• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Voor op de grill, da’s helemaal niet veel

15 juli 2015 door Marc van Oostendorp 18 Reacties

Door Marc van Oostendorp

De verkleuring van de Nederlandse klinkers is inmiddels een nieuw stadium ingetreden: dat van het rijm. Zo gaat het in de geschiedenis van de taal: klinkers beginnen steeds meer op elkaar te lijken, maar pas als mensen gaan vinden dat twee woorden op elkaar rijmen kun je zeggen dat ze echt gelijk zijn aan elkaar.

Dat stadium heeft de ee voor de l bereikt sinds op de radio het volgende spotje wordt uitgezonden:

  Your browser does not support the audio tag.

Ja, je hoort het goed: grill rijmt op veel. Ik schreef veertien jaar geleden al over deze verkleuring, er is wat dat betreft niets nieuws onder de zon, maar in deze reclame lijkt me het rijm serieus zo bedoeld en ook niet verwrongen. Hij is dus nu echt tot in de kern van de taal doorgedrongen.


De verkleuring is op zich ook te begrijpen: ee, oo en eu worden voor een l-klank wat meer naar het midden van de mond uitgesproken, waarschijnlijk omdat de tong razendsnel erna moet worden gebruikt voor precies die l klank. Ze klinken daardoor als respectievelijk de klinkers in pit, bot en put, zij het in ieder geval meestal een beetje langer. Omdat in de spraak van veel mensen de l aan het eind zelf steeds meer verandert in een w-achtige klank, zelf een soort klinker, valt dat lengte-verschil echter ook steeds meer weg.

Vreemd genoeg klinkt de klinker in grill in de radiospot overigens wel degelijk anders dan die in veel. Ik vermoed dat de zanger zijn klinker veel minder doet verkleuren dan de schrijver van deze reclametekst.

Ik heb toevallig net een aantal artikelen gelezen waarin het rijm wordt gebruikt om aan te tonen hoe klinkers in de middeleeuwen moeten hebben geklonken: wanneer begon lijm te rijmen op geheim? Wanneer comen op droomen? Dat vertelt ons dan hoe die klinkers in de oren van de sprekers uit die tijd geklonken moeten hebben.

Dit reclamefragment zal in de toekomst een belangrijk stuk bewijsmateriaal zijn: in juli 2015 hoorden de medewerkers van een reclamebureau, de verantwoordelijke personen van een supermarktketen en heel veel luisteraars niets vreemds meer als iemand grill liet rijmen op veel.

Met dank aan Arjan Burggraaf.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, rijm, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Anoniem zegt

    15 juli 2015 om 07:07

    Interessant! Ik weet niet eens of het mij opgevallen zou zijn.
    Er moet overigens ergens een d staan ipv een t (bedoelt).

    Beantwoorden
  2. Ben Salemans zegt

    15 juli 2015 om 08:23

    De d en t verkleuren tegenwoordig ook vaak
    .. Grapje. Prachtig stukje, Marc!

    Beantwoorden
  3. Drabkikker zegt

    15 juli 2015 om 09:04

    Hah! Tjek ook die smatje ze uitspraak "sperrips".

    Beantwoorden
  4. Anoniem zegt

    15 juli 2015 om 10:50

    Naar mijn gevoel is het niet zozeer de 'ee' in 'veel' die verkleurd is maar de 'i' in 'grill'. Had ik er verder geen context bij gehad, ik had het woord 'grill' als 'greel' geïnterpreteerd.

    Beantwoorden
  5. Koen zegt

    15 juli 2015 om 10:54

    In straattaal is 'kerel' ook wel 'kill' (zelf een fantastisch voorbeeld van verkleuring én r-deletie), en bij de Jeugd van Tegenwoordig rijmt dat zowel op 'bil' ("Happen naar de baas") als op 'sentimenteel' ("Voor jou").

    Maar:
    ee, oo en eu worden voor een l-klank wat meer naar het midden van de mond uitgesproken, waarschijnlijk omdat de tong razendsnel erna moet worden gebruikt voor precies die l klank. Ze klinken daardoor als respectievelijk de klinkers in pit, bot en put, zij het in ieder geval meestal een beetje langer.

    De werkelijkheid is iets subtieler, zoals aangetoond door Botma et al. (2012). ee, eu, oo worden allemaal verder naar achter in de mond uitgesproken, niet naar het midden (dan zou oo juist naar voren moeten komen, en dat gebeurt niet), én pit, put schuiven óók naar achteren. (De klinker in pot niet, want die is al maximaal achter.) Daarnaast krijgen zowel de lange als de korte set klinkers een tweeklankachtige verglijding, en valt het lengtecontrast tussen de twee grotendeels weg. Dáárom klinken ze zo gelijkaardig.

    (In IPA: grill ~ veel is dus niet [xrɪɫ] ~ [vɪːɫ] maar eerder [xrɪ̠ᵊɫ] ~ [ve̠ᵊɫ])

    Botma, E.D., Sebregts, K., Smakman, D. (2012). The phonetics and phonology of Dutch mid vowels before /l/. Laboratory Phonology 3(2).

    Beantwoorden
  6. Maarten van der Meer zegt

    16 juli 2015 om 08:27

    Als kind schreef ik 'vuilnisbuilt'. Ik hoorde geen verschil tussen de klinkers voor de twee l'en. In Google 606 resultaten voor vuilnisbuilt, 70 voor velnisbelt en zelfs nog 4 voor velnisbuilt.

    Beantwoorden
  7. Drabkikker zegt

    16 juli 2015 om 13:46

    Ha, die's fraai! Een kennis van mij vertelde dat ze als kindje (ergens halverwege jaren '80, schat ik) hiw fiw placht te schrijven.

    Beantwoorden
  8. Jaap van den Born zegt

    16 juli 2015 om 14:27

    Als het ongetalenteerde geklungel van tekstschrijvers op reclamebureaus in de toekomst als bewijs wordt gebruikt is de taalwetenschap in die tijd wel erg afgezakt. Maar gelukkig valt dat wel mee begrijp ik, want je zegt zelf dat in dit toekomstige bewijsmateriaal de zanger zich er niets van aantrekt en het met een verschillende uitspraak zingt. Ik herken in het volgende klassieke, want zojuist door mijzelf geschreven, kwatrijn geen monorijm en denk ook niet dat iemand dat zo zal zingen in welke reclamespot ook :

    Zij zaten samen op de deel
    Hun liefde was nog vers en pril
    Toen uitte zij een luide gil:
    "Wat was dat Piet!' 'Ach, weet ik veel'

    Beantwoorden
  9. Drabkikker zegt

    16 juli 2015 om 15:45

    "…is de taalwetenschap in die tijd wel erg afgezakt"

    Misschien moet u even dit onvolprezen werkje lezen voor een beter beeld van waar taalwetenschap zich precies mee bezighoudt.

    Beantwoorden
  10. Jaap van den Born zegt

    16 juli 2015 om 19:09

    Jawel, maar dat doet niets af aan mijn opmerking dat geklungel van één reclameschrijver helemaal niets zegt.
    Net zo min als dat het beroemde lied 'Alles wat je ziet in de indesit' de totale gelijkschakeling van de s en de z inluidde.

    Beantwoorden
  11. Marc van Oostendorp zegt

    16 juli 2015 om 20:35

    Dat beroemde lied laat juist zien dat de s en z niet gelijkgeschakeld zijn, anders zou het geen goed rijm zijn (zoals 'hij stond op van de bank / en liep naar de bank' ook niet rijmen).

    Beantwoorden
  12. Marc van Oostendorp zegt

    16 juli 2015 om 20:51

    Zo is het.

    Beantwoorden
  13. Jaap van den Born zegt

    16 juli 2015 om 21:32

    Je hebt helemaal gelijk

    Beantwoorden
  14. Jaap van den Born zegt

    16 juli 2015 om 21:33

    Wat dit punt betreft

    Beantwoorden
  15. Mient Adema zegt

    16 juli 2015 om 22:04

    Ik voel met Jaap mee, maar weet dat Marc op zijn terrein onverslaanbaar is. Ik las het stuk dan ook met een mengeling van bewondering en scepsis. Want het rijmen dat we deden en doen is afhankelijk van de trend, de mode, het gebruik. Was het vroeger -ijmen/-ijmen, later -eimen/-ijmen, nu -il/-eel, en straks misschien iets totaal ongerijmds als paard/ezelsoor: de vraag is of zo'n ontwikkeling iets zegt van klinkerverkleuring of van een zich ontwikkelende poëzienorm. Hoor maar eens wat die rappers doen, een minimum aan klankgelijkenis vormt al "rijm".
    In dat hoorstukje viel me op dat als -il op -eel zou moeten rijmen dat wel vrij geraffineerd is gedaan door door tussen de regels een afleidingsmanoeuvre te plaatsen. Je bent de eerste klankkleur al bijna vergeten.

    Beantwoorden
  16. Jaap van den Born zegt

    16 juli 2015 om 22:04

    Ik heb een uurtje straatrapteksten zitten doorploegen, want als het tot het rijm doordringt zou je het daar verwachten, dus ik dacht wie weet, maar tot nu toe helemaal niets.

    Beantwoorden
  17. DirkJan zegt

    17 juli 2015 om 00:44

    Door de soundbyte ben ik niet helemaal meer onbevooroordeeld, maar als ik, Ik gril veel, een paar keer hardop uitspreek, dan hoor ik afwisselend ook, Ik greel veel, en, Ik gril vil. Maar zou dat dan honderd jaar geleden anders zijn uitgesproken dan nu? Zit deze verwantschap niet al in de klanken zelf opgesloten? Voor poëzie was en is het mogelijk ongeschikt om het visueel te laten rijmen.

    Beantwoorden
  18. Marc van Oostendorp zegt

    17 juli 2015 om 10:41

    Nee, maar Jaap van den Born heeft gelijk dat je het dan wel zou verwachten in wat hij straatrapteksten noemt. Dat het daar kennelijk niet voorkomt, is op zichzelf mogelijk veelzeggend.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d