hy alreede inghepalmt hadde‘zijn eigen deel vast te leggen dat hij al beetje bij beetje naar zich toe had gehaald’. Ook eynde (van een lijn) maakt hierin deel uit van de scheepvaartbeeldspraak. De attestatie uit 1598 uit Oost-Indische en West-Indische Voyagien, genoemd in WNT, is onzeker.
Via ‘stukje bij beetje innemen’ van andere objecten en ‘geld innen, schulden terugvorderen’ verbreedde de betekenis zich tot het huidige ‘zich toe-eigenen’ (al in 1726 in Tuinman’s Spreekwoorden), waarbij inpalmen nog steeds de connotatie van ‘stukje bij beetje’ kan hebben.
Middelnederlands palmen, pallemen komt in de 15e eeuw in Vlaamse teksten voor in de betekenis ‘zwaaien’ met een mes, zwaard of lans. Bijv. in een Gentse tekst uit 1424: (…) Jan vander Scaghen(…), ter causen van eenen ghevanghenen, namen sij by der burst ende pallemden haer messen zegghende: “Ghy en zulten niet behauden, of wij zullen hu een mes in hu essenbecke steken” ‘Omwille van een gevangene namen zij Jan van der Schagen bij de borst, en ze zwaaiden met hun messen en zeiden: “Gij zult hem niet hier houden, of we zullen u een mes in uw hersens steken’. Ook Oudfrans palmoyer, paumoyer betekent het ‘hanteren’ of ‘zwaaien met’ een wapen. Het is daarom waarschijnlijk dat het Vlaamse woord een leenvertaling uit het Frans is (zie Edw. Gailliard, “Palmen, pallemen, zijn poingiaert palmen, zijn mes pallemen”, in Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1909, 38–44).
Laat een reactie achter