• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De R in verengelsen

24 september 2014 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

Door Marc van Oostendorp


Het is misschien best leuk om met mensen te werken die net zo oud en sloom zijn als ik, maar het haalt het niet bij werken met mensen die jong en slim zijn. Leve het college geven! Er komt weer een briljante nieuwe generatie taalwetenschappers aan.

We hadden het gisteren over de verschillende manieren om de r uit te spreken. Er zijn er volgens de Klankencyclopedie van het Nederlands enkele tientallen van, afhankelijk van hoe je telt. Diezelfde encyclopedie leert ons dat niet al die r’en op dezelfde plaats van het woord gebruikt worden. De Gooise R (die ik schrijf met een hoofdletter) heeft bijvoorbeeld een voorkeur voor het eind van de lettergreep. Er zijn wel veel mensen die raaR zeggen (met aan het begin van het woord bijvoorbeeld een schraap- of een trillende r), maar geen mensen die Raar zeggen (met een Gooise r aan het begin en een schraap of tril aan het eind). Ga maar na, in geheel ons taalgebied zul je niemand vinden die Raar zegt, behalve om de Klankencyclopedie van het Nederlands dwars te zetten.

En toen kwam een van die jonge en slimme studenten ineens met het verschil tussen verengelsen en vereniging op de proppen. In de eerste hoor je wel regelmatig een Gooise R (veRengelsen), maar in de tweede hoor je die niet of nauwelijks (vereniging).

Ik geloof dat iedereen het erover eens was. Ook degenen die zelf geen Gooise R maken, kunnen horen dat het enigszins belachelijk klinkt om die klank in vereniging te maken. Hoe komt dat?

Het moet iets te maken hebben met de geleding van het woord. Verengelsen betekent: Engels maken of Engels worden, zoals vervuilen ‘vuil maken’ betekent en vergelen ‘geel worden’. Het betekeniselement Engels zit er nog duidelijk in, en dat voelt de spreker: het woord is echt ver-engelsen en de R staat dus aan het eind van een lettergreep, de plaats waar een Gooise zich thuis voelt.

Bij vereniging ligt dat kennelijk anders. Van oorsprong heeft dat ook wel de geleding ver-eniging (het resultaat van enig worden), maar die betekenis wordt niet gevoeld. Vereniging is een woord, en de lettergreepverdeling is dus ve-re-ni-ging. Dus staat de r aan het begin van een lettergreep, waar hij zich liever niet toont in zijn Gooise gewaad.

En nog was de jongheid en de slimheid niet voorbij, want toen kwam er iemand anders met de observatie dat je best kunt zeggen vreniging, maar absoluut niet vrengelsing. Dat heeft dezelfde verklaring: je bent die e tussen v en r liever kwijt, maar niet wanneer daardoor niet meer duidelijk is hoe het woord is samengesteld.

Het lijkt me het zoveelste goede argument tegen gemopper op de jeugd van tegenwoordig die niet meer weet hoe het allemaal moet en ook de R maar moeiteloos naar het Gooi gooit. Die jeugd volgt daarbij strikte taalkundige regels. Daar halen wij oude en slome mensen het niet bij.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, taalkunde, uitspraak

Lees Interacties

Reacties

  1. Gaston Dorren zegt

    24 september 2014 om 09:41

    Sterker nog, wij oude slomerds, of onze nog oudere en slomere voorouders, zijn degenen die vergeten zijn hoe het woord 'vereniging' oorspronkelijk in elkaar zat.

    Zou hetzelfde patroon te zien zijn bij 'herindeling' versus 'herinnering', bij 'achteraan' en 'achteraf' versus 'achter Alie' en bij 'Overijssel' versus '(praten) over IJsland'?

    Beantwoorden
  2. Maarten van der Meer zegt

    24 september 2014 om 09:55

    Prinses Beatrix zegt wel ver-eniging en ver-enigen.

    Bij sommige woorden kan het volgens mij allebei: ver-ongelukt/ve-rongelukt, ver-ongelijkt/ve-rongelijkt.

    Beantwoorden
  3. Marc van Oostendorp zegt

    24 september 2014 om 10:34

    Ja, naar mijn gevoel kunnen 'herinnering', 'achter Alie' en 'over IJsland' allemaal niet met een Gooise R (ik neem dat woord nu maar even als een categorie voor allerlei soorten approximante uitspraken, waarvan ik er ook een heb, zij het niet de Gooise in engere zin). Bij achteraan en achteraf hangt het een beetje van de intonatie af. Tijdens college hadden we het gisteren ook over 'waarom', daar geldt ook zoiets voor.

    Beantwoorden
  4. Gaston Dorren zegt

    24 september 2014 om 10:56

    Ik bedoelde nou juist dat het bij achter Alie en over IJsland wel zou kunnen, maar bij achteraan en Overijssel niet: achte-raan, Ove-rijssel. 'Waarom' lijkt me ingewikkeld; meestal waa-rom (net als daa-ro, trouwens, zonder m dus), zou ik denken, maar met nadruk wáár-om?

    Beantwoorden
  5. André zegt

    24 september 2014 om 13:18

    Ik denk dat de lettergreepverdeling eerder ver-re-ni-ging is dan ve-re-ni-ging. Die laatste vorm lijkt me alleen juist wanneer de eerste e als schwa wordt uitgesproken.

    Beantwoorden
  6. Maartje Lindhout zegt

    24 september 2014 om 19:52

    Ik ben het eens met Gaston Dorren. Bedankt voor de (nagenoeg) minimale paren! Het lijkt er dus op dat woorden die niet echt meer als geleed worden gezien, zoals herinnering, achteraan en Overijssel, met een trill worden uitgesproken en dat hiervoor het principe 'maximale onset' belangrijker is dan het principe voor het behoud van de morfeemgrenzen. Toch denk ik dat ook klemtoon een rol kan spelen. Dat zien we bij de ietwat kunstmatige woorden veroliën en verolijven. In eerste instantie zou ik beide met een approximant-r uitspreken, maar verolijven kan ook met een trill. Een trill-r bij veroliën zou vreemd klinken. Vinden jullie dat ook?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d