Waarom ’t belangrijk taalnieuws is dat Donald Tusk geen Frans spreekt
Door Marc van Oostendorp
Toen Bismarck ooit de vraag kreeg van een jonge journalist wat volgens hem de belangrijkste ontwikkeling was in de geschiedenis van de moderne tijd, zei hij: ‘Het feit dat Noord-Amerika Engels spreekt’. Hij doelde ermee op een apocrief verhaal dat stelde dat de founding fathers ooit de keus hadden gehad tussen het Duits en het Engels. Hadden ze voor het eerste gekozen, dan hadden de verhoudingen tussen Amerika en de verschillende Europese landen er heel anders uit gezien.
Dat Donald Tusk de nieuwe ‘president van Europa’ is, zou op een parallelle manier wel eens het allerbelangrijkste taalnieuws van de afgelopen jaren kunnen zijn. Tusk schijn vloeiend Duits ent nauwelijks of geen Frans of Engels te spreken; dat zou Europa wel eens een zetje in een bepaalde richting kunnen geven – die van het Engels.
Available in EN only
In Europa zijn de taalverhoudingen al vanaf het begin wankel. De instituties leven met een absurd taalregime waarvan iedereen weet dat het in de praktijk niet werkt als op papier, maar waar niemand iets aan wil doen: formeel zijn ermomenteel 24 ‘officiële’, gelijkwaardige talen, en wordt iedere tekst van ieder van die talen in ieder van de andere talen vertaald (dat zijn 24×23=552 vertalingen). In de praktijk zijn er drie talen die er enigszins toe doen – in de volgorde: Engels, Frans en Duits.
Bovendien worden ook de laatste twee steeds meer gemarginaliseerd en geldt steeds meer de wet die de socioloog Abram de Swaan ooit poneerde: hoe meer talen, hoe meer Engels.
Zie bijvoorbeeld deze website waarop het taalbeleid van de Europese Commissie wordt uitgelegd, en let daarbij niet op wat er allemaal beweerd wordt over hoe het officieel. Let alleen op het ene, alleszeggende regeltje bovenaan de pagina: ‘This information is available in EN only for the moment.’
Geen criteria
Het zwaarste tegenwicht tegen dat Engels kwam tot nu toe van de Fransen, die er altijd op stonden dat belangrijke Europese functionarissen Frans spraken. Nu kunnen ze dat kennelijk niet meer volhouden: het is duidelijk dat er iemand uit Oost-Europa moest komen en dat het moeilijk is om daar niet-Roemeense politici van niveau te vinden die Frans spreken.
Volgens dit Europese weblog, verklaarde president François Hollande gisterenavond: “De heer Tusk heeft gezegd dat hij andere talen gaat leren dan de twee die hij spreekt, Pools en Duits en dat hij een crash course gaat nemen in Frans en Engels. Ik voel sterk voor het Frans, maar ik heb dat geen criteria [sic] willen maken, want dat zou voor een land als Polen een te grote hindernis zijn geweest.”
Polish
Zoals de blogger onder het citaat opmerkt zijn er echter weinig redenen om te denken dat Tusk het Frans even serieus gaat nemen als het Engels. Zo’n president heeft ook nog wel wat anders te doen dan eindeloos bij de nonnetjes in Vught te logeren. Ook in dit bericht van de Waalse krant Le Soir is alleen sprake van pogingen om Engels te leren: ‘I will polish my English, don’t worry!’
Om dat Engels kan Tusk waarschijnlijk niet heen, die taal zal hij op de een of andere manier moeten leren, ook al omdat hij buiten Europa veel en veel belangrijker is dan Duits of Frans of Pools.
Verengelsen
Frankrijk kan ondertussen bij een volgende kandidaat voor een hoge post niet ineens wél hoog van de toren blazen als die geen Frans spreekt: wanneer we zelfs een president kunnen hebben zonder die taal, wie maalt er dan nog om? Hollande heeft zijn moedertaal een gevoelige taalpolitieke slag toegebracht.
Dat Tusk vloeiend Duits spreekt, betekent omgekeerd niet per se iets gunstigs voor het Duits. Die taal wordt ongetwijfeld wat sterker in Europa dankzij het oosten, zoals het Frans geworteld blijft in het zuiden. Maar dan geldt uiteindelijk De Swaans adagium: Europa zal verder verengelsen. En dus kan de Bismarck van de 21e eeuw over vijftig jaar zeggen op de vraag wat de belangrijkste ontwikkeling in de eenentwintigste eeuw was: het feit dat Donald Tusk geen Frans sprak.
Voor alle duidelijkheid: iedere tekst levert natuurlijk niet 552 vertalingen op, maar 'slechts' 23. Het getal 552 slaat op het aantal mogelijke talencombinaties.
De Poolse premier Tusk hij spreekt voortreffelijk Duits en dat is de belangrijkste taal in de EU, vanwege 1. De positie en macht van Duitsland, 2. Het aantal Europeanen dat Duits spreekt. Op wereldschaal zijn er ongetwijfeld meer mensen die Engels spreken, maar waarom zoveel waarde wordt gehecht aan Frans is mij een raadsel. Niet iedere politicus kan een talenwonder à la Frans Timmermans zijn. Hoeveel talen spreekt Obama, Cameron of Hollande? Ieder ook maar hooguit twee.
De waarde van het frans is toch voornamelijk historisch, en van nog niet eens zo héél lang geleden. En officieel zijn er nog steeds internationale instituten die Frans als officiële taal gebruiken.