• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Duyvel, Weerelt, Vleesch

6 juni 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (23)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?
Door Marc van Oostendorp

Wie wil leren trommelen, krijgt al snel als oefening: sla met je ene hand regelmatig groepjes van drie (1-2-3-1-2-3) op de tafel, terwijl je met je andere hand even regelmatig groepjes van twee (1-2-1-2) slaat, en de 1en van beide handen tegelijk trommelen.
Je leert zo je handen te dissociëren. Het is vreselijk lastig, maar als het je lukt, is het ook heel verslavend. Justus De Harduwijn deed het in de tekst van zijn sonnet ‘Den Christelijcken mensche vveder-staet syn drye Vyanden‘ in Goddelicke Lof-sanghen. Bijna in iedere regel wordt wel een drieslag gemaakt: er wordt een rijtje van drie dingen genoemd:


 T’Sa Duyvel, Weerelt, Vleesch, schalck, toevelijck en quaet
Vertweeffelt, vleyt, en pijnt, mijn siel, hert, lijf, en letten:
Door schalckheyt, ydel vreughd, door al u boos opsetten
Gh’en krijght noch Siel, noch, Hert, noch Lichaem t’uwer baet.

U schalckheydt, u ghevleij, uwen onkuyschen raedt,
En verkeert, en verleydt, noch en vanght in haer netten
Mijn Gheloof, mijnen wil, mijn reynheydt vrij van smetten
Door Waen-schijn, ijdelheydt, of vleeschelijcke daedt.

Maer Siel, Hert, en Lichaem, hoe magh dit dogh gheschieden,
Dat listen, ijdelheen, en pijnen u-lier vlieden?
Iae dat ghe naer de zelf’ oock niet een zier en vraeght.

Ha God ‘tis u ghenae, tis uwen Gheest, en Zeghen
Die Duyvel, Weerelt, Vleesch, uyt Siel, Hert, Lichaem jaeght
Want sijt ghy my ontrent, wie zal ick hebben teghen.

Duivel, wereld en vlees. Schal, toefelijk en kwaad. Vertwefelt, vleit en pijnt. Ziel, hart en lichaam. Schalkheid, ijdel vreugd, boos opzetten. Schalkheid, gevlei, onkuise raad. Verkeert, verleidt, vangt. Geloof, wil, reinheid. Waanschijn, ijdelheid, vleeselijke daad. Listen, ijdelheden, pijnen. Genade, geest, zegen.

Dat alles staat in een vorm waarin het getal een belangrijke rol speelt. Iedere regel bestaat uit twee stukken van zes lettergrepen (met eventueel een extra onbeklemtoonde lettergreep na het tweede stuk). Zes is natuurlijk twee keer drie. En dat alles in een sonnet, dat bestaat uit twee kwatrijnen (van ieder twee keer twee regels) en twee terzinen (van ieder drie regels).

Er kan vast een theologische betekenis achter al die tweeën en drieën worden gevonden, maar mij interesseert iets anders: dat het getal drie zo aantrekkelijk is, dat het zo onbevredigend is. Tekstblog beschreef een aantal jaar geleden bijvoorbeeld drieslagen in de columns van Linda de Mol in haar eigen blad Linda:

  • Een scooter, een cabrio, designerjurkjes. Ik had het allemaal als kind.

Zo’n passage, die kán niet met minder of met meer voorbeelden:

  • Een scooter, een cabrio. Ik had het allemaal als kind.
  • Een scooter, een cabrio, een crossfiets, designerjurkjes. Ik had het allemaal als kind.
Twee voorbeelden zijn te weinig. Cruciaal daarbij is: je kunt er in dat geval niet eens mee verwijzen met allemaal; dat moet allebei zijn. Vier voorbeelden zijn er weer te veel. Drie is kennelijk het kleinste groepje: twee is geen groepje, maar een tweetal, vier heeft er een die niet echt nodig is om te laten zien dat je een groepje hebt.
En zo is het ook in het sonnet van De Harduwijn. Twee is het getal van enerzijds (God) en anderzijds (de zondige mens), en drie is het getal van de kleinst mogelijke massa. Hun doorlopende door elkaar lopen beschrijft de mens. 
Ah, zo heb ik de theologische betekenis toch nog achterhaald.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Opent in een nieuw venster) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Opent in een nieuw venster) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Opent in een nieuw venster) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Opent in een nieuw venster) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Opent in een nieuw venster) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Opent in een nieuw venster) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Sint Nicolaas

Zie eens, Mietje! wat al lekkers
U, Sint Nicolaas al bragt;
Omdat ge’ als gehoorzaam Meisje,
Uw verpligting hebt volbragt.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

De koeien schemeren door de heg,
het paard is uit taaitaai gesneden,
in ieder duindal ligt dun sneeuw.

De branding vlecht een veren zee
waar zon over omhoog stijgt, licht waarin
geen plaats om uit te vliegen is.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 januari 2026: Vlekflits

2 januari 2026: Vlekflits

5 december 2025

➔ Lees meer
11 december 2025: Anne Frank, schrijfster

11 december 2025: Anne Frank, schrijfster

3 december 2025

➔ Lees meer
11 december 2025: Proefcollege Nederlands

11 december 2025: Proefcollege Nederlands

2 december 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1946 Dick Wortel
➔ Neerlandicikalender

Media

Dichter Esther Jansma (24 december 1958-23 januari 2025)

Dichter Esther Jansma (24 december 1958-23 januari 2025)

2 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De postkoloniale podcast met Remco Raben over Pramoedya Ananta Toer

De postkoloniale podcast met Remco Raben over Pramoedya Ananta Toer

30 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Peter van Zonneveld over Tjalie Robinson/Vincent Mahieu (1993)

Peter van Zonneveld over Tjalie Robinson/Vincent Mahieu (1993)

29 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d