Soms vraag je je af waarom iets eigenlijk heet zoals het heet. Waarom noemen we Oostenrijk niet Zuidenrijk? Wat heeft een ijselijke kreet met ijs te maken? In het boekje Waarom is een witte neushoorn grijs? (en een zwarte ook) geven Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar op een speelse, dynamische en toegankelijke manier antwoord op zulke vragen. Het boekje behandelt niet alleen woorden die je op het verkeerde been zetten, zoals de ondertitel wel doet vermoeden. Ook de herkomsten van spreekwoorden als ‘Joost mag het weten.’ en termen als nostalgie worden behandeld. Het boek bevat woordweetjes die eigenlijk iedereen wel wil kennen.

Op iedere pagina staat de uitleg van een ander woord. De grove alfabetische volgorde van de termen is gelijk de enige rankschikking die je kunt vinden. Verder staat alles speels door elkaar en kun je beginnen te lezen waar je maar wilt. Erg handig zijn de verwijzinkjes naar woorden in dezelfde categorie. Zo lees je bij het infostukje onderaan de pagina over de liefdesappel dat je bijvoorbeeld op pagina 7 over de alligatorpeer kunt lezen. Naast de pagina’s met losse woorden zijn er drie korte series in het boekje. De namen van de dagen en de namen van de maanden worden in overzichtjes gegeven. De derde is een tabel met dieren die zichzelf niet zijn. Een korenwolf is eigenlijk een hamster en een zeekoekoek een vis. Leuk om te weten!

De uitleg van een woord begint met een titelvraag en een korte introductie, waarin weer een vraag wordt gesteld. Die vragen zijn pakkend, maar helaas niet altijd even logisch. Een voorbeeld is: Waarom heet knoflook niet kloflook? Dat vraagt iemand zich niet zo snel af, want daarvoor moet je eerst weten dat het bolgewas in de middeleeuwen cloflooc heette (wat in de tekst zelf staat). Andere voorbeelden zijn: Wat viel er van de arrenslee af? (Eh, viel er iets vanaf dan?) en Welke kleur heeft zwart geld? (Zwart dan denk ik…)

Maar zoals ik al zei, zijn zelfs die onlogische vragen wel erg uitnodigend. Zo ook de uitstraling van Waarom is een witte neushoorn grijs? De afbeeldingen maken het boekje lekker toegankelijk. Ook de lay-out maakt het erg aangenaam om meer en meer en meer van die herkomsten te weten te komen. De tekstjes zijn namelijk steeds vrij kort en de indeling van een bladzijde is vaak hetzelfde. De kopjes en tussenkopjes zijn erg opvallend en uitnodigend, neem nou Seks, de duivel en vrouwensperma.

Zoals je kunt verwachten, gaat er achter het waarom van een woord vaak een historische uitleg schuil, waarbij ontleningen uit andere talen een belangrijke rol spelen. De auteurs hebben ervoor gekozen de uitleg te beginnen in het heden en zo stap voor stap terug te gaan naar de vroegste herkomst. Deze niet-chronologische benadering kan verwarrend zijn. Toch is de uitleg voor iedereen goed te begrijpen. De auteurs vermijden taalkundige vaktermen of ze leggen ze even uit. Voor de geïnteresseerden is er achter in het boek informatie over volksetymologie.

Aalbrecht en Wagenaar hebben humor en spelen goed in op de moderne mens. We leren dat een bolleboos vroeger ‘heer des huizes’ betekende en een ontwikkeling heeft gemaakt naar ‘uitblinker’. Hier leggen de auteurs een parallel met het moderne gebruik van baas en ze voegen toe: “Een bolleboos is een echte eindbaas.”

Na het doorbladeren van dit boekje weet je wat je zegt en ken je de werkelijke achtergrond van woorden waar iedereen altijd iets anders achter heeft gezocht. Een leuk cadeau dus voor een taalliefhebber. Ik verlang al naar een vervolg, want ik bedenk me: wat heeft een haas eigenlijk met ossenhaas te maken?

Heidi Aalbrecht & Pyter Wagenaar, Waarom is een witte neushoorn grijs? (en een zwarte ook). Woorden die je op het verkeerde been zetten. (Van Dale Uitgevers 2015), 128 pp., ISBN 978 94 6077 236 8, €10,00