• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: plengen

30 april 2015 door Redactie Neder-L Reageer

Door Michiel de Vaan


plengen ww. ‘uitgieten’
Zuidoostmiddelnl. plengen ‘mengen’ (1477), Vroegnieuwnl. plengen ‘knoeien, storten, uitgieten; zuipen, plassen’ (1577), ook verplengen (1619). De betekenis ‘voor de goden als een offer uitgieten’ is vanaf de achttiende eeuw bekend. Een dialectische variant is plingen (ca. 1599). Daarnaast sporadisch planghen (1645).
Slechts weinig verwante woorden bekend: Middelnederduits plengen, plangen ‘mengen; ophitsen, ruzie stoken; bedriegen’, plenger ‘oproerkraaier, leugenaar’, Mnd. Mhd. plang, planc m. (gen. planges) ‘twist, tweedracht’. Voor het Nederlands moeten we uitgaan van een pejoratieve betekenisverandering van ‘mengen’ naar ‘knoeien, uitgieten’ en tenslotte de huidige, ceremoniële connotatie.

Een Germaanse etymologie ontbreekt. Er zijn maar weinig Germaanse erfwoorden die met pl- beginnen. Kandidaten zijn plegen en ploeg, maar met geen van beide is plengen ‘mengen’ te verbinden. Het merendeel van onze woorden met p- komt uit het Latijn of het Frans. Daarbij laat. plukken uit Latijn piluccare zien dat tussen de p en de l een klinker kan hebben gestaan. Een mogelijke kandidaat voor Mnd. plang is Oudfrans palange ‘hefboom, draagjuk om emmers te dragen’, dat uit een Latijnse vorm *palanga ‘stang, hefboom’ bij Klassiek Latijn phalanga ‘kaapstander, rol om schepen voort te schuiven’ stamt. Van een k-variant *palanca van datzelfde woord is, via Oudpicardisch planke, ons woord plank afkomstig. Indien in het Romaans ook van *palanga een gesyncopeerde variant *planga bestond, kan die in het Germaans als een a-stam *planga- ontleend zijn. We zouden dan de volgende veranderingen kunnen veronderstellen: *planga- ‘hefboom’ ontwikkelde zich overdrachtelijk tot ‘twist’, vanwaar Mnd. plang. Door toepassing van ‘stang’ als ‘roerspaan’ kon in het Germaans het ww. *plangjan- ‘roeren, mengen’ worden afgeleid, dat Ned. plengen oplevert.

Vanwege ontbrekend bewijs voor enkele aan te nemen tussenstappen, bijv. dat *planga- ooit ‘roerspaan’ betekende, valt deze oplossing in de categorie “bij gebrek aan beter”.  

Delen:

  • Klik om af te drukken (Opent in een nieuw venster) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Opent in een nieuw venster) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Opent in een nieuw venster) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Opent in een nieuw venster) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Opent in een nieuw venster) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Opent in een nieuw venster) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Leo Vroman • Gras hooi

maar de geur van hooi
is dood zo mooi
als dorrend vel
of groeiend gras

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IJSBLOEMEN

Het raampje is een Séraphine,
een bloemstilleven ongezien,
een nonnenspiegel, een gewas
vol donzen dorens, melk van gras,
oase onder een pak sneeuw,
berijpte manen van een leeuw,
albino’s, schedelverentooi,
strikken van tule, ’t krullenooi —
ze drukt haar pop tegen haar vacht
en ooilam, ooilam zegt ze zacht —,
paard, pluim, toom, tuig en rinkellast,
dood fluitekruid, een holle bast,
een schalvel, een dicht berkenbos,
een meisjesschool met haren los
het duin afrennend wie-het-eerst,
een knippapieren kinderfeest,
van porselein, van gips, van steen,
soldaten op hun tinnen teen.
Het ziet er van de doden wit. [lees meer]

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

6 februari 2026: Towards New Horizons of Scholarly Publishing

6 februari 2026: Towards New Horizons of Scholarly Publishing

17 december 2025

➔ Lees meer
28 december 2025: Zesde editie van Winterzinnen

28 december 2025: Zesde editie van Winterzinnen

16 december 2025

➔ Lees meer
14 januari – 6 maart 2026: Workshop Slimmer zoeken in Delpher

14 januari – 6 maart 2026: Workshop Slimmer zoeken in Delpher

10 december 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1937 Adriaan Beets
1978 Mea Verwey
➔ Neerlandicikalender

Media

Gerard Kornelis van het Reve – Kerstbrief (1963)

Gerard Kornelis van het Reve – Kerstbrief (1963)

23 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Publieke Intellectuelen: Maria Dermoût

Publieke Intellectuelen: Maria Dermoût

22 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Lidy Zijlmans: bijna vijftig jaar ervaring in de NT2

Lidy Zijlmans: bijna vijftig jaar ervaring in de NT2

22 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d