De R in verengelsen

Het is misschien best leuk om met mensen te werken die net zo oud en sloom zijn als ik, maar het haalt het niet bij werken met mensen die jong en slim zijn. Leve het college geven! Er komt weer een briljante nieuwe generatie taalwetenschappers aan.

We hadden het gisteren over de verschillende manieren om de r uit te spreken. Er zijn er volgens de Klankencyclopedie van het Nederlands enkele tientallen van, afhankelijk van hoe je telt. Diezelfde encyclopedie leert ons dat niet al die r’en op dezelfde plaats van het woord gebruikt worden. De Gooise R (die ik schrijf met een hoofdletter) heeft bijvoorbeeld een voorkeur voor het eind van de lettergreep. Er zijn wel veel mensen die raaR zeggen (met aan het begin van het woord bijvoorbeeld een schraap- of een trillende r), maar geen mensen die Raar zeggen (met een Gooise r aan het begin en een schraap of tril aan het eind). Ga maar na, in geheel ons taalgebied zul je niemand vinden die Raar zegt, behalve om de Klankencyclopedie van het Nederlands dwars te zetten.

En toen kwam een van die jonge en slimme studenten ineens met het verschil tussen verengelsen en vereniging op de proppen. In de eerste hoor je wel regelmatig een Gooise R (veRengelsen), maar in de tweede hoor je die niet of nauwelijks (vereniging).

Ik geloof dat iedereen het erover eens was. Ook degenen die zelf geen Gooise R maken, kunnen horen dat het enigszins belachelijk klinkt om die klank in vereniging te maken. Hoe komt dat?

Het moet iets te maken hebben met de geleding van het woord. Verengelsen betekent: Engels maken of Engels worden, zoals vervuilen ‘vuil maken’ betekent en vergelen ‘geel worden’. Het betekeniselement Engels zit er nog duidelijk in, en dat voelt de spreker: het woord is echt ver-engelsen en de R staat dus aan het eind van een lettergreep, de plaats waar een Gooise zich thuis voelt.

Bij vereniging ligt dat kennelijk anders. Van oorsprong heeft dat ook wel de geleding ver-eniging (het resultaat van enig worden), maar die betekenis wordt niet gevoeld. Vereniging is een woord, en de lettergreepverdeling is dus ve-re-ni-ging. Dus staat de r aan het begin van een lettergreep, waar hij zich liever niet toont in zijn Gooise gewaad.

En nog was de jongheid en de slimheid niet voorbij, want toen kwam er iemand anders met de observatie dat je best kunt zeggen vreniging, maar absoluut niet vrengelsing. Dat heeft dezelfde verklaring: je bent die e tussen v en r liever kwijt, maar niet wanneer daardoor niet meer duidelijk is hoe het woord is samengesteld.

Het lijkt me het zoveelste goede argument tegen gemopper op de jeugd van tegenwoordig die niet meer weet hoe het allemaal moet en ook de R maar moeiteloos naar het Gooi gooit. Die jeugd volgt daarbij strikte taalkundige regels. Daar halen wij oude en slome mensen het niet bij.