Ongeveer een halve eeuw geleden had ik op het gymnasium een natuurkundeleraar die om zijn meegaandheid te tonen de uitdrukking bezigde: Ik ben zo makkelijk als een blik spek. Dat gymnasium stond in Zaandam, in de Kalverpolder, en die docent Natuurkunde, Jaap Kuyt geheten, was bij mijn weten een rasechte Zaankanter, zoals ook de spelling van zijn familienaam suggereert.
Een van mijn problemen tijdens mijn middelbare schooltijd was dat ik de verkeerde dingen onthield. Deze uitdrukking bijvoorbeeld heb ik moeiteloos onthouden, maar andere dingen, hoezeer ik mijn stinkende best ook deed, vergat ik of kon ik mij niet herinneren als het er op aan kwam.
Is voor sommige mensen de spiegel hun grootste vijand, voor anderen de weegschaal, bij mij is dat mijn geheugen, dat volstrekt autonoom onthoudt wat ik wil vergeten en vergeet wat ik wil onthouden.
Als ik thuis niet moeilijk wil doen zeg ik wel eens in navolging van Jaap Kuyt: “Ik ben zo makkelijk als een blik spek”.
Mijn eega, die deze uitdrukking niet kent, wil dan graag weten wat er zo makkelijk is aan een blik spek.
Natuurlijk heb ik wel eens in de naslagwerken en op het Internet gezocht naar het ontstaan en gebruik van deze uitdrukking, maar kon geen bevredigende verklaring vinden.
Welke Neder-L lezer kent deze uitdrukking ook? En wanneer en waar werd die (door wie) gebezigd?
Zo makkelijk als een blik spek
Door Willem Kuiper
Misschien hangt het samen met de uitdrukking 'een man als spek'? WNT geeft daarvoor bij SPEK III:
— Een man als spek, een bovenste beste. Verouderd.
Jy bint ien man als speck en speck is so goet as gelt, BREDERO 2, 200 [1617].
Wel hoe! jy bent een man as speck, recht vierkant, I. VOS, Robb. Leverw. 11. K.
'k Noô jou te Brulloft … S. Te brulloft broertje? gaet dat zeker? wel is 't waer! Je bent een man as spek, LANGENDIJK 2, 80.
Na veel rondvragen denk ik de oplossing gevonden te hebben: een ‘vertaling’ van de Amerikaanse (baseball) uitdrukking ‘can of corn’ ook wel ‘easy as a can of corn’, waarmee aangegeven wordt dat iets heel erg gemakkelijk is. Denk dat deze uitdrukking met de komst van de geallieerden in 1945 de Zaanstreek bereikt heeft en daar een strikt persoonlijk eigen leven is gaan leiden als: zo makkelijk als een blik spek. Via via is mij verteld dat de zegsman zelf het ook niet meer wist.
Dank u wel. Ga ik over nadenken.
Google vindt wel het zo mogelijk nog raadselachtiger 'zo makkelijk als een pet van een kwartje' en 'zo laf als een blik (varkens) spek.'
Het kan natuurlijk niet al te oud zijn, want hoe lang wordt spek al ingeblikt? Het zal wel te maken hebben met het gemak van ingeblikt vlees in het algemeen, en dan toegepast op een menselijke hoedanigheid.
Volgens Wikipedia is in 1813 de Britse marine begonnen met het inblikken van voedsel. Met dubieus succes overigens. De blikken werden met lood dichtgesoldeerd, wat bij de zeevarenden tot loodvergiftiging leidde. Ook was de eerste generatie blikken heel moeilijk te openen. Dus zo ver kan het gezegde niet teruggaan. Ter zijde: als vakantiewerker in Honig fabriek De Bij in Koog aan de Zaan heb ik tijdens de zomervakantie pakken oliebollenbakmeel ingeblikt en dichtgesoldeerd met tin voor 'onze jongens' die het toenmalige Nieuw Guinea verdedigden tegen infiltraties vanuit Indonesië.
Mijn eega heeft nog nooit ingeblikt spek gezien. Dat is de andere reden van haar 'reserve' tegen deze conserve.
Het bestaat wel
Ingeblikt vet (lard) voldoet aan de criteria houdbaarheid en duurzaamheid. Maar vet is geen spek … Omdat de Zaanstreek in het verleden een walvisverwerkend industriegebied was, heb ik gedacht aan ingeblikt walvisspek. Maar ik heb geen schijn van bewijs daarvoor kunnen vinden.
DELPHER: In de Javabode van (o.a.) 16 dec 1884 adverteert Toko Houtman met "rolpens, rookworst, saucijsjes, spek, in vaatjes, stopflesschen en in blik". Dus ook toen voor verzending overzee; in de jaren na WOI en jaren '20 spek in blik voor verzending naar Duitsland. Niet heel gangbaar.
Dank u wel.
Op een website met de fantastische naam "De gefrituurde kakkerlak" kwam ik het volgende bericht tegen: Spek in blik. Voor in tijden van rampspoed, oorlogen en andere hongerige momenten, moet je er altijd voor zorgen dat je een flinke voorraad eten in huis hebt.Gelukkig heb ik ontdekt dat er spek in blik te koop is.het blijft maar liefst 10 jaar goed.
Daarna was het een klein sprongetje naar een leerzaam filmpje van de fabrikant van deze Yoder's Canned Bacon, dat vooral gepromoot wordt als essentieel onderdeel van een survivaltocht. Het blik bevat een verbluffende hoeveelheid al gekookte bacon. In geval van nood dus: blik openen en direct eten. Dat zal vroeger (vooral op de schepen) niet anders zijn geweest en daar moet dus de oplossing liggen. Een wat langdradig maar leerzaam filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=JplIa7yveGs
Dank u wel, Muis. Tijdens mijn zoektochten ben ik ook op websites van deze 'overlevers' geweest en heb vergelijkbare resultaten gevonden. Maar tot op heden heb ik niemand anders gevonden die deze uitdrukking 'zo makkelijk als een blik spek' kent of gebruikt. Ik weet dus niet of het een persoonlijk verzinsel van Jaap Kuyt is of dat hij zich aansluit bij ervaringsdeskundigen op het gebied van ingeblikte 'noodrantsoenen'. Waar ik ook niet uit ben is of hij met 'spek' daadwerkelijk 'spek' bedoelde of iets dat daarop leek / lijkt: bacon of spam.
Misschien wilde hij precies uitdrukken dat hij niet zo gemakkelijk was…een spekglad blik openen lijkt me geen sinecure 😉
Nee, Luc, Jaap Kuyt gebruikte deze uitdrukking zonder ironie of sarcasme, enkel en alleen om zijn sociale souplesse te etaleren.
Het lijkt me toch iets woordspelerigs als 'het klopt als een zwerende vinger,' waarbij gespeeld wordt met twee betekenissen van 'kloppen.' Hier heb je iets soortgelijks met 'gemakkelijk zijn:' een blik spek is gemakkelijk in de zin van dat het iets kant-en-klaars is waar je weinig werk aan hebt en dat je niet meteen hoeft te gebruiken, en dat je schoon kunt opslaan, en noem maar op, terwijl het 'gemakkelijk zijn' van personen meer de betekenis van een flexibiliteit in de omgang heeft.
Heel wel mogelijk. Blijft de vraag staan of het om een vergeten en in onbruik geraakte staande uitdrukking gaat of om een persoonlijke vondst. Zoals de uitdrukking gebruikt werd, leek het er sterk op dat er gerefereerd werd aan een bekend veronderstelde Zaanse volkswijsheid, vergelijkbaar met bijvoorbeeld: Een vliegende kraai vangt altijd wat. Laatstgenoemde uitdrukking kwam ik tot mijn blijde verrassing tegen in de compilatie versie van Die queeste vanden Grale: Men seget dicke in bispele / Ende hets dicke oec gesciet / Dat vligende craje bejaget iet. (1104-1106).
Ik denk dat je ingeblikt spek niet in die queeste zult vinden
Wat dacht je van een (te) dikke 'ridder' in een harnas? Obesitas was een goede bekende gedurende de Middeleeuwen. Vandaar ook de toenaam 'le gros' wat niet 'de grote' maar 'de dikke' betekent.