• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: wispelturig

18 juni 2015 door Redactie Neder-L Reageer

Door Michiel de Vaan


wispelturig bn. ‘grillig’
Vnnl. Onstantaftich wispeltuerich weyfelaer ‘onstandvastige, wispelturige weifelaar’ (Dictionarium Germanicolatinum, 1556, Antwerpen), een wispeltuerich liedeken ‘een ondeugend liedje’ (Spul van Sinnen van den Siecke Stadt, 1534–1564, Amsterdam), ook ‘veranderlijk; lichtzinnig’. In de 17e eeuw komt ook wispeltuur bn. voor, maar bijna alleen in metrische teksten, hetgeen doet vermoeden dat het uit wispelturig verkort is (cf. Bogaers 1866). Kiliaan geeft het woord als wispel-duerigh, waarvan men in het algemeen denkt dat het t door d vervangen heeft naar voorbeeld van ongedurig. Een in het eerste lid identiek en in het tweede lid vergelijkbare formatie is Mnl. wispelsinnich (Gemma Vocabulorum, 1490). Vergelijkbare samenstellingen in het Duits zijn: Mnd. wispelhaftig ‘wispelturig, die veel bewegen en toch niets uitvoeren’, Mhd. wispelecht ‘onstandvastig’.

Wispelturig is afgeleid van het ww. wispelen ‘telkens heen en weer bewegen, rondlopen’ (1477), maar het suffix –turig is onverklaard. Sommigen menen dat –duerich de oudste vorm is, maar daartegen spreekt dat wispelduerich slechts eenmaal voorkomt, en dat het onwaarschijnlijk is dat een bekend suffix –durig vervangen zou zijn door een elders niet voorkomend –turig. Een alternatieve etymologie die uitgaat van een woord tuur is niet voor handen. Dan blijft als beste mogelijkheid, dat –turig door ronding van ie tot uu uit –tierig zou zijn ontstaan, zoals bijv. de Vries/de Tollenaere voorstellen. Het tweede lid zou dan Mnl. tiere ‘aard, gedrag’, Nnl. tier ‘gedrag, houding; behoefte, genoegen’ bevatten (zie goedertieren). Een betekenis ‘van beweeglijk houding’ of ‘met onstandvaste behoeften’ zou goed op wispelturig passen. Maar ronding van ie tot uu vindt normaliter alleen naast lipklanken of l plaats (bijv. in Noord-Holland en West-Vlaanderen). Mogelijk is de gecombineerde invloed van voorafgaande w-p-l hier verantwoordelijk voor de ronding tot tuur. Aantrekkelijker lijkt me echter, de ronding op te vatten als hypercorrectie in een oorspronkelijk *wispel-tierig. Die hypercorrectie kon ontstaan doordat aan StNl. duur, g(eh)uur, sturen, vuur in de dialecten van Holland, Zeeland en West-Vlaanderen in het algemeen dier, g(eh)ier, stieren, vier beantwoord(d)en. Bovendien raakte het zn. tier in onbruik. Eventueel kan ook de assonantie met wispeltuyt ‘wispelturig persoon’ (1525) meegewerkt hebben.

Lit.: A. Bogaers. 1866. Over de weg- of uitlating der g in ’t algemeen, en bij den adjektievalen uitgang ig in ’t bijzonder. De Taalgids 8, 1–32.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Opent in een nieuw venster) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Opent in een nieuw venster) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Opent in een nieuw venster) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Opent in een nieuw venster) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Opent in een nieuw venster) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Opent in een nieuw venster) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Edwin Fagel • Ik antwoord de conducteur goedenavond

Ik antwoord de conducteur goedenavond
zoals ik amen antwoord op de hostie
ik volg de structuren van de samenleving
ik houd me aan de regels.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

WINTERMORGEN

Vastgeworteld in de richting van het waaien,
in die dromen scheefgegroeid bukken de bomen.
Elke ochtend in de wind die een maaier nabootst
en het bewegen van wie zand graaft, raap ik tussen
stammen, zoek ik talmend, breek ik berketakken. [lees meer]

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

6 februari 2026: Towards New Horizons of Scholarly Publishing

6 februari 2026: Towards New Horizons of Scholarly Publishing

17 december 2025

➔ Lees meer
28 december 2025: Zesde editie van Winterzinnen

28 december 2025: Zesde editie van Winterzinnen

16 december 2025

➔ Lees meer
14 januari – 6 maart 2026: Workshop Slimmer zoeken in Delpher

14 januari – 6 maart 2026: Workshop Slimmer zoeken in Delpher

10 december 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Wim Hendriks
1948 Hans den Besten
sterfdag
1831 Willem Bilderdijk
➔ Neerlandicikalender

Media

Het verdwenen botje van Sint-Werenfridus

Het verdwenen botje van Sint-Werenfridus

18 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
Elise de Vos – Van alles de laatste

Elise de Vos – Van alles de laatste

17 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Waar komt al die literatuur vandaan?

Waar komt al die literatuur vandaan?

16 december 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d