• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Addenda EWN: z(w)oel

5 februari 2015 door 4 Reacties

Door Michiel de Vaan


zwoel bn. ‘benauwd’ en zoel bn. ‘aangenaam warm’
Mnl. verzwoelen ‘verzengen’ (1440–1460; Jan Praet, Speghel der wijsheit; verzwoelen staat zo in de uitgave van Bormans uit 1872, het hs. zal wel een andere spelling hebben). Vnnl. swoel, zwoel ‘aangenaam warm; onaangenaam warm, broeierig’ (ca. 1615), swoelen ‘gloeien, drogen’ (1608). Zonder w: Vnnl. soel, zoel ‘aangenaam warm’ (1576).
Kiliaan (1599) kent alleen soel maar verwijst daar naar smoel, een afleiding bij smeulen, dat blijkbaar voor hem het meest gangbare woord was. Meerdere moderne dialecten hebben smoel, terwijl z(w)oel zeldzaam is.

Verwanten: Mnd. swōle ‘zomers warm’, Mohd. schwul ‘onaangenaam warm’ (uit het Nederduits ontleend), sinds de 18e eeuw schwül (met ü naar voorbeeld van kühl), Noordfries swol, swaul naast sweel, Oostfries swoul ‘zwoel’, Oudengels swól (m./n.) ‘hitte, gloed’ (van vuur, zon, koorts). Uit Westgermaans *swōla-, een afleiding van het ww. *swelan ‘branden, verzengen’, waarop Vroegnnl. zwelen ‘verbranden, schroeien’ teruggaat. Daarnaast bestond ook een Germaans bn. *swala-, dat in de betekenis ‘koel’ (‘brandend koud’) in het Noordgermaans voortleeft (Ouddeens swal ‘koel’).

Tussen een medeklinker en een *ō verdween *w in het Oudnederlands (of misschien zelfs eerder) door assimilatie aan de klinker, zoals in hoe uit *hwō en zoen uit *swōnō. Er bestaat soms variatie binnen hetzelfde woord (Mnl. swoen / soen, swoegen / soegen, Nnl. swoel / soel), reden waarom de  handboeken aannemen dat de wegval van w “dialectisch” was. Maar hij valt ook in het oudste Fries en Duits soms al weg, dus het is waarschijnlijker dat de gevallen met –woe- op analogisch herstel van w berusten. Zo kon in zwoel de w makkelijk hersteld worden op basis van zwe

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Reacties

  1. taaldacht.nl zegt

    5 februari 2015 om 16:12

    Is een rechtstreekse klinkerwisseling tussen *-ō- en *-e- wel aannemelijk? M.a.w. is *swōla- niet eerder afgeleid van een o-trap nevenvorm *swalan- dan van *swelan-?

    Olivier van Renswoude

    Beantwoorden
  2. Michiel de Vaan zegt

    5 februari 2015 om 19:21

    Daar heb je helemaal gelijk. Ik wil in deze rubriek niet té diep op dat soort vragen ingaan, mijn formulering is samenvattend bedoeld. Maar ik had dezelfde gedachte: zou er een (iteratief) *swalan bestaan hebben? We hebben er geen direct bewijs voor, wel voor een causatief *swaljan.

    Beantwoorden
  3. Olivier van Renswoude zegt

    6 februari 2015 om 00:10

    Okido!

    Is er overigens niet eerder sprake van een u-stam *swōlu- die hier en daar in het Noordwestgermaans in een ja-stam *swōlja- is overgegaan, zoals ook is gebeurd met *kōlu- en *swōtu-?

    Nederduits swṻl (naast swōl, zie De Vries, 1971) en Middelnederduits swōle lijken daar immers op te wijzen.

    Zo ja, mogelijk hebben u-stam en ja-stam in het Hoogduitse taalgebied naast elkaar bestaan en won de laatste uiteindelijk in de vorm van schwül, en heeft dat dus niet zijn umlaut o.i.v. kühl.

    Beantwoorden
  4. Michiel de Vaan zegt

    6 februari 2015 om 13:06

    Dat zou zeker kunnen (ik geloof dat Kroonen in zijn wb. een u-stam reconstrueert), maar ik vond de zaak minder duidelijk dan bijv. bij 'zoet', waar die umlautvormen al ouder zijn. Ik zou dieper in de Duitse dialectvormen moeten duiken om er meer over te zeggen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d