Door Marc van Oostendorp

Er zijn mensen die een enorme hekel hebben aan vergaderingen, maar ik vind dat je er altijd wat van opsteekt. Gisteren, bijvoorbeeld, mocht ik urenlang luisteren naar een bestuurder die het ene achtervoegsel aan het andere hechtte en zo uiteindelijk kwam tot het woord volgordelijkheid.

Je kunt zo iemand natuurlijk verfoeien: waarom niet volgorde gezegd? Dat is toch veel korter? Blijkt hieruit niet de taalonmacht der vergaderende kaste?

Maar dat klopt toch ook niet helemaal. Dat blijkt bijvoorbeeld uit ordelijkheid.
Niemand zou willen beweren dat dit hetzelfde betekent als orde en dat het daarmee een overdreven lang woord is. Dat komt doordat ordelijkheid meer te maken heeft met ordelijk dan met orde: het is de eigenschap van ordelijk zijn.

Ordelijk

Nu is ordelijk op zijn beurt weer afgeleid van orde, maar de betekenis is een beetje onvoorspelbaar: het betekent zoiets als ‘gesteld op orde’ (‘hij is erg ordelijk’) of ‘een bepaalde orde volgend’ (‘de kropjes sla staan ordelijk in een rij’). Voor mijn gevoel kan ordelijkheid alleen verwijzen naar het eerste: we kunnen wel spreken over de ordelijkheid van Joop, maar niet over die van de kropjes sla. Met ieder achtervoegsel slaat de betekenis een onvoorspelbare zijweg in en bij het woord ordelijkheid zijn we behoorlijk afgedwaald van de betekenis van orde, al valt de laatste natuurlijk nog wel in de eerste te ontdekken.

Met volgordelijkheid ligt dat op het eerste gezicht anders. “We moeten de volgordelijkheid van deze dingen onderzoeken”, zei de bestuurder, en dat lijkt op het eerste gezicht niet erg anders dan de volgorde onderzoeken. In dit geval leid je van volgorde het bijvoeglijk naamwoord volgordelijk af: dat is op zich al een nieuwvorming, een woord dat niet de tijd heeft gehad om zoals ordelijk een specialistische betekenis te krijgen.

Gasten

X–elijk betekent in dit geval niet meer dan ‘het bijvoeglijk naamwoord dat hoort bij het zelfstandig naamwoord X’ en volgordelijk dus ‘betrekking hebbend op volgorde’. Zoals Y-heid niets anders betekent dan ‘het bijvoeglijk naamwoord dat hoort bij het zelfstandig naamwoord Y’ en volgordelijkheid dus ‘de eigenschap van betrekking hebben op volgorde‘.

Toch lijkt me volgordelijkheid nog wel iets anders te kunnen betekenen dan volgorde. Het zou bijvoorbeeld kunnen betekenen ‘de eigenschap van een volgorde hebben’: de natuurlijke getallen worden bijvoorbeeld bepaald door volgordelijkheid; het is niet duidelijk of de gasten bij hun komst naar het feest een bepaalde volgordelijkheid hanteren.

Tochtje

Bovendien leert een tochtje op internet al snel dat volgordelijkheid op sommige PowerPoint-slides inmiddels een betekenis heeft gekregen die voor de buitenstaander niet meer te achterhalen is:

• Vervolgens is de scope teruggebracht tot de volgordelijkheid van te versturen berichten kunnen afdwingen. M.a.w. punten 2, 3* en 4, uit bijlage “functionele-samenvattiing-pressure-cooker-thema-workflow.pdf”.
• Het MPS model is niet zozeer een afspiegeling van de werkelijkheid, ook niet zozeer een tijd-volgordelijkheid, maar meer een sorteermodel.
• Alleen heb ik niet kunnen vinden in de FAQ en database snelstart hoe en in welke volgordelijkheid e.e.a. geboekt moet worden

Wat deze voorbeelden gemeen hebben is dat ze onbegrijpelijk zijn, maar ook dat het steeds gaat om heel abstracte zaken: modellen van organisatie of van computerprogramma’s. Het gaat geloof ik meestal niet om de concrete volgorde, maar meer om de algemene manier waarop een en ander in een volgorde is geplaatst.

Je maakt van een zelfstandig een bijvoeglijk naamwoord, en van dat bijvoeglijk weer een zelfstandig naamwoord. Het resultaat is iets vreselijks abstract.